Το γεωπολιτικό τρίγωνο του Νείλου: Αίγυπτος-Σουδάν-Αιθιοπία

08:56 17/4/2023 - Πηγή: Huffington Post Greece

Μπλε Νείλος Αιθιοπία

Οι φυσικοί πόροι της Αφρικής αποτελούν σήμερα αφενός, ευχή για την ήπειρο λόγω της αφθονίας τους και αφετέρου κατάρα διότι αποτελούν την αιτία ξένων επεμβάσεων και περιφερειακών ανταγωνισμών. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, ο ποταμός Νείλος αποτελεί έναν από τους κυριότερους φυσικούς πόρους, όντας ο μεγαλύτερος σε μήκος ποταμός παγκοσμίως, επηρεάζοντας ταυτόχρονα δέκα χώρες που βρίσκονται πλησίον αυτού (Μπουρούντι, Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό, Ερυθραία, Κένυα, Ρουάντα, Τανζανία,

Ουγκάντα, Αιθιοπία, Σουδάν και Αίγυπτο).

Σήμερα όσο ποτέ, αποτελεί μια κινητήρια δύναμη πιθανών συγκρούσεων στην περιοχή και ειδικότερα το κομμάτι της κατανομής των υδάτων του Γαλάζιου Νείλου, τα νερά του οποίου αποτελούν όπως φαίνεται ένα παίγνιο «μηδενικού αθροίσματος» τόσο για την Αίγυπτο όσο και για την Αιθιοπία, καθώς αποτελεί την ραχοκοκαλιά της πρώτης και ζωτικής σημασίας παράγοντα για την ανάπτυξη της δεύτερης.

Ο Γαλάζιος Νείλος, ο οποίος πηγάζει από την Αιθιοπία, συναντάει τον Λευκό Νείλο  στην πρωτεύουσα του Σουδάν (οι πηγές του οποίοι βρίσκονται στη λίμνη Βικτώρια), πριν περάσει μέσω της νουβικής ερήμου στην Αίγυπτο. Για το λόγο αυτό, οι πρόσφατες πολιτικές αναταραχές στο Σουδάν καθώς και το «Μεγάλο Φράγμα της Αιθιοπικής Αναγέννησης», αποτελούν περιφερειακούς κινδύνους που θέτουν σε κίνδυνο τον σημαντικότερο εσωτερικό φυσικό πλούτο του Καΐρου, εστιάζοντας την προσοχή της στις εξελίξεις αυτών των δυο κρατών.

.

Ιστορικά, το ζήτημα διαχείρισης των υδάτων του Νείλου,αποτελεί πηγή διένεξης μεταξύ Αιγύπτου, Σουδάν και Αιθιοπίας για τουλάχιστον εκατό χρόνια.Οι συμφωνίες της Μεγάλης Βρετανίας με την Αιθιοπία το 1902 και την Αίγυπτο το 1929 (αποικιοκρατική περίοδος), αποτελούν τις πρώτες προσπάθειες διευθετήσεως των υδάτων.

Επιπρόσθετα, μετά την ανεξαρτητοποίηση του Σουδάν, Χαρτούμ και Κάϊρο προχώρησαν το Νοέμβριο του 1959 στη σύναψη συμφωνίας διαμοιρασμού των νερών (Αίγυπτος 75% και Σουδάν 25%), με την Αιθιοπία να μην αποτελεί μέρος για ακόμα μια φορά, όπως συνέβη με τη Συμφωνία του 1929.

Το Σουδάν, το οποίο βρίσκεται γεωγραφικά (και διαπραγματευτικά) ανάμεσα στην Αίγυπτο και την Αιθιοπία, προσπαθεί να διατηρεί το ρόλο του διαμεσολαβητή, προκειμένου να αποφευχθεί  μια πιθανή σύγκρουση δυο πολυπληθών και δυνατών στρατιωτικά, χωρών της Αφρικής και παράλληλα να διατηρήσει τα δικαιώματα του, επί των υδάτων του Νείλου. 

Μετά την επίσημη ανεξαρτησία του Σουδάν το 1956, η χώρα περιδινήθηκε μεταξύ νόμιμων εκλεγμένων κυβερνήσεων και στρατιωτικών πραξικοπημάτων (1964,1969,1985) για να φτάσει στο 1989 όπου ο στρατός ανέλαβε εκ νέου την εξουσία υπό το Στρατηγό Ομάρ αλ-Μπασίρ μέχρι την ανατροπή του το 2019.

Παράλληλα, μετά από δυο περιόδους εμφυλίου πολέμου και τις σφαγές που έλαβαν χώρα στη δυτική πλευρά του Σουδάν (Νταρφούρ),η χώρα έχασε το 2011 το νότιο τμήμα της, το οποίο έγινε επίσημα ανεξάρτητο κράτος στις 9 Ιουλίου 2011 με την ονομασία, Νότιο Σουδάν. Σήμερα, η κατάσταση φαίνεται να είναι ακόμα πιο περίπλοκη με την εμπλοκή και των Ηνωμένων Εθνών, καθώς η μεταβατική κυβέρνηση του Σουδάν, δεν κατάφερε να σταθεροποίηση την κρίση που προέκυψε μετά το πραξικόπημα του Οκτωβρίου (2021) και να θέσει τα θεμέλια για άμεση οικονομική ανάπτυξη.

Στην «άλλη γωνία της βάσης του τριγώνου», η Αιθιοπία, ο γίγαντας του κέρατος της Αφρικής, το 2011 ξεκινούσε την κατασκευή  ενός μεγαλόπνοου σχεδίου για την εκμετάλλευση των υδάτων του Γαλάζιου Νείλου, θέτοντας νέα δεδομένα στην κοιλάδα απορροής του Νείλου. Το έργο του «Φράγματος της Αιθιοπικής Αναγέννησης», γνωστό ως GERD (Grand Ethiopian Renaissance Dam), ολοκληρώθηκε το 2020 και αποτελεί το μεγαλύτερο σταθμό υδροηλεκτρικής ενέργειας στην Αφρική, αναμένοντας να παράγει 6.000 μεγαβάτ ηλεκτρικής ενέργειας. Σαφώς και το νέο αυτό φράγμα, δεν είναι το μοναδικό, καθώς υπάρχουν ήδη αρκετά: στην Αίγυπτο το φράγμα του Ασουάν (1902), στο Σουδάν τα φράγματα Sennar (1925), Jebal Aulia (1937), Khasmel Girba (1964), Roseires (1966), Merowe (2009) και τέλος στην Αιθιοπία τα TisAbay I-II (1953-2001) και Tekezze (2009).

Ωστόσο, το GERD αποτελεί μια σοβαρή πηγή διένεξης μεταξύ Αιγύπτου-Αιθιοπίας-Σουδάν, οι οποίες τον Μάρτιο του 2015 συνυπέγραψαν τη Διακήρυξη Αρχών (Declaration of Principles-DoP) στο Χαρτούμ, προκειμένου από κοινού να μελετήσουν την επίδραση του φράγματος τόσο για τις ίδιες, όσο και για την ευρύτερη περιοχή. Από τότε έχουν διεξαχθεί αρκετές διαπραγματευτικές και διπλωματικές συναντήσεις, χωρίς ωστόσο να μπορέσουν οι τρεις χώρες να καταλήξουν σε συμφωνία, με την Αιθιοπία να συνεχίζει να υλοποιεί τα σχέδια της.

Παρά τις εντεινόμενες προσπάθειες να βρεθεί η χρυσή τομή μεταξύ των χωρών, το καλοκαίρι του 2020 και του 2021, η Αντίς Αμπέμπα προχώρησε μονομερώς στην πλήρωση δυο δεξαμενών του φράγματος, προκαλώντας την αντίδραση του Καΐρου (και λιγότερο του Χαρτούμ) για την κατακράτηση των υδάτων η οποία (θα) μειώνει σημαντικά τα δικά τους ποσοστά νερού. Για την Αίγυπτο, όπως δήλωσεο Πρόεδρος Σίσι,  ο Νείλος αποτελεί «θέμα ζωής και θανάτου» για τη χώρα του και «κανείς δεν μπορεί να αγγίξει το μερίδιο του νερού της Αιγύπτου», απειλώντας έμμεσα (και άμεσα), ότι θα επέμβει στρατιωτικά.

Για την Αίγυπτο, η εύθραυστη κατάσταση που έχει δημιουργηθεί στο «τρίγωνο του Νείλου», προκαλεί πολλά ερωτηματικά και εγείρει νέες περιφερειακές απειλές που δημιουργούνται κυρίως από το φράγμα της Αιθιοπίας.Ταυτόχρονα, η πρόσφατη πρόθεση του Νότιου Σουδάν για τη δημιουργία φράγματος κατά μήκος του ποταμού (Λευκός Νείλος), σε μια προσπάθεια να παράγει φθηνή υδροηλεκτρική ενέργεια και παράλληλα να βοηθήσει στην αποτροπή των καταστροφικών πλημμυρών, αυξάνει τους κινδύνους για μια πιθανή ένοπλη σύγκρουση.

Συνοπτικά, η διαχείριση των υδάτων στην περιοχή βρίσκεται κάτω από μια πληθώρα (νέων) προκλήσεων όπως οι αυξανόμενοι πληθυσμοί, αλλαγές στη χρήση της γης, πολιτικές και περιφερειακές αναταραχές καθώς και οι συνέπειες της κλιματικής αλλαγής.

Για την Αίγυπτο, ο Νείλος αποτελεί τη θεμέλια λίθο τόσο της ανάπτυξης της όσο και της ύπαρξης της, κάτι που συνεπάγεται ότι η πολιτική αστάθεια των χωρών της λεκάνης του Νείλου, οι αποσταθεροποιητικοί παράγοντες της περιοχής και τα νέα σχέδια εκμετάλλευσης των νερών, αποτελούν σοβαρό και άμεσο κίνδυνο για το Κάϊρο.

Στη διαμάχη με την Αντίς Αμπέμπα, η Αίγυπτος προχωρά σε μια προσπάθεια κινητοποίησης των παλιών αφρικανικών δικτύων και ταυτόχρονα εντείνει τις συμφωνίες συνεργασίας με χώρες της λεκάνης του Νείλου: Τανζανία, Κένυα, Νότιο Σουδάν, Σουδάν, και τη Δημοκρατία του Κονγκό. Παράλληλα, επιδιώκει την ενίσχυση των διπλωματικών ερεισμάτων στο Κέρας της Αφρικής και στην απέναντι όχθη της Ερυθρά θάλασσας, όπου τα τελευταία χρόνια παρατηρείται μεγάλη κινητικότητα, νέες συμμαχίες και συμπράξεις.

Καταλήγοντας, φαίνεται ότι η περιοχή της ανατολικής Αφρικής συγκεντρώνει τα βλέμματα και την προσοχή, περιφερειακών αλλά και παγκόσμιων δρώντων, όχι μόνο γιατί δημιουργούνται νέοι συσχετισμοί ισχύος αλλά και γιατί απειλούνται ζωτικής σημασίας συμφέροντα για πολλά κράτη.

Υπό το πρίσμα των συνεχόμενων αποτυχημένων διαπραγματεύσεων των τριών κρατών για την διευθέτηση των υδάτων του Νείλου, οι μονομερείς ενέργειες και οι επιθετικές δηλώσεις περί πολεμικών συγκρούσεων, δημιουργούν ένα επικίνδυνο μείγμα, το οποίο συνεχίζει να τροφοδοτεί την ήδη τεταμένη κατάσταση και θέτει τα θεμέλια μιας νέας ζοφερής πραγματικότητας για το Σουδάν και κυρίως την Αίγυπτο,για την οποία ο Νείλος δεν είναι μόνο η κύρια πηγή επιφανειακών υδάτων αλλά και αναπόσπαστο μέρος του πολιτισμού και της κουλτούρας της.