Πού είναι ο τάφος του Αλέξανδρου και τι έγινε η σορός του: 3 θεωρίες για το μεγάλο ιστορικό μυστήριο

15:25 4/2/2025 - Πηγή: Huffington Post Greece

Το άγαλμα του Αλέξανδρου στη Θεσσαλονίκη

Η μοίρα της σορού του Μεγάλου Αλεξάνδρου είναι ένα από τα μεγαλύτερα μυστήρια της ιστορίας, και είναι πολύ πιθανό να μη διαλευκανθεί ποτέ: Τα ίχνη της χάθηκαν αιώνες μετά τον θάνατό του και οι θεωρίες σχετικά με την μοίρα της την κατατάσσουν ανάμεσα σε άλλους θησαυρούς που κινούνται ανάμεσα στον θρύλο και την ιστορία, όπως η Κιβωτός της Διαθήκης και το Άγιο Δισκοπότηρο. Αμέτρητοι είναι αυτοί που αναζήτησαν τη σορό του μεγάλου στρατηλάτη στο πέρασμα της ιστορίας- χωρίς ωστόσο να έχει υπάρξει κάποιο (γνωστό) αποτέλεσμα.

Το Live

Science δημοσιεύει εκτενές αφιέρωμα σχετικά το θέμα- και η Καλλιόπη Λημναίου- Παπακώστα, αρχαιολόγος και διευθύντρια του Ελληνικού Ινστιτούτου- Ιδρύματος Αλεξανδρινού Πολιτισμού, που κάνει ανασκαφές στην Αλεξάνδρεια, είναι μεταξύ των ειδικών που μιλούν. Η ίδια εκτιμά ότι ο τάφος του Αλέξανδρου ίσως βρίσκεται κάτω από τους δρόμους της σημερινής Αλεξάνδρειας, στη διασταύρωση δύο αρχαίων οδικών αξόνων. Ένα ενδιαφέρον ελληνιστικό άγαλμα και ερείπια από τη σωστή περίοδο υποδεικνύουν μια τοποθεσία η οποία χαρακτηρίζεται πολλά υποσχόμενη. «Είμαι σε σταυροδρόμι, και πιστεύω ότι έχω περισσότερες πιθανότητες να βρω τον τάφο από οποιονδήποτε άλλο» είπε η ίδια στο Live Science.

To αίνιγμα του τάφουH Αλεξάνδρεια στην Αίγυπτο

Ένας από τους λόγους που δεν έχει βρεθεί ο τάφος είναι επειδή η σορός του Αλέξανδρου μετακινήθηκε- οπότε ετάφη πάνω από μία φορά. Επιπλέον, οι ιστορικές αναφορές στον τάφο δεν είναι πάρα πολλές, και σε αρκετές περιπτώσεις έχουν γραφτεί αιώνες μετά τα γεγονότα για τα οποία μιλάνε- και οι πηγές μπορεί να είχαν πολιτικά κίνητρα ή να ήταν προκατειλημμένες, όπως σημειώνει ο Πολ Κάρτλετζ, επίτιμος καθηγητής Ελληνικού Πολιτισμού στο Πανεπιστήμιο του Κέμπριτζ και συγγραφέας του «Alexander the Great» (Overlook Press, 2004),o οποίος είχε μιλήσει στο παρελθόν στη HuffPost Greece για τον Μακεδόνα στρατηλάτη στο πλαίσιο αφιερώματος στο ερώτημα τι θα είχε συμβεί αν ο Αλέξανδρος δεν πέθαινε όταν πέθανε. «Οπότε πρέπει να λαμβάνουμε υπόψιν τα πάντα με πολύ μέτρο» είπε σχετικά στο Live Science, προσθέτοντας πως η αναζήτηση γίνεται ακόμα δυσκολότερη επειδή δεν υπάρχουν ξεκάθαρες εικόνες του τάφου που θα μπορούσαν να καθοδηγήσουν τις αρχαιολογικές έρευνες.

Επίσης, η σύγχρονη Αλεξάνδρεια είναι σε μεγάλο βαθμό χτισμένη πάνω από την αρχαία. «Η σημερινή Αλεξάνδρεια, ειδικά η περιοχή του κέντρου, χτίστηκε εντελώς πάνω από αρχαία μνημεία» είπε ο αρχαιολόγος Ζάχι Χαβάς, αιγυπτιολόγος και πρώην υπουργός Αρχαιοτήτων της Αιγύπτου. «Το θέατρο βρέθηκε ενώ έχτιζαν σπίτια. Και βρέθηκαν επίσης κατακόμβες» πρόσθεσε.

Οπότε, για να βρουν τον τάφο, οι αρχαιολόγοι θα έπρεπε να κάνουν ανασκαφές σε μέρη όπου ζουν και εργάζονται σήμερα- κάτι πολύ δύσκολο, που θα έπρεπε να υποστηρίζεται από πολύ ισχυρά στοιχεία.

Οι ενδιαφερόμενοι για το μυστήριο του τάφου μπορούν να παρακολουθήσουν ειδικό αφιέρωμα/ συζήτηση στο κανάλι The Mythologist στο YouTube, όπου ο Δημήτρης Πλάντζος, καθηγητής Κλασικής Αρχαιολογίας του ΕΚΠΑ, παρουσιάζει εκτενώς το θέμα στον ιδρυτή του καναλιού, αρχαιολόγο Κωνσταντίνο Λουκόπουλο.

Ο θάνατος και η ταφή

Από ιστορικούς της αρχαιότητας, ξέρουμε ότι ο Αλέξανδρος πέθανε τον Ιούνιο του 323 πΧ (ανάμεσα στο βράδυ της 10ης και το πρωί της 11ης) στη Βαβυλώνα, στο σημερινό Ιράκ. Το αίτιο του θανάτου του είναι άλλο ένα μεγάλο αίνιγμα της ιστορίας, με το οποίο έχει ασχοληθεί ξανά στο παρελθόν η HuffPost Greece. Σε κάθε περίπτωση, ανεξαρτήτως του τι συνέβη και γιατί, η σορός ταριχεύτηκε και ο Πτολεμαίος Α′ Σωτήρ, στρατηγός, μέλος της σωματοφυλακής και στενός φίλος του Αλέξανδρου (εικάζεται πως ήταν και ετεροθαλής αδελφός του, ως νόθος γιος του Φιλίππου του Β’), κατάφερε να κερδίσει το μεγάλο «τρόπαιο» και να τη φέρει στην Αίγυπτο, τη διοίκηση της οποίας είχε αναλάβει μετά τον θάνατο του μεγάλου στρατηλάτη: Η σορός του Αλέξανδρου μεταφέρθηκε από τη Μέση Ανατολή (το σημερινό Ιράκ) στη Συρία και μετά στην Αίγυπτο, μέσα σε ένα διάστημα δύο ετών.

Αν και δεν μπορεί να απορρίψει κανείς το ενδεχόμενο ο Πτολεμαίος να ήθελε (και) να σιγουρέψει πως η σορός θα έμενε με αυτόν τον τρόπο ασφαλής κατά τη μεγάλη σύγκρουση – τους «Επιτάφιους Αγώνες»- μεταξύ των Διαδόχων του Αλέξανδρου, που διαμέλισαν την αυτοκρατορία, είναι βέβαιο πως είχε και πολιτικές σκοπιμότητες. Όταν ο Αλέξανδρος πέθανε η σύζυγός του Ρωξάνη ήταν ακόμα έγκυος, οπότε ετίθετο θέμα διαδοχής (ενώ έχει αναφερθεί πως ίσως υπήρχε και κάποιος νόθος γιος), και το να έχει στο βασίλειό του τον τάφο του Αλέξανδρου ήταν ένα καλό «χαρτί» για να εδραιωθεί ο ίδιος ως νόμιμος διάδοχος. Η σορός μεταφέρθηκε στην Κοιλάδα των Βασιλέων, κοντά στο Λούξορ, όπου ήταν θαμμένοι πολλοί φαραώ, ενώ η Αλεξάνδρεια χτιζόταν. «Το 305 πΧ, 18 χρόνια μετά τον θάνατό του, η σορός του Αλέξανδρου μεταφέρθηκε στην Αλεξάνδρεια, και τότε υπήρχε βασιλική αυλή, ανάκτορο και μουσείο» είπε ο κ. Κάρτλετζ. «Το να είναι θαμμένος εκεί ο Αλέξανδρος θα ήταν το “κερασάκι στην τούρτα”» για τη νέα πόλη, πρόσθεσε.

Ο Αλέξανδρος απέναντι στον Δαρείο στη μάχη της Ισσού

Μερικές δεκαετίες μετά, ο Στράβωνας γράφει πως ο Πτολεμαίος Δ′ Φιλοπάτωρ μετακίνησε τη σορό στο Σώμα, το μεγάλο μαυσωλείο της Αλεξάνδρειας, σύμφωνα με το βιβλίο «Alexander’s Tomb: The Two Thousand Year Obsession to Find the Lost Conqueror» (Basic Books, 2006). Όταν ο Αύγουστος, ο πρώτος Ρωμαίος αυτοκράτορας επισκέφθηκε την Αλεξάνδρεια, 300 χρόνια μετά, (βασίλεψε από το 27 πΧ ως το 14 μΧ) η σορός ήταν ακόμα εκεί- μάλιστα λέγεται πως ήταν τόσο ανυπόμονος να τη δει που όταν έσκυψε για να το κάνει, της έσπασε τη μύτη. Μετά οι ιστορικές αναφορές σταματούν για αιώνες- «εξαφανίζεται κατά το 500 μΧ» σημείωσε ο κ. Κάρτλετζ.

Το τι συνέβη σε αυτά τα ιστορικά κενά αποτελεί αντικείμενο συζήτησης εδώ και αιώνες. Ο Νίκολας Σόντερς, επίτιμος καθηγητής του Τμήματος Ανθρωπολογίας και Αρχαιολογίας στο Πανεπιστήμιο του Μπρίστολ και συγγραφέας του «The Life of Alexander the Great (Brighter Child, 2006), βρίσκει περίεργα αυτά τα κενά. «Ήταν περίπου 300 χρόνια μετά τον θάνατο του Αλέξανδρου που έχουμε αναφορά (του τάφου)» ενώ τα πιο πολλά ιστορικά αρχεία προέρχονται από 600 χρόνια μετά, είπε στο Live Science. «Τι συνέβη στο μεσοδιάστημα; Γιατί η σιωπή;».

Για αιώνες, πρόσθεσε, ο τάφος ήταν ένα πολύ γνωστό σημείο προσκυνήματος της αρχαίας Μεσογείου, οπότε η θέση του δεν ήταν μυστική. Οπότε θα ήταν πιθανόν να μην έμπαινε κανείς στη διαδικασία να πει πού ήταν ο τάφος επειδή...όλοι γνώριζαν. Επίσης, ίσως στο πλαίσιο της αντιπαλότητας μεταξύ χριστιανών και παγανιστών οι πρώτοι να εξαφάνισαν τον τάφο όταν ο χριστιανισμός απέκτησε το «πάνω χέρι», ώστε ο τάφος του Ιησού να γινόταν αυτός το κυρίαρχο σημείο προσκυνήματος του αρχαίου κόσμου, εκτιμά ο κ. Σόντερς.

Η κ. Λημναίου- Παπακώστα θεωρεί ότι η τοποθεσία του τάφου ίσως χάθηκε κατά τη Σταυροφορία της Αλεξάνδρειας του 1365, κατά την οποία λεηλατήθηκε η πόλη- αν και σημειώνει πως δεν υπάρχει ιστορικά αρχεία που να αναφέρουν καταστροφή του τάφου ή της σορού. Ένα ενδεχόμενο, ωστόσο, συνδέεται με τη λατρεία του Αλέξανδρου: Αν και η λατρεία του μεγάλου Έλληνα βασιλιά ως θεού μάλλον είχε πρακτικά εκλείψει χιλιάδες χρόνια πριν, ίσως να υπήρχαν ακόμα κάποιοι στην Αλεξάνδρεια που, εν μέσω του χάους της σταυροφορίας, θεώρησαν καθήκον τους να προστατέψουν το λείψανο του θρυλικού στρατηλάτη από τους σταυροφόρους, που πιθανώς θα το κατέστρεφαν ως απομεινάρι της παγανιστικής εποχής. «Πιστεύω πως το ιερατείο της λατρείας του Αλέξανδρου προστάτεψε τον τάφο» είπε η κ. Λημναίου- Παπακώστα. «Τον θεωρούσαν θεό και προσπάθησαν να τον προστατέψουν όταν συνειδητοποίησαν ότι πλησίαζε η καταστροφή από τους χριστιανούς. Πιστεύω ότι έκρυψαν τη σορό και τη σαρκοφάγο».

Ως εκ τούτου, εφόσον το τελευταίο γνωστό σημείο όπου βρέθηκε η σορός του Αλέξανδρου ήταν η Αλεξάνδρεια, οι πιο πολλοί ερευνητές συμφωνούν ότι μάλλον είναι κρυμμένη κάπου εκεί. «Ο Αλέξανδρος είναι θαμμένος στην Αλεξάνδρεια, και είμαστε σίγουροι για αυτό επειδή τον 1ο αιώνα μΧ έχουμε πληροφορίες για επισκέπτες στον τάφο, περιλαμβανομένων Ρωμαίων ηγεμόνων όπως ο Ιούλιος Καίσαρ» είπε στο Live Science η κ. Λημναίου- Παπακώστα. «Οπότε ξέρουμε ότι ο τάφος ήταν εκεί».

Το μεγάλο ερώτημα, ωστόσο, είναι το πού ακριβώς.

Κήποι Σαλαλάτ

Η κ. Λημναίου- Παπακώστα έχει μια θεωρία: Σε ανασκαφές του 2009 βρήκε ένα γλυπτό του Αλέξανδρου, όπως σημειώνει σε άρθρο της στο Newsweek. «Ήταν η τελευταία μας ημέρα στον χώρο και ήμασταν έτοιμοι να ολοκληρώσουμε τη σεζόν...μα βρήκαμε το γλυπτό. Ήταν λες και ήταν θαύμα».

Τοπογραφικοί χάρτες και αρχαίες πηγές υποδεικνύουν ότι η περιοχή όπου βρέθηκε το άγαλμα ήταν κοντά στον τάφο, είπε η ίδια, και η ομάδα της κάνει έκτοτε ανασκαφές εκεί. Τώρα θεωρεί ότι είναι κοντά, εστιάζοντας στους Κήπους Σαλαλάτ της σημερινής Αλεξάνδρειας, κοντά στο Εθνικό Μουσείο της Αλεξάνδρειας, όπου βρίσκονται απομεινάρια των τειχών της πόλης. Αρχαίες πηγές υποδεικνύουν ότι οι βασιλικές κατοικίες ήταν εκεί κατά την αρχαιότητα, ωστόσο δεν είχαν γίνει ανασκαφές, σύμφωνα με την αρχαιολόγο. Ακόμη, ο χώρος των ανασκαφών είναι δίπλα σε μια αρχαία διασταύρωση στην οποία κάνει αναφορά ο Έλληνας συγγραφέας Αχιλλεύς Τάτιος, που περιγράφει την τοποθεσία του τάφου. «Έγραψε ότι ήταν μερικές εκατοντάδες μέτρα δυτικά της διασταύρωσης των δύο κυρίων λεωφόρων της Αλεξάνδρειας...γνωρίζαμε ήδη για τη μία από τις δύο οδούς (κανωπική οδός) μα τώρα ξέρουμε τη δεύτερη, τη βασιλική οδό».

Στη θάλασσα

Ωστόσο άλλοι έχουν διαφορετικές απόψεις. Ο κ. Κάρτλετζ, για παράδειγμα, εικάζει πως η σορός πρέπει να ήταν μέσα σε ένα μεγάλο μαυσωλείο που περιλαμβανόταν σε ένα βασιλικό συγκρότημα. Επίσης θεωρεί ότι οι βασιλικές κατοικίες ήταν αλλού.

«Η ιδέα του μαυσωλείου είναι πως αποτελεί μια πολύ στιβαρή δομή που θα έπρεπε να βρίσκεται εύκολα η θέση της...αυτό στη Ρώμη, το μαυσωλείο του Αυγούστου, είναι πλήρως ορατό. Γιατί δεν είναι ορατό το μαυσωλείο του Αλέξανδρου; Η απλή απάντηση είναι πως το Βρουχείον της Αλεξάνδρειας, όπου ήταν τα βασιλικά μαυσωλεία, άγγιζε τη θάλασσα» (το Βρουχείον ήταν μια συγκεκριμένη συνοικία της πόλης).

Η στάθμη της θάλασσας έχει ανεβεί από την εποχή του Αλέξανδρου, όπως δείχνουν ιστορικοί χάρτες, οπότε μεγάλο μέρος της πόλης πιθανότατα είναι κάτω από τα νερά – περιλαμβανομένων των βασιλικών κατοικιών. Τα τελευταία χρόνια έχουν γίνει έρευνες και έχουν βρεθεί αντικείμενα που θα μπορούσαν να ανήκουν σε αρχαία κτίρια. Ωστόσο, ακόμα και αν βρεθεί μαυσωλείο, δεν υπάρχει καμία εγγύηση πως θα περιέχει τη σορό: «Εκτός και αν ήταν σε φέρετρο που προστάτεψε το σώμα του, δεν θα βρεθεί ποτέ...εικασία μου είναι πως τη σορό του θα μπορούσε να την είχε φάει καρχαρίας» σημείωσε ο κ. Κάρτλετζ.

Μαζαρίτα

Ο λ. Σόντερς πιστεύει ότι ο τάφος είναι στην ξηρά, κάτω από τους πολυσύχναστους δρόμους της Μαζαρίτα, περιοχής της πόλης όπου κάποτε βρίσκονταν ανάκτορα και αποτελούσε επίκεντρο μεγάλης δραστηριότητας. «Αν δεν υπάρξουν νέα οικοδομικά projects που απαιτούν κατεδαφίσεις και εκκαθαρίσεις σε μεγάλο βάθος, είναι μάλλον απίθανο να ανακαλυφθεί...για μένα θα ήταν αδιανόητο να είναι οπουδήποτε αλλού» εκτίμησε.

Ο κ. Χαβάς δεν υποδεικνύει κάποια συγκεκριμένη τοποθεσία, μα είναι αισιόδοξος: «Μπορούμε να πούμε ότι ο τάφος μπορεί να ανακαλυφθεί; Ναι» είπε χαρακτηριστικά. Μα αυτό μάλλον δεν θα γίνει από αρχαιολόγους που τον αναζητούν. Το θέατρο, οι κατακόμβες και πολλά από τα αρχαία μνημεία της Αλεξάνδρειας βρέθηκαν κατά λάθος, χάρη σε οικοδομικές δραστηριότητες. «Ο τάφος δεν θα βρεθεί ποτέ από ακαδημαϊκούς...πραγματικά πιστεύω ότι κατά λάθος κάποια ημέρα ο τάφος του Μεγάλου Αλεξάνδρου θα ανακαλυφθεί» είπε ο Χαβάς.