Το τέλος των social media όπως τα ξέραμε (;)
*Του Χάρη Παπαευαγγέλου, Υποψήφιου Διδάκτωρα στην Πολιτική Οικονομία της Διακυβέρνησης των Ψηφιακών Πλατφορμών στο Πανεπιστήμιο της Τουλούζης – Ανάλυση στο Ινστιτούτο ΕΝΑ
Ο τίτλος του τραγουδιού των R.E.M. It’s the end of the world as we know it (and I feel fine?) από το 1987 μοιάζει ίσως πιο ταιριαστός από ποτέ: οι αλλεπάλληλες κρίσεις του ύστερου καπιταλισμού, οι οποίες συμβαίνουν ολοένα και συχνότερα, φαίνεται να μας φέρνουν σε μία νέα
Οι ενδείξεις πλέον είναι αμέτρητες: από τον πόλεμο στην Ουκρανία και την ενεργειακή φτώχεια, μέχρι την εδραίωση και την κανονικοποίηση ακροδεξιών μορφωμάτων, αλλά και τη θεσμική κρίση της δημοκρατίας σε πολλά δυτικά, φαινομενικά, φιλελεύθερα κράτη, όπως και η Ελλάδα. Ζούμε, λοιπόν, στην εποχή της αβεβαιότητας. Παράλληλα, η πανδημία και τα δευτερογενή αποτελέσματα της, σε συνδυασμό με την εξουθενωμένη αντοχή μας στην υπέρ-πληροφόρηση και την υπέρ-συνδεσιμότητα, μάς έχουν καταστήσει ανήμπορους να εξετάσουμε με προσοχή όλα τα παραπάνω, να οργανωθούμε και να σκεφτούμε εναλλακτικές λύσεις.
Ταυτόχρονα, καταναλώνουμε τη μία κρίση μετά την άλλη, το ένα απεχθές έγκλημα μετά το άλλο, καθώς προσποιούμαστε ότι όλα βαίνουν κανονικώς. Έχουμε επιδοθεί σε ένα είδους μαζικού, επιτελεστικού make-believe, όπου υποδυόμαστε, δηλαδή, διάφορους ρόλους και αναπαριστούμε μία επίπλαστη κανονικότητα·προσποιούμαστε ότι μπορούμε να διαχειριστούμε την υπερκατανάλωση του κυκεώνα κρίσεων που βιώνουμε, ενώ μάλλον κάτι τέτοιο θα ήταν υπεράνθρωπο.
Όπως είχε γράψει και ο Gramsci, όντας κρατούμενος στις φυλακές του μουσολινικού καθεστώτος (σε ελεύθερη μετάφραση): «Η κρίση συνίσταται ακριβώς στο γεγονός, ότι το παλιό πεθαίνει και το νέο πασχίζει να γεννηθεί - σε αυτό το μεσοδιάστημα εμφανίζεται μια μεγάλη ποικιλία νοσηρών συμπτωμάτων».
Στη σύγχρονη βιβλιογραφία, ένας όρος που χρησιμοποιούν οι ιστορικοί, υπό το πρίσμα του «ιστορικού θεσμισμού», για να περιγράψουν τέτοιες καταστάσεις, είναι το «κρίσιμο σταυροδρόμι» (criticaljuncture), μια χρονική στιγμή, δηλαδή, κατά την οποία συχνά εξωγενή γεγονότα, όπως η εφεύρεση ενός νέου τεχνολογικού Μέσου ή μια οικονομική κρίση, αποσταθεροποιούν ένα σύστημα, όπως αυτό της διακυβέρνησης των πλατφορμών, και το καθιστούν πιο επιρρεπές σε αλλαγές.
Πώς συνδέονται, όμως, όλα αυτά με το -συμβολικό- τέλος της εποχής των socialmedia, όπως τα γνωρίσαμε τα τελευταία περίπου 15 χρόνια;Όπως έχουν σκιαγραφήσει οι θεωρητικοί της Σχόλης της Φρανκφούρτης ήδη από τα μέσα του προηγούμενου αιώνα, από την αρχή της ανάπτυξης των καπιταλιστικών κοινωνιών, η τεχνολογία ήταν άρρηκτα συνυφασμένη με την έννοια της προόδου και της εδραίωσης του καπιταλισμού. Δυστυχώς, για αρκετό καιρό αγνοήθηκαν αυτές οι φωνές, δίνοντας χώρο σε μία διαστρεβλωμένη άποψη περί ουδετερότητας της τεχνολογίας.
Αυτή η οπτική, σε συνδυασμό με την άνοδο και την εμπορευματοποίηση του Διαδικτύου, πλαισίωσε τη γέννηση της «καλιφορνέζικης ιδεολογίας» της SiliconValley, της πατρίδας δηλαδή των δυτικών τεχνολογικών γιγάντων.
Πρόκειται για μία βαθιά αντιδραστική ιδεολογία, που βλέπει τις συστημικές κρίσεις και τις ανισότητες του καπιταλισμού, όπως ο ρατσισμός, η αποικιοκρατία, η πατριαρχία ή η κλιματική κρίση, ως -κάποια ακόμη- προβλήματα που επιδέχονται, πλήρως και μόνο, τεχνολογικών ή τεχνοκρατικών λύσεων.
Με άλλα λόγια, οι παροικούντες τη SiliconValley, εδώ και δύο δεκαετίες, επιδιώκουν την εμπορευματοποίηση των δομικών προβλημάτων που δημιουργεί ο καπιταλισμός, προσφέροντας τεχνολογικές λύσεις σε θέματα που φυσικά δεν είναι σε θέση να κατανοήσουν, πολλώ δε μάλλον να διαχειριστούν -συχνά δε πρόκειται για προβλήματα που η ίδια η κυρίαρχη αντίληψη περί τεχνολογίας παροξύνει, εάν δεν προκαλεί.
Επιπλέον, τα μεγάλα επενδυτικά ταμεία που απαρτίζουν τη WallStreet, ψάχνοντας την επόμενη ευκαιρία μετά την κατάρρευση της dot-combubble1 στις αρχές του 21ου αιώνα, έσπευσαν να χρηματοδοτήσουν κάθε τέτοια προσπάθεια.
Επιπρόσθετα, δεν είναι λίγοι εκείνοι που συγκρίνουν την τότε με την τωρινή κατάσταση. Ωστόσο, μία ειδοποιός διαφορά είναι το γεγονός πως όσες εταιρείες επιβίωσαν της τότε κρίσης (π.χ., Amazon), αλλά και άλλες που φτιάχτηκαν λίγο αργότερα (π.χ., Facebook), έχουν αποκτήσει βαθιές ρίζες στις κοινωνικές, πολιτικές και οικονομικές πτυχές των κοινωνιών μας. Συνεπώς, έχουμε φτάσει στο σημείο οι τεχνολογικές εταιρείες, με κυριότερες τις εταιρείες κοινωνικής δικτύωσης (π.χ., Google, Meta) και παροχής υπηρεσιών υποδομών (π.χ., Amazon, Microsoft) να έχουν δημιουργήσει, αυτό που έχει χαρακτηρίσει ο Νίκος Σμυρναίος, ως το «ολιγοπώλιο του διαδικτύου».
Ανάμεσα στις πολλές σημαντικές επιπτώσεις που επέφερε αυτή η νέα ολιγοπωλιακή πραγματικότητα, ήταν η «πλατφορμοποίηση» των κοινωνικών μας συνδιαλλαγών: η διείσδυση, δηλαδή, των διαδικτυακών υποδομών, των οικονομικών διαδικασιών και των κυβερνητικών πλαισίων των διαδικτυακών πλατφορμών σε διάφορους τομείς της ζωής μας. Με άλλα λόγια, οι ιδιωτικές, ψηφιακές πλατφόρμες έχουν γίνει πανταχού παρούσες αποικίζοντας όλο και περισσότερες επικράτειες του οικονομικού, κοινωνικού και πολιτικού χώρου, επεκτείνοντας τις υπηρεσίες τους σε μυριάδες διαφορετικές εκφάνσεις της δημόσιας και ιδιωτικής ζωής, δημιουργώντας κεντροποιημένα δίκτυα συγκέντρωσης μεγάλων δεδομένων από τα οποία εξαρτώνται βασικές λειτουργίες της καθημερινότητας μας και που ως κύριο στόχο έχουν, εν τέλει, τη μεγιστοποίηση της κερδοφορίας τους.
Ωστόσο, τους τελευταίους λίγους μήνες παρατηρείται μία σημαντική αλλαγή: η WallStreet φαίνεται να αποσύρει σταδιακά την εμπιστοσύνη της από τις παραδοσιακές, πλέον, δυνάμεις. Η αρχή έγινε με το Metaverseκαι την απέλπιδα προσπάθεια του MarkZuckerberg να πείσει τους μετόχους και επενδυτές της εταιρείας, ότι υπάρχει ακόμα περιθώριο καινοτομίας. Συγκεκριμένα, η Meta (Facebook, Instagram, WhatsApp) δαπάνησε $10 δισ. για το 2021 στη νέα εμμονή του CEO της, η οποία σε συνδυασμό με άλλους παράγοντες (π.χ. η αλλαγή των ρυθμίσεων ιδιωτικότητας από την Apple και η γιγάντωση του TikTok ειδικά στις νεαρές ηλικίες), οδήγησε την εταιρεία για πρώτη φορά στην ιστορία της, ως εισηγμένη στο αμερικανικό χρηματιστήριο, να σημειώσει τις πρώτες της ζημίες, ενώ η μετοχή της έχασε περίπου το 70% της αξίας της το 2022.
Φυσικά, το σημαντικότερο αποτέλεσμα των παραπάνω ήταν η απόλυση 11.000 απασχολούμενων της Meta. Αντίστοιχες περιπτώσεις συναντάμε σε πολλές εταιρείες του κλάδου. Σύμφωνα με το CNBC, το Twitter, υπό το νέο ιδιοκτησιακό καθεστώς του ElonMusk, έχει απολύσει περισσότερους από 3.700 εργαζόμενους, η Lyft περισσότερους από 700, η Coinbase περισσότερους από 1.100, η Netflix κοντά στους 500, ενώ οι Microsoft και Snapchat γύρω στους 1.000. Αλλά και εγχώρια, οι εξελίξεις στη Beat οδήγησαν επί της ουσίας περίπου 170 άτομα «στην πόρτα της εξόδου».
Επιπλέον, η απομυθοποίηση της αγοράς των κρυπτονομισμάτων μετά την κατάρρευση του κορυφαίου ανταλλακτηρίου FTX, που ξεγύμνωσε το αφήγημα περί αποκέντρωσης και αυτορρύθμισης, είναι ένα ακόμη ενδεικτικό σημείο που μας δείχνει ότι, πράγματι, βρισκόμαστε σε ένα κρίσιμο σταυροδρόμι, σε ένα σημείο καμπής.
Σε αυτήν την κατάσταση, αξίζει να προσθέσουμε και την σταδιακή μετατροπή του Twitterσε μία αγνώριστη πλατφόρμα, στην οποία ο «ChiefTwit» ElonMusk αποφασίζει αυθαίρετα για το ποιοι αποκλεισμένοι λογαριασμοί μπορούν να επιστρέψουν σε λειτουργία, χωρίς καμία διαδικασία λογοδοσίας και διαφάνειας, αφού απέλυσε όλους όσοι ασχολούνταν με θέματα ασφάλειας και διαχείρισης περιεχομένου. Εννοείται πως οι λόγοι είναι, κυρίως, οικονομικοί,καθότι τα δάνεια που εξασφάλισε ο Musk για την εξαγορά του Twitter, υποθηκεύοντας επί της ουσίας την ίδια την εταιρεία, είναι δυσθεώρητα.
Σίγουρα, σημαντικό ρόλο σε αυτή τη νέα πραγματικότητα έχει παίξει, μεταξύ άλλων, και ο καλπάζων πληθωρισμός σε παγκόσμιο επίπεδο, αλλά και το γεγονός πως η «περίοδος χάριτος», σε ό,τι αφορά τα ελαστικά ρυθμιστικά μέτρα των πλατφορμών, φτάνει στο τέλος της.
Για παράδειγμα, στην Ευρωπαϊκή Ένωση ψηφίστηκαν και, σύντομα, θα τεθούν σε εφαρμογή τα νέα ρυθμιστικά πλαίσια DigitalServicesAct (DSA) και DigitalMarketsAct (DMA), που θα ορίζουν κανόνες για τη διαχείριση περιεχομένου και τις συνθήκες ανταγωνισμού στην Ένωση. Ένα ακόμα μάθημα, που αξίζει να κρατήσουμε από αυτήν την ιστορία, ειδικά της εξαγοράς του Twitter, είναι το γεγονός πως ήρθαν στην επιφάνεια τα σκιώδη επενδυτικά σχήματα πάνω στα οποία χτίζονται πολλές τεχνολογικές εταιρείες, που παρότι γιγαντώνονται, δεν καταφέρνουν ποτέ να παράγουν κέρδος και, άρα, να αυτονομηθούν οικονομικά, όπως η Uber.
Μολαταύτα, σε αυτό το σημείο καμπής που βρισκόμαστε, δημιουργούνται και οι συνθήκες που ενδέχεται να μας επιτρέψουν να ανοικοδομήσουμε τις σχέσεις μας με τα μέσα παραγωγής, διανομής και κατανάλωσης, συμπεριλαμβανομένων των μέσων κοινωνικής δικτύωσης.
Παραδείγματα όπως τα «platformcooperatives» ή οι αποκεντρωμένες ψηφιακές κοινότητες που φτιάχνονται – με ταχύτατους ρυθμούς στην post-Musk εποχή – στο Mastodon, μας δείχνουν την ανάγκη αναστοχασμού: ήταν ποτέ πραγματικά αναγκαία τα socialmedia, όπως τα γνωρίσαμε; Μήπως είναι καιρός να φανταστούμε δομές που θα ενισχύουν την κοινωνική μας ζωή, την πολιτική μας συμμετοχή, την ψυχική μας υγεία και τη σχέση μας με τις τοπικές μας κοινωνίες, αλλά και που δεν θα κυβερνώνται από δισεκατομμυριούχους ολιγάρχες, οι οποίοι μάλιστα είναι λευκοί, δυτικοί άντρες στην πλειονότητα τους;
Συνεπώς, με πρώτες και καλύτερες (;) τη Meta και την Twitter, φαίνεται πως βλέπουμε το τέλος του κόσμου των socialmedia, όπως τον ξέραμε. Το μόνο σίγουρο είναι ότι διανύουμε μία από τις πιο ενδιαφέρουσες περιόδους στη σύγχρονη ιστορία του Διαδικτύου και αυτό από μόνο του αρκεί για να νιώθουμε εντάξει, όπως συνεχίζει ο τίτλος του τραγουδιού των R.E.M. Ωστόσο, οφείλουμε να είμαστε και σε εγρήγορση. Τούτο, ώστε να μην επιτρέψουμε την περαιτέρω εξάπλωση των «νοσηρών συμπτωμάτων» σε αυτό το μεσοδιάστημα, αλλά να την αντιστρέψουμε προς όφελος του ριζικού εκδημοκρατισμού των κοινωνιών μας.
1 Για την ιστορία, η λεγόμενη «φούσκα του dot-com» αφορά την κρίση της πρώιμης αγοράς του εμπορευματοποιημένου Διαδικτύου, που αναπτύχθηκε ιλιγγιωδώς μεταξύ του 1999 και 2001, όταν σωρηδόν νεοφυείς τεχνολογικές εταιρείες (κυριολεκτικά όσες είχαν το .com στο όνομα τους) πάτησαν πάνω στον κερδοσκοπισμό των επενδυτών της WallStreet για να αναπτυχθούν οικονομικά πολύ γρήγορα, χωρίς απαραίτητα να μπορούν να αποφέρουν κέρδος, με αποτέλεσμα – το ίδιο γρήγορα – οι επενδυτές να αποσύρουν την εμπιστοσύνη τους και να καταρρεύσουν.
ΠΡΙΝ ΦΥΓΕΤΕΠαρακολουθήσεις: Κακούργημα και κάθειρξη 10 ετών για χρήση κακόβουλων λογισμικώνΠόλεμος στο διάστημα: «Η ζωή δεν θα είναι πια όπως την ξέρουμε», λένε υψηλόβαθμοι στρατιωτικοί- Δημοφιλέστερες Ειδήσεις Κατηγορίας Ειδήσεις
- Λονδίνο: Εκνευρισμός των κατοίκων για τους αλβανικούς εορτασμούς
- Συντάξεις: Πόσα βάζουν στην τσέπη παλαιοί και νέοι συνταξιούχοι [πίνακες]
- Κόστα Ρίκα: Κροκόδειλος κατακρεούργησε κι αποκεφάλισε 8χρονο μπροστά στα μάτια των δικών του
- Οι πληροφορίες περί «απόσυρσης S-300 και TOR M1» προκαλούν αναστάτωση αλλά και δηλώσεις περί «προδοσίας»
- Ο ιός που αυξάνει κατά 30% τον κίνδυνο εγκεφαλικού και εμφράγματος
- Πλημμύρισε η πτέρυγα κορωνοϊού στο Κρατικό Νίκαιας
- Νέος ισχυρός σεισμός 5 Ρίχτερ στη νότια Εύβοια – Αποστολή του OPEN στην περιοχή
- Σπύρος Θεοδωρόπουλος: Ποιος είναι ο επιχειρηματίας που παντρεύτηκε η Λίνα Δρούγκα
- Δημοφιλέστερες Ειδήσεις Huffington Post Greece
- Νέες ταινίες: «Ο τζογαδόρος» με Ράσελ Κρόου, «Κάποια μίλησε», «Η Μεγάλη Ρήξη»
- Πιάτο ημέρας: Λαδερό με γλυκιά κολοκύθα, μανιτάρια και πατάτες
- Πώς θα ξεφύγουμε στις γιορτές με τα αγαπημένα μας γλυκά ροφήματα χωρίς τύψεις
- «Αυτοί που τόλμησαν»
- Κακοκαιρία Άριελ: Επικαιροποιημένο Έκτακτο Δελτίο Επικίνδυνων Καιρικών Φαινομένων
- Σεισμός στην Εύβοια: Πάνω από 85 μετασεισμοί. Τσελέντης: Μάλλον ήταν ο κύριος σεισμός
- Μουντιάλ σε έναν πλανήτη που «βράζει»: Το ποδόσφαιρο πολιτικοποιημένο όσο ποτέ
- Το τέλος των social media όπως τα ξέραμε (;)
- Πόλεμος στο διάστημα: «Η ζωή δεν θα είναι πια όπως την ξέρουμε», λένε υψηλόβαθμοι στρατιωτικοί
- «The Architect Show 4»: Έρχεται στο Metropolitan Expo στις 10-11 Δεκεμβρίου
- Τελευταία Νέα Huffington Post Greece
- Το τέλος των social media όπως τα ξέραμε (;)
- Το συλλογικό τραύμα της πανδημίας
- Επίσκεψη του Σαρλ Μισέλ στην Κίνα εν μέσω διαδηλώσεων για τη «zero Covid»
- Κακοκαιρία Άριελ: Επικαιροποιημένο Έκτακτο Δελτίο Επικίνδυνων Καιρικών Φαινομένων
- Σεισμός στην Εύβοια: Πάνω από 85 μετασεισμοί. Τσελέντης: Μάλλον ήταν ο κύριος σεισμός
- Πιάτο ημέρας: Λαδερό με γλυκιά κολοκύθα, μανιτάρια και πατάτες
- Πώς θα ξεφύγουμε στις γιορτές με τα αγαπημένα μας γλυκά ροφήματα χωρίς τύψεις
- Νέες ταινίες: «Ο τζογαδόρος» με Ράσελ Κρόου, «Κάποια μίλησε», «Η Μεγάλη Ρήξη»
- «Αυτοί που τόλμησαν»
- «The Architect Show 4»: Έρχεται στο Metropolitan Expo στις 10-11 Δεκεμβρίου
- Τελευταία Νέα Κατηγορίας Ειδήσεις
- «Μύρισε» Χριστούγεννα: Παραμυθένιες εικόνες από τις ευρωπαϊκές πρωτεύουσες
- Κίνηση: «Βουλιάζουν» όλοι οι δρόμοι στην Αττική – Που υπάρχουν προβλήματα
- Ξύπνησαν «ιούς ζόμπι» 50.000 ετών: ΟΤΑΝ Η ΕΠΙΣΤΗΜΗ ΜΠΛΕΚΕΙ ΜΕ ΤΙΣ SCIFI ΤΑΙΝΙΕΣ
- Ιαπωνία: Eξετάζει το ενδεχόμενο να αγοράσει ως και 500 πυραύλους Κρουζ από τις ΗΠΑ
- Λαμία: Στιγμές τρόμου για ηλικιωμένη – Ανήλικος την άρπαξε από το λαιμό για να πάρει 10 ευρώ
- Τροχαίο στην Εθνική Οδό Αθηνών – Λαμίας: Τούμπαρε φορτηγό και γέμισε σιτάρι ο δρόμος
- Πλεύρης: «Εμπιστεύεστε γιατρό που πιστεύει ότι άμα κάνει εμβόλιο, έχει το χάραγμα του αντίχριστου;»
- Κίνηση: «Βουλιάζουν» όλοι οι δρόμοι στην Αττική – Που υπάρχουν προβλήματα
- Δημοτική Αστυνομία: Έρχεται για ψήφιση στη Βουλή το νέο νομοσχέδιο με 1.264 μόνιμες προσλήψεις