Προδημοσίευση: «Έξοδος από το χάος. Κρίση στη Μεσόγειο και τη Μέση Ανατολή» του Ζιλ Κεπέλ (εκδόσεις Κλειδάριθμος)

13:29 17/9/2020 - Πηγή: Huffington Post Greece

Η Μέση Ανατολή είναι μία από τις πιο ασταθείς περιοχές του κόσμου. Τα τελευταία χρόνια, μετά την αισιοδοξία, αλλά και τη μεγάλη απογοήτευση που έφερε η Αραβική Άνοιξη με την άνοδο και την πτώση του Ισλαμικού Κράτους, η περιοχή αποτελεί σημαντική πρόκληση για τη διεθνή ασφάλεια. Με την απειλή της τζιχαντιστικής τρομοκρατίας, την ένταση των μεγάλων μεταναστευτικών ρευμάτων, αλλά και τον ανταγωνισμό για τον έλεγχο του πετρελαίου, η περιοχή φαίνεται πως θα παραμείνει ένα καζάνι που βράζει. Τι είναι

όμως εκείνο που προκάλεσε μια τέτοια αστάθεια;

Το βιβλίο «Έξοδος από το χάος» του Ζιλ Κεπέλ, καθηγητή στο Ινστιτούτο Πολιτικών Σπουδών του Παρισιού (εκδόσεις Κλειδάριθμος, μετάφραση Αριστέα Κομνηνέλλη), διατρέχει την πολιτική ιστορία συγκρούσεων τεσσάρων δεκαετιών στη Μέση Ανατολή, εξετάζοντας τις επιπτώσεις που έχει σε παγκόσμιο επίπεδο.

Ο Ζιλ Κεπέλ, που οι New York Times αποκάλεσαν «τον διασημότερο μελετητή του Ισλάμ στη Γαλλία», δίνει μια σαφή αφήγηση των βαθύτερων αιτίων της έντασης, τεκμηριώνοντάς την με προσωπικές εμπειρίες ανθρώπων που έζησαν τα γεγονότα.

Από τον πόλεμο του Γιομ Κιπούρ του 1973 μέχρι τις επιπτώσεις της Αραβικής Άνοιξης, το βιβλίο ξετυλίγει τα νήματα των σχέσεων στη Μέση Ανατολή και τα συνδέει με τον παγκόσμιο αντίκτυπό τους.

Με την οξυδέρκεια που πηγάζει από την πολυετή του πείρα στη μελέτη της περιοχής, ο Κεπέλ εντάσσει αυτές τις χαώδεις δεκαετίες σε ένα ευρύτερο πλαίσιο και φωτίζει τη δυναμική που τις χαρακτηρίζει. Ταυτόχρονα, διερευνά την προοπτική εξόδου από αυτή την κρίση, προκειμένου οι λαοί της Μέσης Ανατολής, αλλά και ολόκληρου του κόσμου, να εξασφαλίσουν ένα λιγότερο αβέβαιο μέλλον.

Η HuffPost προδημοσιεύει απόσπασμα του βιβλίου που κυκλοφορεί στις 23 Σεπτεμβρίου.

«Η Μεσόγειος και η Μέση Ανατολή γνώρισαν στα σαράντα χρόνια που κύλησαν τεράστιες ανακατατάξεις, με αποτέλεσμα η περιοχή αυτή να αποτελεί το επίκεντρο των σεισμών που γεννούν τη νέα παγκόσμια τάξη στις αρχές του 21ου αιώνα. Οι επαναλαμβανόμενες και εντεινόμενες συρράξεις έρχονται να διασταυρωθούν με κρίσιμες διεθνείς αντιπαραθέσεις, που το νήμα τους προσπαθήσαμε να ξετυλίξουμε στις προηγούμενες σελίδες, αποτυπώνοντας τη συνάρθρωσή τους.

Μετά τον πόλεμο του Οκτωβρίου του 1973, η σύγκρουση Αράβων και Ισραηλινών, όντας ο δομικός άξονας, δίνει τη θέση της σε μια δυναμική όπου η έκρηξη των τιμών του πετρελαίου συμβαίνει παράλληλα με την ανάπτυξη του πολιτικού ισλαμισμού, ο οποίος τρέφεται από αυτή. Εκείνος κατακερματίζεται το 1979, χρονιά- σταθμό, ενώ η τζιχάντ στο Αφγανιστάν αντιτάσσεται στην ιρανική επανάσταση. Η αντιπαλότητα με το εβραϊκό κράτος θα μπει σε δεύτερη μοίρα μπροστά στη σύγκρουση σιιτικού τόξου και σουνιτικού μπλοκ. Ο τζιχαντισμός, αφού συνέβαλε στο τελειωτικό χτύπημα στην ΕΣΣΔ το 1989 και έκλεισε έτσι τον 20ό αιώνα, βγαίνει κατά θεαματικό τρόπο εκτός των ορίων του παραδοσιακού μουσουλμανικού χώρου όταν η Αλ-Κάιντα πραγματοποιεί τις επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου στις Ηνωμένες Πολιτείες, πρώτη τραυματική δοκιμασία της τρίτης χιλιετίας. Ωστόσο, οι στρατηγικές του Μπιν Λάντεν και ο «πόλεμος κατά τις τρομοκρατίας» που εξαπέλυσε εναντίον του η Ουάσινγκτον ναυαγούν το 2005, καθώς υποσκελίζονται από τις σφαγές μεταξύ των θρησκευτικών δογμάτων στο κατεχόμενο Ιράκ. Παρ’ όλα αυτά, θα κληροδοτήσουν στην επόμενη δεκαετία τη διάδοση του Νταές από τη Μεσοποταμία μέχρι και τα λαϊκά προάστια της Ευρώπης. Καθώς αναδύθηκαν μέσα σε ένα τέτοιο πλαίσιο, οι εξεγέρσεις της Αραβικής Άνοιξης του 2011 παγιδεύτηκαν σ’ αυτό ύστερα από μια σύντομη φάση δημοκρατικής ευφορίας. Με εξαίρεση την Τυνησία, όπου οι ελευθερίες που κερδήθηκαν εξακολουθούν να απειλούνται από την αστάθεια της οικονομίας, οι άλλες εμπλεκόμενες χώρες βυθίζονται στον αυταρχισμό ή στους καταστροφικούς εμφύλιους πολέμους, από τους οποίους ο Λεβάντε είναι η χειρότερη περίπτωση, με την εγκαθίδρυση του ισλαμικού χαλιφάτου μεταξύ του 2014 και 2017. Το δράμα αυτό έχει την αντανάκλασή του και στη Δύση, με τα κύματα των εκατομμυρίων προσφύγων και παράνομων μεταναστών που διασχίζουν τη Μεσόγειο μέσω της Λιβύης και της Τουρκίας και προκαλούν ως αντίδραση την άνοδο της λαϊκιστικής ακροδεξιάς υπό τον τρόμο της ισλαμικής επέλασης και των μεγάλων πληθυσμιακών μετακινήσεων –αποδυναμώνοντας τη Γερμανία, την Ιταλία και την Ουγγαρία, όπου διαφαίνεται ο πειρασμός της επιστροφής στον ολοκληρωτισμό, θέτοντας σε κίνδυνο το πνεύμα και την επιβίωση της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η τελευταία βρίσκεται ταυτόχρονα σε δύσκολη θέση εξαιτίας του Αμερικανού προέδρου Ντόναλντ Τραμπ, ο οποίος σπάει την πολυμέρεια καθώς απαλλάσσεται από συμφωνίες όπως η JCPOA, με την οποία ελέγχεται η πυρηνική παραγωγή του Ιράν, αλλά και εκείνες που αφορούν την κλιματική αλλαγή ή το διεθνές εμπόριο, ενώ ο Βλαντιμίρ Πούτιν αξιοποιεί την επιτυχία του στη Συρία για να επιβεβαιώσει τη ρωσική ισχύ και η Κίνα χαράσσει διαμέσου της Μέσης Ανατολής το δίκτυο εξουσίας και επιρροής των νέων της δρόμων του μεταξιού.

Από μια κατάσταση που φαίνεται τόσο χαοτική αναδύονται ωστόσο ορισμένοι δομικοί παράγοντες για τον κόσμο τού αύριο. Αυτός ο μισός αιώνας που κύλησε υπό τη σκέπη του «βαρελιού και του Κορανίου» σημαδεύτηκε σταθερά, όπως παρατηρήσαμε, από την αύξηση των τιμών των υδρογονανθράκων και την εξάπλωση του πολιτικού ισλαμισμού. Όμως αυτός ο συσχετισμός δεν φαίνεται να μπορεί να σταθεί μεσοπρόθεσμα. Αφενός, η εκμετάλλευση του σχιστολιθικού πετρελαίου και αερίου, στις Ηνωμένες Πολιτείες κυρίως, αυξάνει σημαντικά την προσφορά, ενώ η στροφή των μεταφορών προς την ηλεκτροκίνηση πρόκειται να μειώσει τη ζήτηση. Οι τιμές του αργού μειώθηκαν κατά 70% μεταξύ 2014 και 2016, επισπεύδοντας την «επανάσταση του Ritz-Carlton» στη Σαουδική Αραβία, βασική αραβική πετρομοναρχία –η οποία κατέληξε στη λήψη δραστικών μέτρων από τον διάδοχο και ισχυρό άντρα του βασιλείου, Μοχάμεντ Μπιν Σαλμάν, για τη μείωση της εξάρτησης από τα έσοδα του πετρελαίου. Τα μέτρα αυτά συνοδεύονται από αλλαγές και στο πεδίο των ηθών, με τις οποίες υπονομεύονται η πρωτοκαθεδρία των ουαχαμπιτών ουλεμάδων, η ώσμωσή τους με την εξουσία, καθώς και η χορηγία για την εξάπλωση του σαλαφισμού στον πλανήτη. Η τάση αυτή δεν θα ακολουθήσει απαραίτητα μια γραμμική επανάσταση: οι συγκυρίες, η συμφωνία μεταξύ Σαουδικής Αραβίας και Ρωσίας για τη σταθεροποίηση της παραγωγής και την εκ νέου άνοδο των τιμών, η αβεβαιότητα σχετικά με τις εξαγωγές του Ιράν, έδωσαν βραχυπρόθεσμα μια οικονομική ανάσα στο Ριάντ και στη Μόσχα. Αλλά οι δομικές αλλαγές ήταν αναπόφευκτες και η δηλωμένη φιλοδοξία για τη μετάβαση προς την ψηφιακή οικονομία στον Κόλπο μαρτυρά την πεποίθηση των ηγετών των συγκεκριμένων κρατών ότι σε αυτή θα πρέπει να στραφούν. Ωστόσο αυτές οι αλλαγές προϋποθέτουν την αποστασιοποίηση από τη σαλαφιστική ιδεολογία, η οποία πάντως προσαρμόστηκε τέλεια στον ψηφιακό κόσμο, όπως δείχνουν το κήρυγμα και η τζιχάντ online, που αποτελούν έκτοτε έναν από τους βασικούς φορείς προσηλυτισμού και διάδοσής της σε διεθνές επίπεδο. Αλλά αυτό αφορά μόνο τη χρήση του ψηφιακού εργαλείου, την κατανάλωση δεδομένων, τη χειραγώγηση, και όχι την ίδρυση επιχειρήσεων υψηλής τεχνολογίας που θα παράγουν νέο πλούτο των εθνών. Η διαιώνιση αυταρχικών καθεστώτων, που στραγγαλίζουν την ιδιωτική πρωτοβουλία περιορίζοντας τις πολιτικές ελευθερίες, δεν είναι φυσικά καλός οιωνός για τέτοιου είδους δημιουργικότητα –αλλά η αποτυχία της διαδικασίας εκδημοκρατισμού που έφερε η Αραβική Άνοιξη του 2011 και αποπροσανατόλισε ο ισλαμισμός θέτει το ζήτημα μιας πολιτισμικής μεταρρύθμισης αναφορικά με το δόγμα, ως προαπαιτούμενο της αλλαγής της σχέσης κοινωνίας και κράτους».

Ο Ζιλ Κεπέλ είναι καθηγητής στο Ινστιτούτο Πολιτικών Σπουδών του Παρισιού, προβεβλημένος μελετητής του αραβικού κόσμου με πλούσιο συγγραφικό έργο και πυκνή αρθρογραφία, από τους βασικότερους συντελεστές του δημόσιου διαλόγου στη Γαλλία για το θέμα του ισλαμισμού, της τζιχάντ και της τρομοκρατίας. Το «Έξοδος από το χάος» έχει ήδη μεταφραστεί στα Αγγλικά, τα Γερμανικά, τα Ισπανικά και τα Ιταλικά.

Έγραψαν για το βιβλίο:

«Μια εξαιρετική εισαγωγή για όσους θέλουν να γνωρίσουν την περιοχή με τρόπο ουσιαστικό… χωρίς τις παραμορφωτικές ιδεολογικές παρωπίδες που αλλοιώνουν πολλές φορές την οπτική σε άλλα βιβλία με αντικείμενο τη συγκεκριμένη περιοχή του κόσμου, τα οποία είναι διαποτισμένα από φανατισμούς.»
–Michael J. Totten, The New York Times

«Ο Ζιλ Κεπέλ αποκρυπτογραφεί με εξαιρετική διαύγεια τις κρίσεις στη Μέση Ανατολή, προσφέροντάς μας ένα κορυφαίο μάθημα γεωπολιτικής. Το Έξοδος από το Χάος είναι ένα από τα καλύτερα βιβλία του.»
–Christian Makarian, L’Express

«Ένα βιβλίο απαραίτητο σε όσους θέλουν να καταλάβουν τι συμβαίνει σήμερα στη Μέση Ανατολή.»
–Jean-Pierre Elkabbach, CNews

ΠΡΙΝ ΦΥΓΕΤΕ... Υπογραφή των συμφωνιών για την ομαλοποίηση των σχέσεων του Ισραήλ με Μπαχρέιν και ΗΑΕ Ισραήλ - Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα - Μπαχρέιν υπέγραψαν ειρήνη Ισραηλινοί βομβαρδισμοί στη Γάζα μετά από εκτόξευση ρουκέτας από Παλαιστινίους κατά της Ασντόντ