Στο μοναστήρι του Στρειδά

09:54 7/12/2024 - Πηγή: Huffington Post Greece

Μονή Σταυρονικήτα Άγιον Όρος

Πολύ συχνά ονειρεύομαι πως ξαναβρίσκομαι στον Άθω, στη Μονή Σταυρονικήτα, να δω τους αδελφούς εκεί και να προσκυνήσω την εικόνα του Αη-Νκόλα, προστάτη των ναυτικών της θάλασσας και των θαλασσοδαρμένων τη στεριάς. Το μοναστήρι που σας ιστορώ βρίσκεται στη βόρεια πλευρά της αθωνικής χερσονήσου και αν αγναντέψεις από το αρχονταρίκι θα δεις την κορυφή του Όρους και τον αρσανά της Μονής Ιβήρων, με την Παναγία την Πορταΐτισσα, το άλλο μοναστήρι που αγαπώ. Η Μονή Σταυρονικήτα υψώνεται σε βράχο, χτισμένη δίπλα στη θάλασσα, καταμεσής της πιο άγριας ακτής της αθωνικής πολιτείας,

ανάμεσα στις μονές Ιβήρων και Παντοκράτορος. Οι χώροι της ήταν περιορισμένοι, με αξιοζήλευτη φρουριακή αρχιτεκτονική κι ένα εντυπωσιακό πετρόκτιστο υδραγωγείο που ύδρευε τη μονή· μέσα στις ανοιχτές δεξαμενές του κολυμπούσανε χρυσόψαρα.

Υπάρχουν αρκετές εκδοχές για την ίδρυση της Μονής. Η πρώιµη ιστορία της χάνεται ανάμεσα στον 10ο και στον 11ο αιώνα, καθώς οι λιγοστές πληροφορίες περί την ίδρυσή της σώζονται σε κάποιο έγγραφο που επιβεβαιώνει ότι το μοναστήρι λειτουργούσε ως Κελί από τον 10ο αιώνα· η πιθανότερο εκδοχή μας λέει ότι κτίτορας της Μονής υπήρξε κάποιος αξιωματικός του Τσιμισκή (925-976 μ. Χ.) ονόματι Νικήτας ή Σταυρονικήτας Νικηφόρος, χωρίς να αποκλείουμε την υπόθεση ότι το μοναστήρι το ίδρυσαν δύο καλόγεροι, ο Σταύρος κι ο Νικήτας.

Το όμορφο μικρό Καθολικό χτίστηκε το 1527 και το αγιογράφησε εξαιρετικά ο Θεοφάνης ο Κρης (1490-1559). Για την εικόνα του Αη-Νικόλα λέγεται, κατά μία πιθανή εκδοχή, ότι εκσφενδονίστηκε στον κόλπο της Ιερισσού από πειρατές μετά από επιδρομή το 1306. Οι εμπειρογνώμονες χρονολόγησαν την κατασκευή της εικόνας στα τέλη του 13ου αιώνα, οπότε αυτή η ιστορία ταιριάζει στην αφήγηση. Το μοναστήρι το έκαψαν οι πειρατές και ο σημαντικός Πατριάρχης Ιερεμίας Β΄ ο Τρανός (1536-1595) όρισε να ξανακτιστεί στο όνομα του Ιωάννη του Προδρόμου. Οι τεχνίτες και οι μαστόροι, λοιπόν, το έχτιζαν και οι καλόγεροι έριχναν δίχτυα για ψάρεμα. Τότε, το 1589, τραβώντας τα δίχτυα αλίευσαν τρόπον τινά το εικόνισμα του Αη-Νικόλα. Τέτοιες εικόνες μωσαϊκές, όπως λέμε τις ψηφιδωτές, υπάρχουν φιλοτεχνημένες ως τοιχογραφίες σε αρκετούς ναούς όπως στην Αγία Σοφία και στον Άγιο Δημήτριο της γενέθλιας Θεσσαλονίκης· ωστόσο, φιλοτεχνημένες σε ξύλινα, μικρά εικονίσματα υπάρχουν μονάχα λίγες.

Στο Αγιονόρος, λοιπόν, πρώτη φορά τον Οκτώβρη του 1984 κοιμήθηκα στη Μονή Σταυρονικήτα, το μικρότερο μοναστήρι του Όρους, ένα πέτρινο κάστρο με μια υποτυπώδη αυλή και ένα καθολικό του 11ου αι. αφιερωμένο στον Άγιο Νικόλαο τον Στρειδά· τον λένε έτσι, διότι, όταν ανέσυραν τη θαυματουργή εικόνα του Νικόλα από τη θάλασσα, όπου είχε παραμείνει αναλλοίωτη για κοντά 300 χρόνια, στο μέτωπο του Αγίου ήταν κολλημένο ένα στρείδι και όταν το έβγαλαν έτρεξε αίμα. Το σημάδι μέχρι σήμερα φαίνεται και θυμίζει το θαύμα· εξαιτίας αυτού ο Πατριάρχης Ιερεμίας όρισε να εορτάζει και να τιμάται η Μονή Σταυρονικήτα επ’ ονόματι του αγίου Νικολάου. Εκείνο το όστρακο διατηρήθηκε ως κειμήλιο, το μισό ευρίσκεται στο μοναστήρι και το υπόλοιπο το έκαμαν εγκόλπιο-δώρο στον Άγιο Ιώβ (1589-1605), τον πρώτο πατριάρχη της Ρωσίας.

Τώρα ηγούμενος στη Σταυρονικήτα είναι ο πατήρ Τύχων, αλλά, όταν πρωτοπήγα, ηγούμενος ήταν ο πατήρ Βασίλειος. Το κίνημα των νεορθοδόξων της δεκαετίας του 1980 προσέλκυε νέους μοναχούς και θα έλεγες ίσως ότι η ορθοδοξία γνώριζε έναν διαφορετικό τρόπο μοναστικής ζωής, απεμπολώντας τον παρωχημένο ευσεβισμό· μπορεί όμως να σκέφτομαι ανοησίες. Στον πρόναο της εκκλησιάς στο ημίφως, στις μυρωδιές από τα λιβάνια και τα κεριά που κολλάγανε και έστεκαν όρθια στο ξύλο του στασιδιού, οι αισθήσεις μου λειτουργούσαν στο έπακρο, η ψυχή μου άδειαζε και με την προσευχή ξαναγέμιζε από γαλήνη και αγάπη, την οποία προσπαθούσα ανεπιτυχώς να διατηρήσω όσο μπορούσα αποχαιρετώντας από το καΐκι το αγαπημένο κάστρο. Άγιε Νικόλα, παρακαλώ σε, στα πέλαγα όλα λουλούδια στρώσε.

Stavronikita monastery view from Iviron port, Mount Athos, Greece

 ***

Ο Κώστας Θεολόγου είναι Καθηγητής ΕΜΠ και Διευθυντής του Τομέα Ανθρωπιστικών, Κοινωνικών Επιστημών και Δικαίου στη Σχολή ΕΜΦΕ