Ποιμένες και ηγέτες

09:48 19/3/2023 - Πηγή: Huffington Post Greece

Παρόλο που η λέξη leadership (κατά την έννοια των ξένων Σχολών Διοίκησης Επιχειρήσεων) δύσκολα αποδίδεται στη νεοελληνική ή σε άλλες γλώσσες, εξ ου και παραμένει αμετάφραστη ακόμη και σε μη αγγλόφωνες χώρες, η έννοια  εμπεριέχεται ήδη στον ομηρικό όρο, για παράδειγμα, «ηγήτωρ», που σημαίνει «αρχηγός» ή εν γένει «επί κεφαλής», αλλά και στην τυποποιημένη φράση, η οποία είναι επίσης ομηρική,  «ποιμένα λαών», «ποιμένι λαών», που αναφέρεται σε ήρωες όπως ο Αγαμέμνονας, Νέστορας, Αχιλλέας, Οδυσσέας, Έκτορας και Αινείας.

Η

φράση αυτή είναι μεταφορά, όπως λένε οι φιλόλογοι, μέσα από την οποία ο βοσκός εξισώνεται με τον πολέμαρχο ή  ηγεμόνα ή βασιλιά (στον Όμηρο οι τρεις ιδιότητες συνήθως συμπίπτουν). Ο συμβολικός βοσκός του έπους είναι ένα ενεργούν πρόσωπο το οποίο συνδέεται, μέσα από ένα πλέγμα ευθυνών και υποχρεώσεων, με μια κοινωνική ομάδα, τον «λαόν» ή ακριβέστερα, τον στρατό του. Η μεταφορά αυτή δεν είναι αποκλειστικότητα ελληνική, αλλά αποτελεί τιμητικό τίτλο βασιλέων όπως ήταν ο Χαμουραμπί της Βαβυλωνίας (ο οποίος εβασίλευσε από το 1792 έως το 1750 π.Χ.).

Επίσης στην Παλαιά Διαθήκη ο Θεός μπορούσε να είναι ένας μεταφορικός βοσκός, ένας (καλός) ποιμήν:  «ΚΥΡΙΟΣ ποιμαίνει με καὶ οὐδέν με ὑστερήσει” (Ψαλμός 22.1). Ο Ησαΐας (44:28) αποκαλεί τον πέρση μονάρχη Κύρο “ποιμένα” γιατί προβλέπει ότι θα αποκαταστήσει τον λαόν του Ισραήλ.

Το να είναι κανείς «ποιμένας του λαού» (ή όπως λέει ο Όμηρος «ποιμήν λαών»), σημαίνει ότι αναλαμβάνει αρχηγία και συνάμα ευθύνη και μέριμνα για το ευρύτερο κοινωνικό σύνολο. Νιώθει ακόμη και στοργή για το αθώα πρόβατα (και τις κατσίκες) που του έχει εμπιστευθεί ο ιδιοκτήτης τους.

Η εικόνα του ποιμένος, παρά τις πανάρχαιες, κτηνοτροφικές καταβολές του, είναι χρήσιμη και καίριας σημασίας όχι μόνο για τους σημερινούς μαθητευόμενους CEOs των Business Schools, αλλά και για κάθε επίδοξο ή εν ενεργεία «ηγέτη»(leader) ιδίως στη δημόσια σφαίρα. Στη Δύση ζούμε, ομολογουμένως, σε μια μετα-Χριστιανική εποχή.

Ας ακούσουμε όμως, όσο ανοίκειο και αν είναι, έναν προφήτη της Παλαιάς Διαθήκης ο οποίος έζησε στις αρχές του 6ου αι. π.Χ., τον Ιεζεκιήλ. Εξόριστος στη Βαβυλωνία από το 597 π.Χ., κατήγγειλε την εγκληματικά  αδιάφορη και φίλαυτη διαχείριση του κράτους της Ιουδαίας από τους  «ποιμένες» της—τους άρχοντες, δικαστές, ιερείς, εν γένει την ελίτ. Είναι ποιητικότατος, ζωηρός, υπερκινητικός ο προφητικός λόγος του (κεφ. λδ, 1-10): 

«...Αὐτὰ λέγει ὁ μόνος Κύριος καὶ ἐξουσιαστὴς τοῦ παντός: Σεῖς, ποιμένες τοῦ Ἰσραήλ, ἄραγε τοὺς ἑαυτούς τους βόσκουν καὶ φροντίζουν συνήθως οἱ ποιμένες; Δὲν εἶναι ἔργον τῶν ποιμένων νὰ βόσκουν καὶ νὰ φροντίζουν τὰ πρόβατά των; 

3 Ἰδοὺ ὅμως σεῖς, οἱ ποιμένες τοῦ λαοῦ τοῦ Ἰσραήλ, τρώγετε τὸ γάλα τῶν ποιμνίων σας, παίρνετε τὰ μαλλιά των καὶ κάμνετε ἐνδύματα μὲ αὐτὰ καὶ τὰ φορεῖτε· κάθε δὲ παχὺ πρόβατον τὸ σφάζετε διὰ λογαριασμόν σας καὶ δὲν φροντίζετε νὰ θρέψετε τὰ πρόβατά μου αὐτά, τὸν λαὸν τοῦ Ἰσραήλ.

4 Δὲν ἐφροντίσατε νὰ ἐνδυναμωθῇ κάποιο ἄρρωστον πρόβατον, καὶ ἄλλο ποὺ εἶχε κάποιαν πληγὴν δὲν ἐνδιεφέρθητε νὰ θεραπευθῇ καὶ νὰ εἶναι τελείως ὑγιές· δι′ ἐκεῖνο ἐπίσης ποὺ εἶχε κτυπηθῆ καὶ τσακισθῆ δὲν ἐκάματε κάτι, ὥστε νὰ δέσετε καὶ θεραπεύσετε τὰ τραύματά του·

5 Διεσκορπίσθησαν δὲ τὰ πρόβατά μου, ἐπειδὴ δὲν ὑπῆρχαν ἄξιοι ποιμένες, καὶ τὰ κατέφαγαν ὅλα τὰ ἄγρια θηρία τῆς ὑπαίθρου.

Επειδὴ ἐπίσης οἱ ποιμένες ἀδιαφόρησαν καὶ δὲν ἀνεζήτησαν τὰ πρόβατά μου, ποὺ εἶχαν πλανηθῇ, καὶ ἐπειδὴ ἐφρόντισαν αὐτοὶ οἱ ποιμένες μόνον διὰ τοὺς ἑαυτούς των καὶ δὲν ἐφρόντισαν νὰ θρέψουν τὰ πρόβατά μου, 9διὰ τοῦτο, ποιμένες, 

10 αὐτὰ λέγει ὁ μόνος Κύριος καὶ ἐξουσιαστής του παντός: Ἰδοὺ στρέφομαι Ἐγὼ ἐναντίον τῶν ἀναξίων ποιμένων καὶ θὰ ζητήσω τὰ πρόβατά μου ἕνα πρὸς ἕνα ἀπὸ τὰ χέρια των, θὰ τοὺς ἀπομακρύνω δὲ ἀπὸ τὴν ποίμνην, ὥστε νὰ μὴ ποιμαίνουν πλέον τὰ πρόβατά μου εἰς τὸ ἑξῆς, δὲν θὰ βοσκήσουν ἄλλην φορὰν οἱ ἀνάξιοι αὐτοὶ ποιμένες αὐτὰ τὰ πρόβατα, θὰ βγάλω τὰ πρόβατά μου ἀπὸ τὸ στόμα των, καὶ δὲν πρόκειται πλέον νὰ τὰ κατατρώγουν αὐτοί.”  (μτφ. Π. Ν. Τρεμπέλα)

Οι ανάξιοι ποιμένες—η κρατική και ιερατική ελίτ― δεν φρόντισαν τα πρόβατά τους, δεν θεράπευσαν τα τραυματισμένα ανάμεσά τους― τουναντίον άφησαν άλλα να διασκορπισθούν, άλλα να γίνουν βορά των λύκων, άλλα τα κατέφαγαν οι ίδιοι. Ήσαν άπληστοι και αμελείς. Μερίμνησαν μόνο για τον εαυτόν τους, με αποτέλεσμα την αιχμαλωσία στη Βαβυλωνία και τη συνεχιζόμενη εξαθλίωση των φτωχών στην Ιουδαία. Ο Θεός, ο πραγματικός, εν τέλει, βοσκός του λαού, θα απομακρύνει τους άπρακτους ποιμένες από την ποίμνη τους, και μια μέρα θα επαναφέρει θαυματουρικά τους εξόριστους στην πατρίδα τους (βλ. το όραμα της κοιλάδος των ξηρών οστών, 37: 1-14). O προφήτης Ιεζεκιήλ δείχνει ότι η κακή “ηγεσία” (leadership) γεννά την εσχατολογία της ελπίδος.