Ο Μακιαβέλι και η ηθική διάσταση της πολιτικής επικοινωνίας

08:00 14/12/2019 - Πηγή: Huffington Post Greece

Στα έργα του Ιταλού πολιτικού Νικολό Μακιαβέλι (1469-1527), ο αναγνώστης θα διαπιστώσει πλήθος επικοινωνιακών τεχνικών, τις οποίες συστήνει ή απλά περιγράφει ο Φλωρεντίνος, προκειμένου να επιτευχθεί η διατήρηση της εξουσίας. Τα έργα του Μακιαβέλι όμως, τα τελευταία χρόνια, έχουν αρχίσει να ερμηνεύονται με μια διαφορετική ματιά η οποία καταλήγει στη φαινομενικά οξύμωρη διαπίστωση ότι ο Μακιαβέλι δεν είναι μακιαβελικός!

Τον μέχρι πρόσφατα αρνητικά φορτισμένο όρο «μακιαβελικός», τον περιέβαλε ένα πέπλο αμοραλιστικών τεχνικών, βασισμένο στη

λογική: ο σκοπός αγιάζει τα μέσα (σ.σ. η οποία εσφαλμένα αποδίδεται στον Μακιαβέλι). Έτσι, η σκέψη του Ιταλού πολιτικού δαιμονοποιήθηκε, επί σειρά ετών, με το διάσημο έργο του Ο Ηγεμόνας να φτάνει στο σημείο το 1559 να καταχωρηθεί στον κατάλογο με τα απαγορευμένα βιβλία του Βατικανού (Index Librorum Prohibitorum).

Ο Μακιαβέλι καταγράφει τεχνικές (π.χ. εκφοβισμό, δωροδοκίες, διάδοση ψευδών ειδήσεων κ.ά.) οι οποίες εύλογα προξενούν αντιδράσεις. Η πρόσφατη ανάγνωση όμως των έργων του Φλωρεντίνου πολιτικού, αυτή δηλαδή η οποία θέλει τον Μακιαβέλι να μην είναι μακιαβελικός, υποστηρίζει ότι οι τεχνικές αυτές αφενός καταγράφονται - χωρίς απαραίτητα να συστήνονται για πολιτική χρήση και αφετέρου οι τεχνικές αυτές διέπονται από περιορισμούς. Με άλλα λόγια, ο ίδιος ο Μακιαβέλι είτε δεν συστήνει τις τεχνικές που καταγράφει είτε τις προτείνει στο πλαίσιο του πολιτικού ρεαλισμού, υπό την έννοια ότι το πολιτικό παιχνίδι έτσι παίζεται, άρα ο ηγέτης πρέπει να είναι έτοιμος να παίξει με τους κανόνες του παιχνιδιού.

Επιπρόσθετα, ο Μακιαβέλι στις επικοινωνιακές και μη τεχνικές στις οποίες αναφέρεται διευκρινίζει πως η αλόγιστη χρήση τους θα φέρει τα αντίθετα επιθυμητά αποτελέσματα, δηλαδή την απώλεια της εξουσίας. Το πιο σημαντικό όμως από όλα -και αυτό που κάνει μη μακιαβελικό τον Μακιαβέλι- είναι το γεγονός ότι όλες οι τεχνικές αποσκοπούν στην επίτευξη του συλλογικού (-κρατικού) συμφέροντος κι όχι στην ατομική επιδίωξη και φιλοδοξία. Αυτή η θεμελιώδης διάκριση μεταξύ ατομικού και συλλογικού συμφέροντος, είναι η βάση πάνω στην οποία χτίζεται η σύγχρονη προσέγγιση του μακιαβελικού στοχασμού.

Η διάκριση ατομικού και συλλογικού συμφέροντος στην πολιτική πρακτική, προφανώς, οδηγεί στο ορθολογιστικό συμπέρασμα ότι (για να το απλουστεύσουμε) το συμφέρον των πολλών προέχει. Στην περίπτωση που εξετάζουμε, αυτό σημαίνει ότι και η πολιτική επικοινωνία οφείλει να υπηρετεί το σύνολο και όχι τις ατομικές επιδιώξεις. Συμπερασματικά, η πολιτική επικοινωνία οφείλει να έχει ως βάση της το κρατικό συμφέρον.

Το παραπάνω συμπέρασμα είναι αυτό που θέτει το ηθικό πλαίσιο στο οποίο πρέπει να κινείται η πολιτική επικοινωνία και το οποίο στην εποχή μας μοιάζει ξεχασμένο. Η απουσία ηθικού πλαισίου στην πολιτική επικοινωνία, είναι αυτή που θρέφει τον λαϊκισμό, ανδρώνει τα fakenews και σπέρνει trolls στο διαδίκτυο.

Αν ζούσε ο Μακιαβέλι σήμερα, δεν θα έλεγε τίποτα διαφορετικό από όσα είπε την εποχή της Αναγέννησης:fakenews, trolls, λαϊκισμός κλπ. θα υπάρχουν πάντα και μόνιμα θα υπάρχει η σκέψη πως αν δεν τα χρησιμοποιήσεις εσύ θα τα χρησιμοποιήσει ο άλλος και θα αποκτήσει πλεονέκτημα. Ο Μακιαβέλι, ως άριστος γνώστης της σκληρότητας που διέπει την ανθρώπινη φύση, δεν αμφισβητεί την ανάγκη χρήσης αυτών των μεθόδων, αλλά περιορίζει τη συχνότητα χρήσης τουςκαι την περιορίζει σε όρους συλλογικού συμφέροντος. Υπό την έννοια αυτή, όχι μόνο δεν είναι μακιαβελικός, αλλά ενδεχομένως να είναι και ο πρώτος που έθεσε ρητά περιορισμούς στην πολιτική και την πολιτική επικοινωνία ειδικότερα.

Όποιος δεν σέβεται τους ηθικούς περιορισμούς της πολιτικής επικοινωνίας, δεν μακροημερεύει πολιτικά, θα μας πει ο Μακιαβέλι, επομένως ηθική και πολιτική επικοινωνία ακόμα και σε επίπεδο στρατηγικής είναι επιβεβλημένο να συνυπάρχουν. Η συνύπαρξη αυτή οφείλει να είναι μπούσουλας για τα επικοινωνιακά επιτελεία των σύγχρονων κομμάτων.

ΠΡΙΝ ΦΥΓΕΤΕ Πίνακας - μυστήριο πιθανώς απεικονίζει τον Μακιαβέλι και δημιουργήθηκε από τον Ντα Βίντσι Αποστομωτική απάντηση της Γκρέτα Τούνμπεργκ στον Τραμπ για τα περί «νεύρων»