«Το Φιλί» του Γκούσταβ Κλιμτ: «Όσο περισσότερο το κοιτάς, τόσο πιο σκοτεινό γίνεται»

10:43 31/10/2023 - Πηγή: Huffington Post Greece

The Kiss, 1907-08,  (Photo by Art Images via Getty Images)

Η ανδρική φιγούρα έχει τα χέρια γύρω από τον λαιμό της γυναικείας φιγούρας και τη φιλά στο μάγουλο -το δικό του πρόσωπο είναι αθέατο. Τα μάτια της γυναίκας είναι κλειστά, το ένα της χέρι είναι περασμένο γύρω από το λαιμό του, ενώ με το άλλο, κρατά το χέρι του που κλείνει στον δικό της λαιμό. Είναι υποταγμένη, γονατιστή, σε κάτι που μοιάζει με ανθισμένο λιβάδι, ενώ οι άκρες των γυμνών

ποδιών της κρέμονται σε κάποιο απροσδιόριστο κενό.

Όπως επισημαίνει η Stephanie Auer, επιμελήτρια στο Μουσείο Belvedere της Βιέννης, το χρυσό ένδυμα του άνδρα είναι διακοσμημένο με ορθογώνια σχήματα και της γυναίκας με καμπυλωτά, σε μια σαφή οριοθέτηση των κλασικών ανδρικών και θηλυκών μορφών.

Υπάρχει κάτι εξουσιαστικό και βίαιο στην αγκαλιά της ανδρικής φιγούρας και κάτι ανίσχυρο, απελπισμένο, σχεδόν θλιβερό στη γυναίκα. Είναι χωρίς τις αισθήσεις της ή τα μάτια της είναι κλειστά από ευδαιμονία; Επιστρέφει την αγκαλιά του άνδρα ή προσπαθεί να γλιτώσει από τον κλοιό των χεριών του;  

Πολλές ερμηνείες έχουν διατυπωθεί για το διάσημο έργο «Το Φιλί», που φιλοτεχνήθηκε στη Βιέννη γύρω στα 1908 από τον Γκούσταβ Κλιμτ και παραμένει ένα από τα πιο αναγνωρίσιμα έργα στην ιστορία της τέχνης.

Ο πίνακας με το άγνωστο αγκαλιασμένο ζευγάρι συνεχίζει να συναρπάζει για τον αισθησιασμό του, το μυστήριο που περιβάλλει τη σκηνή και τα εκθαμβωτικά, βουτηγμένα στο χρυσό, χρώματα.

Τώρα, ένα νέο ντοκιμαντέρ από τη σειρά «Exhibition on Screen», με τίτλο «Klimt & The Kiss» που υπογράφει η σκηνοθέτις των «Frida Kahlo» και «Mary Cassatt - Painting the Modern Woman», Ali Ray, επιχειρεί να επαναπροσδιορίσει το έργο, τον δημιουργό και την εποχή του, παρουσιάζοντας τις οξυδερκείς, αλλά όχι πάντα σε συμφωνία, παρατηρήσεις curators και μελετητών.

Όπως λέει ο Ivan Ristić, επιμελητής στο Μουσείο Leopold στη Βιέννη, τα ερωτήματα κρύβονται ακριβώς κάτω από την επιφάνεια: «Ποια είναι η μοίρα αυτής της αγάπης -αν είναι όντως αγάπη;», ενώ η ιστορικός τέχνης Eliza Goodpasture, που υπογράφει το δημοσίευμα του Guardian, γράφει με νόημα:  «Με την πρώτη ματιά φαίνεται ρομαντικό και χαρούμενο, αλλά όσο περισσότερο κοιτάς, τόσο πιο σκοτεινό γίνεται».

Κάποιοι από όσους μιλούν στην ταινία «διαβάζουν» τον πίνακα ως μία απεικόνιση της αλληγορίας της αγάπης ή της μυθολογικής ιστορίας της Αριάδνης και του Διονύσου.

Άλλοι πάλι θεωρούν ότι το έργο απεικονίζει τον ίδιον τον καλλιτέχνη και τη μούσα του, Εμίλιε Λουίζε Φλέγκε. Κλιμτ και Φλέγκε ήρθαν κοντά το 1892, όταν ο Κλιμτ ήταν 30 ετών κι εκείνη 18. Η Φλέγκε έγινε επιτυχημένη σχεδιάστρια μόδας, γνωστή στους κοσμικούς κύκλους της Βοημικής κοινότητας στη Βιέννη. Ο Κλιμτ της άφησε τη μισή περιουσία του, αν και δεν παντρεύτηκαν ποτέ -η σεξουαλική τους σχέση παραμένει ασαφής.

O Κλιμτ είχε εμπλακεί ερωτικά με πολλά από τα μοντέλα του, αλλά η Φλέγκε παρέμεινε η σταθερή σύντροφος της ζωής του, αν και ορισμένοι πιστεύουν ότι η σχέση τους ήταν πλατωνική. Ίσως «Το Φιλί» είναι μια φανταστική εκδοχή του έρωτά τους που στον πίνακα γίνεται σωματική, ίσως πάλι, πρόκειται για μια απεικόνιση της πραγματικής ερωτικής τους σχέσης.

Το έργο «Το Φιλί» του Γκούσταβ Κλιμτ στο Μουσείο Belvedere της Βιέννης. (Photo by Georges Schneider/Xinhua via Getty Images) (Photo by Sylvia Lederer/Xinhua via Getty Images)

Αν και έργο έχει γίνει σήμα κατατεθέν του Κλιμτ, ο διάσημος Αυστριακός εικαστικός δεν ζωγράφιζε πάντα με το συγκεκριμένο στιλ. Γεννημένος το 1862 σε μία οικογένεια της κατώτερης τάξης στη Βιέννη, ο Γκούσταβ και τα αδέρφια του Γκέοργκ και Ερνστ, έκαναν καριέρα ως καλλιτέχνες, με την υποστήριξη των γονιών τους. Ο Κλιμτ σπούδασε στο Πανεπιστήμιο Εφαρμοσμένων Τεχνών της Βιέννης από το 1876 έως το 1883, όπου έλαβε την τυπική ακαδημαϊκή εκπαίδευση. Οι πρώτες αναθέσεις μετά την αποφοίτηση του  ήταν μια σειρά από μεγάλες τοιχογραφίες στα νεόκτιστα κτίρια της Ringstrasse, της μεγάλης λεωφόρου που χτίστηκε μεταξύ 1860 και 1890 στη Βιέννη και καθόρισε το ύφος της πόλης τον 19ο αιώνα.

Όπως τονίζεται στην ταινία, οι τελευταίες δεκαετίες της αυτοκρατορίας των Αψβούργων στην Αυστρία χαρακτηρίστηκαν από αίγλη και καλλιτεχνική άνθηση, καθώς και από ακραίες κοινωνικές ανισότητες όσον αφορά τη διανομή του πλούτου. Παρ′ όλο το μεγαλείο της Ringstrasse και της βιεννέζικης αυλής, κάτω από την επιφάνεια κρύβονταν το σκοτάδι και η εξαχρείωση.

Οι high-profile παραγγελίες καθιέρωσαν τον Κλιμτ, ο οποίος έγινε ένας από τους πιο περιζήτητους πορτρετίστες στη Βιέννη. Αλλά γύρω στα μέσα της δεκαετίας του 1890, παρουσίασε αυτό που ο επιμελητής του Μουσείου Belvedere, Dr Franz Smola αποκαλεί «αιφνίδια δημιουργική κρίση». Άλλαξε εντελώς το στιλ του, για να γίνει ο καλλιτέχνης που αναγνωρίζουμε σήμερα. Έγινε ένας από τους σημαντικότερους εκπροσώπους του κινήματος της Απόσχισης της Βιέννης, το οποίο ιδρύθηκε επισήμως το 1897 από μια ομάδα ζωγράφων και αρχιτεκτόνων που απέρριψαν την επίσημη Ακαδημία Τεχνών της Βιέννης και τους περιορισμούς της και διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο στο κίνημα της art nouveau.

Gustav Klimt. (Photo by Fine Art Images/Heritage Images/Getty Images)

Η εμμονή του Κλιμτ με τον ερωτισμό είναι ορατή σε όλο το έργο του, μεταξύ άλλων στο «Φιλί» αλλά και στη «Ζωφόρο του Μπετόβεν», έργο εμπνευσμένο από την Ενάτη Συμφωνία, που αποτελεί προσωπικό φόρο τιμής του ζωγράφου στον Μπετόβεν.

Η σεξουαλική ασυδοσία του Κλιμτ ήταν διάσημη -απέκτησε τουλάχιστον 14 παιδιά. Λέγεται ότι έπαιρνε φτωχές νεαρές γυναίκες από το δρόμο και τις πήγαινε στο στούντιό του για να τις ζωγραφίσει γυμνές, μερικές φορές μάλιστα, έπαιρνε πολλές ταυτόχρονα, ενθαρρύνοντάς τις σε μεταξύ τους σεξουαλικές πράξεις ενώ εκείνος ζωγράφιζε.

Ο Baris Alakus, διευθύνων σύμβουλος της Klimt Villa, επικρίνει τον τρόπο με τον οποίο ο ζωγράφος χρησιμοποιούσε γυναίκες διαφορετικών τάξεων για διαφορετικούς σκοπούς, προκειμένου «να έχει μια γυναίκα για κάθε περίσταση».

Ο Auer σημειώνει ότι οι ομοφυλοφιλικές πράξεις στις οποίες απεικόνιζε τα μοντέλα του από την εργατική τάξη ήταν παράνομες στη Βιέννη εκείνη την εποχή, γεγονός που καταδεικνύει την περιφρόνηση του Κλιμτ για την ασφάλεια και την αξιοπρέπειά τους.

Αλλά ο ιστορικός τέχνης Patrick Bade το βλέπει διαφορετικά. «Οι γυναίκες τον συμπαθούσαν και οι γυναίκες του άρεσαν», λέει, χρησιμοποιώντας μία φράση που επαναλαμβάνεται συχνά για να υποβαθμίσει ανάλογες συμπεριφορές.

Η Δρ Marian Bisanz-Prakken υποστηρίζει από την πλευρά της ότι ο Κλιμτ γιόρταζε τον «ιερό» γυναικείο ερωτισμό.

Ωστόσο, μήπως οι πρακτικές του ήταν ηδονοβλεψία και σεξουαλική κακοποίηση; Η περιφρόνησή του για τη ζωή των γυναικών και η ματιά του για το γυναικείο σώμα είναι σχεδόν μια καρικατούρα μισογυνισμού. Πολλοί από τους πίνακές του αντιμετωπίζουν τις γυναίκες ως διακοσμητικά, όπως το περίτεχνα επιχρυσωμένο φόντο και τα ενδύματα, ή ως σεξουαλικά αντικείμενα.

Το «Klimt & The Kiss» δίνει την ευκαιρία στο κοινό να ακούσει πολλές διαφορετικές απόψεις, να βγάλει τα δικά του συμπεράσματα όσον αφορά τη σχέση του Κλιμτ με τις γυναίκες και κυρίως, να θέσει ουσιαστικές, δύσκολες ερωτήσεις. Γιατί «Το Φιλί» υμνείται ως ρομαντικός πίνακας, όταν η γλώσσα του σώματος των μορφών του είναι τόσο αινιγματική και ταραγμένη; Ποιες ιεραρχίες και συστήματα αξιών υποστηρίζει ένας πίνακας όπως αυτός; Το να βλέπει κανείς ένα έργο τέχνης με κριτικό βλέμμα δεν σημαίνει απόρριψη της αξίας του, αναφέρει το δημοσίευμα. Προσθέτει στην ικανότητά μας να  αξιολογούμε την τέχνη κατανοώντας την στο πλαίσιο της. 

Με πληροφορίες από Guardian

Related...Google Arts &Culture: Αποκατέστησε έργα του Γκούσταβ Κλιμτ που είχαν καταστραφεί στον πόλεμοΣε δημοπρασία σπάνιο έργο με τοπίο του Γκούσταβ Κλιμτ για 45 εκατ. δολάριαΣυνομιλώντας με τον Βαν Γκογκ: AI και VR σε έκθεση με τα τελευταία έργα του μεγάλου Ολλανδού