Οι πολιτικές για το περιβάλλον μετά τις αλλαγές σε Αμερική και Ευρώπη

08:23 5/3/2025 - Πηγή: Huffington Post Greece

A still image of oil pump jacks working in an oilfield in Kern County, California on a Spring sunset.

Όπως όλα δείχνουν, μετά την εκλογή του Ντόναλντ Τραμπ στην Αμερική και το μεγάλωμα της επιρροής των ακροδεξιών λαϊκιστικών κομμάτων στην Ευρώπη, πολλά πράγματα αλλάζουν στην πολιτική πραγματικότητα σε όλον τον πλανήτη. Η κύρια τάση που έχει ξεκινήσει από την προηγούμενη οικονομική κρίση και

την πανδημία του κορωνοϊού είναι η αναδίπλωση της παγκοσμιοποίησης και η ανάπτυξη εθνικών ρευμάτων και νέων σφαιρών επιρροής. Οι πολιτικές αλλαγές σε σχέση με το περιβάλλον μέσα στις νέες συνθήκες είναι από τις πιο κρίσιμες και είναι ανάλογες με αυτές που συμβαίνουν στο ζήτημα της μετανάστευσης.

Οι δράσεις για την διατήρηση του περιβάλλοντος ασκούνται τόσο τοπικά όσο και διεθνώς. Κατά κάποιο τρόπο από την ίδια τη φύση όλων των προβλημάτων του περιβάλλοντος (μείωση βιοποικιλότητας, υποβάθμιση οικοσυστημάτων, υπερπληθυσμός στις υποανάπτυκτες χώρες του πλανήτη, εξάντληση φυσικών πόρων, ανθρωπογενής κλιματική αλλαγή κλπ) δείχνει ότι οι δράσεις πρέπει να εφαρμόζονται σε τοπικό επίπεδο αλλά δεν έχουν αποτέλεσμα αν δεν αναπτύσσεται μια παρόμοια πολιτική ευρύτερα. Δεν μπορεί π.χ. να έχει αποτέλεσμα η εφαρμογή της βιολογικής γεωργίας σε ένα χωράφι όταν δίπλα ραντίζουν με ισχυρά φυτοφάρμακα.

Ένα παλιό σύνθημα των πράσινων ρευμάτων την δεκαετία του ’80 ήταν το «σκέψου συνολικά - δράσε τοπικά». Έτσι κατά κάποιο τρόπο ο τύπος ανθρώπου που ασχολείται με το περιβάλλον καλείται να έχει μια γενική εποπτεία για την παγκόσμια και περιφερειακή πραγματικότητα αλλά ταυτόχρονα να είναι πρακτικός στις επιλογές του τρόπου ζωής του και στην δράση του.

Η παγκόσμια εμβέλεια των περιβαλλοντικών ζητημάτων έγινε αντιληπτή ακόμα περισσότερο από την συνειδητοποίηση της ανθρωπογενούς κλιματικής αλλαγής και από τις δράσεις που αναλαμβάνονται για την αντιμετώπισή της. Σε παγκόσμιο επίπεδο, υπογράφηκαν συμφωνίες για περιορισμό των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα και όλοι είδαν την εφαρμογή σε μεγάλη κλίμακα των Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας (ΑΠΕ). Καθώς οι παγκόσμιες συμφωνίες συνδυάστηκαν με οικονομικά οφέλη και καθώς ταυτόχρονα τέθηκε σε πρώτη προτεραιότητα η παραγωγή ενέργειας από ΑΠΕ, συχνά στην πράξη σε αντίθεση με τα άλλα ζητήματα του φυσικού περιβάλλοντος, οι πολίτες βλέπουν προστατευόμενες περιοχές, απρόσιτα τοπία και το γύρω τους περιβάλλον να αλλοιώνεται από εγκαταστάσεις ανεμογεννητριών και φωτοβολταϊκών σε τεράστιες εκτάσεις.

Τα περιβαλλοντικά κινήματα και ο επιστημονικός κόσμος δείχνει σαν να έχει εγκαταλείψει όλα τα άλλα περιβαλλοντικά ζητήματα και να ασχολείται μονοδιάστατα με την κλιματική αλλαγή όπου διάφοροι θεομπαίχτες, μέσα στον φόβο για τις καταστροφές από την αλλαγή του καιρού, έβρισκαν πρόσφορο έδαφος για να κερδίσουν χρήματα με την χωροθέτηση ΑΠΕ οπουδήποτε και με εμφατική περιφρόνηση των τοπικών κοινωνιών και των φυσικών τόπων.  Είναι μια κατάσταση ανάλογη με την στάση των επιχειρήσεων που προτιμούν φθηνό εργατικό δυναμικό από τους μεταναστευτικούς πληθυσμούς από χώρες τις Αφρικής, της Ασίας και της Νότιας Αμερικής, αδιαφορώντας για τις επιπτώσεις στις κοινωνίες.  

Η πιο ισχυρή και κάθετα αντίθετη απέναντι σε αυτά τα φαινόμενα φωνή είναι αυτή των ακροδεξιών λαϊκιστικών κομμάτων στην Βόρεια Αμερική και την Ευρώπη. Τα ρεύματα αυτά συνδυάζουν έναν λόγο επιστροφής στην τοπικότητα, αντί για την επιβαλλόμενη παγκοσμιοποίηση, και στο δικαίωμα των τοπικών κοινωνιών και εθνών να αποφασίζουν για τα δικά τους ζητήματα. Αντίθετα η «αριστερά» που εναντιώθηκε στην αρχή σφόδρα στην παγκοσμιοποιητική τάση πέρασε γρήγορα στην άλλη πλευρά, στο όνομα της αλληλεγγύης.

Τα πράσινα πολιτικά ρεύματα ακολουθούσαν την ίδια τακτική. Καθώς θεώρησαν ότι η αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής είναι το άπαν, έδειχναν να έχουν μεγαλύτερη σχέση με συγκεκριμένους οικονομικούς παράγοντες παρά με τους πολίτες που έδειχναν ευαισθησία για το φυσικό περιβάλλον. Έτσι τα πράσινα πολιτικά ρεύματα όπως και η αριστερά χάνουν του πολίτες που στρέφονται σε άλλες υποσχέσεις. Αυτό είναι και το μεγάλο λάθος διότι το παλιό σύνθημα μετατράπηκε σε «εφάρμοσε τοπικά τις διεθνείς αποφάσεις» και απαγορεύεται να  λες «όχι στην αυλή μου». Κάπως έτσι η πλάστιγγα γέρνει εκτός του πεδίου δράσης και σκέψης του ευαισθητοποιημένου ανθρώπου, δημιουργώντας αντίθεση και απέχθεια προς τους κήνσορες του περιβάλλοντος.  

Έχουμε δει στην πράξη ότι όπου είχε αποτέλεσμα η περιβαλλοντική δράση ήταν εκεί που συνδέθηκε με την τοπικότητα και με ανθρώπους που έχουν αναφορά στον χώρο που ζουν. Από την αρχαιότητα το περιβάλλον προστατεύτηκε σε τοπικό επίπεδο είτε από φωτισμένες ηγεσίες είτε γιατί κάτι, ένα δάσος π.χ. ή ένα ποτάμι, ήταν ιερό στο πλαίσιο κάποιας θρησκείας. Στην σύγχρονη εποχή προστατεύτηκε από κινήματα πολιτών που έβλεπαν την επερχόμενη καταστροφή. Αυτό έγινε στις ΗΠΑ από ανθρώπους που είχαν αναφορές στην αγροτική κοινωνία, όπως η κίνηση για τη δημιουργία των πρώτων Εθνικών Πάρκων στον κόσμο. Στην Ευρώπη η κίνηση προς την κατεύθυνση αυτή έγινε από τα υψηλότερα στρώματα που συχνά συνδέονταν με την παλιά αριστοκρατία.

Σε πολλές χώρες της Ευρώπης, όπως και στην Ελλάδα και την Κύπρο, η νομοθεσία της Ε.Ε. ήταν αυτή που οδήγησε στην δημιουργία των Προστατευόμενων Περιοχών και στην θέσπιση κάποιων περιορισμών, χωρίς να παραβλέπουμε βέβαια την αίσθηση του ιερού και την αίσθηση της συνύπαρξης που διατήρησαν οι Έλληνες απέναντι στο φυσικό περιβάλλον μέχρι και την δεκαετία του ’50  ή ’60. Έκτοτε ο επελαύνοντας καταναλωτισμός οδήγησε σε αλλαγή στάσης των τοπικών κοινωνιών. Αυτό που ακούγονταν τη δεκαετία του ‘80 ήταν «ενδιαφέρεστε περισσότερο για τις αρκούδες ή τους πελεκάνους απ’ ότι για τους ανθρώπους». Όταν όμως η διατήρηση του φυσικού περιβάλλοντος μπορούσε να εμπνεύσει τον τοπικό πληθυσμό γινόταν θαύματα. Αυτός είναι ο λόγος που διατηρείται ο γυπαετός στην Κρήτη ή ο Αργυροπελεκάνος στην Κερκίνη. Δεν ισχύει όμως μόνο στην Ελλάδα. Ο πρόεδρος του, τεράστιου σε έκταση, Περιφερειακού Πάρκου της Κορσικής μας έλεγε ότι έλαβαν την απόφαση να επανεισάγουν το κορσικάνικο ελάφι, από τα λίγα άτομα που είχαν παραμείνει στην Σαρδηνία, όταν έμαθαν ότι το επιστημονικό του όνομα ήταν corsicanicus.

Στις ΗΠΑ τα περιβαλλοντικά ρεύματα είναι πιο διαδεδομένα και βασίζονται στην αγροτική παράδοση. Στον συντηρητικό χώρο υπάρχουν περιβαλλοντικές ευαισθησίες διότι έχουν αναφορές στην τοπικότητα που συνδυάζεται με μια αίσθηση ανυποταξίας όπως τα είχε διατυπώσει ο Thoreau που έγραψε το «Ζωή στο δάσος» αλλά και το «Πολιτική ανυπακοή». Ένας συντηρητικός άνθρωπος ακολουθεί την απλή λογική και το πρωτογενές συναίσθημα της απέχθειας απέναντι σε καταστροφικές αλλαγές στο περιβάλλον στον τόπο του και δραστηριοποιείται για την υπεράσπισή του. Η στάση αυτή στις ΗΠΑ συνυπάρχει με την υπεράσπιση της ατομικής ελευθερίας και της ελευθερίας του επιχειρείν. 

Στην Ευρώπη έχουμε το αντίθετο φαινόμενο. Καθώς οι περισσότεροι άνθρωποι ζουν στις μεγάλες πόλεις, το ενδιαφέρον για το φυσικό περιβάλλον δημιουργείται περισσότερο ως ιδέα, ως αναζήτηση ενός χαμένου παραδείσου. Παρόλα αυτά όπως στις ΗΠΑ προστατεύεται το φυσικό περιβάλλον έτσι και στην Ε.Ε. γίνονται μεγάλες προσπάθειες για την διατήρηση της βιοποικιλότητας που είναι υψηλή ιδιαίτερα στις νότιες χώρες όπως η Ελλάδα και Ισπανία ή στις πρώην ανατολικές όπως η Πολωνία με το παρθένο δάσος Μπιαλοβιέζα. Η Ε.Ε. μάλιστα προσπαθεί να διαμορφώσει το καλύτερο πλαίσιο και ήταν αυτή που οδήγησε στην υιοθέτηση της διεθνούς πολιτικής για προστασία του 30% του εδάφους και του 30% των θαλασσών, κάτι που έγινε κανόνας μετά την διεθνή συμφωνία του Κουνμίνγκ- Μόντρεαλ το 2022.

Αυτό που βλέπουν όμως οι άνθρωποι στην Βόρεια Αμερική και στην Ευρώπη, σε σχέση με το περιβάλλον, είναι ότι κάποιοι τους κουνάνε το δάχτυλο και τους φοβίζουν με την κλιματική αλλαγή αλλά πίσω από αυτούς βρίσκονται επιστήμονες, τεχνικοί και στελέχη κερδίζουν χρήματα με τις ΑΠΕ χωρίς σοβαρό αποτέλεσμα στην παραγωγή ενέργειας αφού δεν είναι σταθερά συστήματα και ταυτόχρονα προκύπτουν αυξημένες τιμές. Αντιδρούν λοιπόν, μερικές φορές έντονα, όπως τα κίτρινα γιλέκα στην Γαλλία πριν λίγα χρόνια, και προτιμούν τελικά τις υποσχέσεις για φθηνότερο ηλεκτρικό ρεύμα, οι οποίες όμως συνδέονται με προτάσεις για λιγότερους περιβαλλοντικούς περιορισμούς. Οι περιβαλλοντικοί ακτιβιστές υπό αυτήν την οπτική μοιάζουν με τους εκπροσώπους των διεθνών «ανθρωπιστικών» ΜΚΟ που χρηματοδοτούνται από το δίκτυο του Σόρος για την υπεράσπιση της μετανάστευσης σε συμφωνία με τις μεγάλες επιχειρήσεις και τις επίσημες κυβερνήσεις. Αναδύεται έτσι μια απέχθεια όπου βρίσκει έδαφος η ακροδεξιά δημαγωγία.

Η αλλαγή στις ΗΠΑ σηματοδοτείται με το σύνθημα «drill baby drill» του Ντόναλντ Τραμπ για εξορύξεις περισσότερων ορυκτών καυσίμων και σχιστολιθικού αερίου. Ταυτόχρονα αυτή η κίνηση συνδέεται με την απομάκρυνση από τις διεθνείς συμφωνίες για την αντιμετώπιση της ανθρωπογενούς κλιματικής αλλαγής αλλά και με την άρση περιορισμών που σχετίζονται με την προστασία του φυσικού περιβάλλοντος, της βιοποικιλότητας αλλά και των δικαιωμάτων των τοπικών, συχνά ιθαγενών, πληθυσμών.

Η κίνηση αυτή των λαϊκιστικών κομμάτων σε Βόρεια Αμερική και Ευρώπη συναντά την στάση του Πούτιν στα περιβαλλοντικά ζητήματα αλλά και τις πραγματικές επιδιώξεις όλων των ηγετών των 10 χωρών της ομάδας BRICS. Υπάρχουν βέβαια και τα γεωπολιτικά ζητήματα  που είναι πολύ καθοριστικά, αλλά αυτό το κείμενο περιορίζεται στις πολιτικές για το περιβάλλον. Σε κάθε περίπτωση πάντως βλέπουμε ότι, είτε με την παγκοσμιοποίηση είτε με την εθνική αναδίπλωση και την δημιουργία νέων και διαφορετικών σφαιρών επιρροής, οι φυσικοί πόροι μιας χώρας είναι αντικείμενο διαπραγμάτευσης με δημιουργία μηχανισμών οικονομικού ελέγχου ή αρπαγής με την χρήση στρατών όπως συμβαίνει στην Αφρική ή με χυδαίο εκβιασμό όπως στην περίπτωση του Tραμπ με την Ουκρανία.   

Ακούγεται από διάφορους κύκλους, σήμερα που γίνεται σύγκριση της Ευρώπης με τις ΗΠΑ, ότι η Ε.Ε. έχει θέσει πολύ υψηλές περιβαλλοντικές προδιαγραφές, αυξάνοντας στο κόστος και την γραφειοκρατία για τις επιχειρήσεις. Αυτό είναι εμφανέστατα ψευδές διότι για τις κλασικές παραγωγικές δραστηριότητες υπάρχουν οι Πρότυπες Περιβαλλοντικές Δεσμεύσεις κατά την διαδικασία της Περιβαλλοντικής Αδειοδότησης τις οποίες γνωρίζουν εξ αρχής οι επιχειρήσεις. Οι διαμαρτυρίες τους υποκρύπτουν την επιθυμία για το ανεξέλεγκτο της χωροθέτησης και ρύπανσης.

Αν έχουν κάπου βάση είναι πράγματι η διεφθαρμένη γραφειοκρατία, κάτι το οποίο γνωρίζουμε πολύ καλά στην Ελλάδα (όπως γνωρίζουμε ότι αυτή η διεφθαρμένη γραφειοκρατία είναι από τους βασικούς παράγοντες της αποβιομηχανοποίησης της χώρας, καθώς προτιμούσε κάποιος αντί να μπλέκει και να πληρώνει μίζες ή να συναντάει εμπόδια να σταματήσει την παραγωγή εδώ και να εισάγει τα αντίστοιχα προϊόντα). Αν σε κάτι διαφέρουν οι ΗΠΑ είναι ότι έχουν σαφείς κανόνες ως προς τη χωροθέτηση και τα πλαίσιο λειτουργίας των εταιρειών. Επίσης ότι εκεί υπάρχει πραγματική ενίσχυση από το κράτος συγκεκριμένων κλάδων, κάτι το οποίο δεν συμβαίνει στις χώρες της Ε.Ε. εκτός από τις περιπτώσεις της μεγάλης βιομηχανίας, κυρίως στην Γερμανία και την Γαλλία.

Το φυσικό περιβάλλον είναι χαμένο τόσο στο παγκοσμιοποιητικό πλαίσιο όσο και στην εθνική αναδίπλωση. Η υποκρισία περισσεύει και από τις δύο πλευρές του Ατλαντικού. Διαφορετικά συμφέροντα διευθυντικών στρωμάτων συγκρούονται: το ένα βρίσκει πρόσφορο έδαφος στην παγκοσμιοποιητική λογική και το άλλο στην εθνική αναδίπλωση. Το ένα στις ΑΠΕ αλλά που συνδυάζεται αναγκαστικά με το αέριο που είναι και αυτό υδρογονάνθρακες, το άλλο με την έμφαση στις πάση θυσία εξορύξεις.

Την αντίθεση στις περιβαλλοντικές πολιτικές για την διατήρηση του φυσικού περιβάλλοντος την είδαμε και στην Ευρώπη όπου τα δεξιά νεοφιλελεύθερα αλλά και τα λαϊκίστικά ακροδεξιά και τα αριστερά φιλορωσικά  κόμματα ήταν εναντίον του κανονισμού για την Αποκατάσταση του φυσικού περιβάλλοντος. Την υποκρισία την είδαμε και στην Ελλάδα όπου το περιβάλλον είναι μάλλον πρόσχημα για άλλες πολιτικές:

- ο όρος Κλιματική Αλλαγή στους τίτλους Υπουργείων και Οργανισμών από την εποχή του Γεωργάκη Παπανδρέου έως σήμερα χρησιμοποιήθηκε για την προώθηση της, σχεδόν ανεξέλεγκτης, τοποθέτησης ΑΠΕ στις Προστατευόμενες Περιοχές

- οι ανακοινώσεις για μη εξόρυξη υδρογονανθράκων στο Αιγαίο από παράγοντες της κυβέρνησης και διαφόρους κομματικούς φορείς την στιγμή που η χώρα εισάγει αέριο σε μεγάλες ποσότητες υποκρύπτουν την φοβία για σταθερή εθνική στάση έναντι του Τουρκίας

- οι πιέσεις και νομικές προσφυγές από περιβαλλοντικές οργανώσεις με διεθνή χαρακτήρα για να μην πραγματοποιηθούν έρευνες στο Αιγαίο και την Ανατολική Μεσόγειο δείχνουν μέγιστη υποκρισία καθώς πρόκειται για τις ίδιες οργανώσεις που κλείνουν τα μάτια στην καταστροφή του φυσικού περιβάλλοντος από την χωροθέτηση ΑΠΕ εντός Προστατευόμενων Περιοχών.

Με την νέα κατάσταση οι παγκόσμιες συμφωνίες αναμένεται να υποχωρήσουν, τόσο αυτές που αφορούν την κλιματική αλλαγή, όσο και αυτές που αφορούν την διατήρηση της βιοποικιλότητας και του φυσικού περιβάλλοντος. Θα μειωθούν επίσης και οι χρηματοδοτήσεις και οι τοπικές παρεμβάσεις για την διατήρησή του. Ο οικονομισμός φαίνεται ότι θα κυριαρχήσει εν ονόματι της ανεξαρτησίας κάθε χώρας, δίνοντας όμως τα οφέλη σε συγκεκριμένα συμφέροντα. Διαφαίνεται ότι αντί για τα διεθνή πλαίσια θα εκχωρηθούν οι αποφάσεις σε Βοναπάρτες όπως ο Ντόναλντ Τραμπ και οι αντίστοιχοί του στην Ευρώπη, χωρίς θεσμούς και κανόνες, χωρίς περιβαλλοντικό έλεγχο και χωρίς ανεξάρτητη δικαιοσύνη. Οι αδύνατες χώρες θα πιεστούν να εκχωρήσουν τις βασικές πρώτες ύλες και πηγές πλούτου στις κυρίαρχες χώρες που επιχειρούν να οριοθετήσουν τις νέες σφαίρες επιρροής.

Η ιδέα για μια πιο δίκαιη και ανθρώπινη Ευρώπη βρίσκεται σε αμφισβήτηση από τα ακροδεξιά ρεύματα που θα στραφούν εντονότερα εναντίον της γραφειοκρατίας των Βρυξελλών αλλά και της συνοχής της Ευρώπης. Αυτό θα συμπαρασύρει δικαιώματα και περιβαλλοντικές πρόνοιες. Αναμένεται μια δύσκολη περίοδος καθώς τίποτα δεν θα είναι διαφανές. Αν οι κοινωνίες της Ευρώπης έχουν να αντιτάξουν κάτι, αυτό είναι η επιμονή στις αξίες της ανεξαρτησίας των τριών εξουσιών και στους κανόνες διατήρησης του φυσικού περιβάλλοντος. Αυτά πρέπει να γίνουν με τρόπο ουσιαστικό, διαφανή και δημοκρατικό και με επιμονή στην διατήρηση του ευρωπαϊκού κεκτημένου.Η τεράστια πτώση των πωλήσεων της Tesla του Έλον Μασκ στην Ευρώπη δείχνει ότι οι ευρωπαίοι πολίτες έχουν συνείδηση της ταυτότητας και των αξιών της Ευρώπης παρά τα προβλήματα που επίσης αντιλαμβάνονται.