Δύο χρόνια από τη συμφωνία Ε.Ε. – Τουρκίας για το προσφυγικό – Τα αποτελέσματα και τα «αγκάθια»

08:40 21/3/2018 - Πηγή: altsantiri

Αντώνης Ρηγόπουλος

Δύο χρόνια συμπληρώθηκαν από την αμφιλεγόμενη συμφωνία μεταξύ Ε.Ε. και Τουρκίας για τη διαχείριση του προσφυγικού ζητήματος που αποτελεί μια από τις σημαντικότερες και τραγικότερες επιπτώσεις του επταετούς πολέμου στη Συρία.

Σκοπός της συμφωνίας ήταν να περιοριστεί ο ρυθμός εισόδου προσφύγων στο Ευρωπαϊκό έδαφος από την Τουρκία, όμως, παρά το γεγονός ότι η εφαρμογή της συμφωνίας μπαίνει σήμερα στο τρίτο έτος της, τα προβλήματα δεν έχουν ακόμη ξεπεραστεί.

H συγκεκριμένη συμφωνία ήταν εκείνη που κατοχύρωσε για την Τουρκία τον χαρακτηρισμό της ως «ασφαλούς τρίτης

χώρας», με ό,τι αυτό συνεπάγεται για μια σειρά υποθέσεων που άπτονται των σχέσεων της Τουρκίας με την Ελλάδα και την ΕΕ.

Η προσφυγική κρίση

Την ώρα που εκατοντάδες χιλιάδες πρόσφυγες προσπαθούσαν να μεταφέρουν τις οικογένειές τους σε ασφαλείς προορισμούς, κυρίως στην Ευρώπη, οι σχέσεις Ε.Ε. και Τουρκίας περνούσαν μέσα από μια από τις μεγαλύτερες κρίσεις στην ιστορία τους.

Σύμφωνα με τα Ηνωμένα Έθνη, η Τουρκία φιλοξενούσε κατά τη δεύτερη χρονιά 2.900.000 πρόσφυγες. Η ίδια η Τουρκία από την άλλη πλευρά υποστηρίζει ότι αυτός ο αριθμός είναι στην πραγματικότητα μεγαλύτερος και τοποθετεί τους πρόσφυγες στα 3,5 εκατομμύρια.

Πηγή: Ύπατη Αρμοστεία ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες (UNHCR)

Η Τουρκία, με τον πλέον επίσημο τρόπο, είχε απειλήσει αρκετές φορές να τερματίσει τη συμφωνία, λαμβάνοντας αφορμή από δύο γεγονότα: αφενός η ΕΕ δεν έχει πληρώσει όλο το συμφωνημένο χρηματικό ποσό προς την Τουρκία, το οποίο θα βοηθούσε τη χώρα στα έξοδα της φιλοξενίας των προσφύγων, και αφετέρου, το ότι ακόμη δεν έχει δοθεί στους Τούρκους πολίτες το δικαίωμα να ταξιδεύουν στην ΕΕ χωρίς βίζα, διάταξη που επίσης περιλαμβανόταν στη συμφωνία του 2016.

Για την Ε.Ε. το μεγάλο πρόβλημα ήταν το πώς θα κατάφερνε να συγκεντρώσει τα χρήματα, ενώ αντιθέτως για την Τουρκία, το πιο σημαντικό ήταν το πώς θα έφταναν τα χρήματα στο κρατικό ταμείο. Σύμφωνα με τη δρ. Cigdem Nas, πρόεδρο του Ιδρύματος Οικονομικής Ανάπτυξης, το κύριο εμπόδιο ανάμεσα στις δύο πλευρές ήταν πάντα το πώς θα χρησιμοποιούνταν τελικά τα χρήματα. Τα κράτη μέλη της ΕΕ καθυστερούν την εκταμίευση επειδή πιστεύουν ότι η Ένωση θα πρέπει να επιβλέπει τη χρήση των χρημάτων που εκταμιεύει, υποστηρίζει η κ. Nas.

Από την πλευρά του, η εξειδικευμένη σε ζητήματα ασύλου δρ. Basak Yavcan, τονίζει ότι μεγάλο μέρος των χρημάτων έχει δαπανηθεί στα υψηλά διοικητικά κόστη των διεθνών κοινωνικών οργανισμών, Για τον λόγο αυτό, εξηγεί, αρκετά χρήματα δεν έφτασαν ποτέ στους πρόσφυγες.

Πηγή: Ύπατη Αρμοστεία ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες (UNHCR)

Πόσο έχει πληρώσει η ΕΕ μέχρι τώρα;

Η συμφωνία όριζε ότι τα κράτη – μέλη της ΕΕ θα παραχωρούσαν στην Τουρκία το, καθόλου ευκαταφρόνητο, ποσό των 6 δισεκ. ευρώ ως οικονομική βοήθεια, με σκοπό τα χρήματα αυτά να χρησιμοποιηθούν από τις τουρκικές αρχές για να χρηματοδοτήσουν έργα υποστήριξης των Σύρων προσφύγων. Σύμφωνα με την Κομισιόν, ήδη, 3 δισεκ. ευρώ έχουν εισρεύσει στα τουρκικά ταμεία με σκοπό να καλυφθεί το κόστος εκπαίδευσης περίπου 500.000 προσφυγόπουλων.

Μάλιστα, την περασμένη Τετάρτη, η Κομισιόν ανακοίνωσε την απόφασή της ότι τα υπόλοιπα 3 δισεκ. ευρώ θα γίνονταν άμεσα διαθέσιμα στην Τουρκία. Ωστόσο, από την πλευρά της η τουρκική κυβέρνηση ανακοίνωσε ότι μέχρι τώρα είχε παραλάβει 1,85 δισεκ. ευρώ από την ΕΕ. Η βοήθεια, υποστηρίζει η Τουρκία, φτάνει στη χώρα με τη μορφή projects, αντίθετα από τη συμφωνία, με αποτέλεσμα να μην εισρρέουν τα χρήματα στα τουρκικά ταμεία.

Τελικά πόσοι πρόσφυγες υπάρχουν στην Τουρκία;

Από το 2016, ως αποτέλεσμα της συμφωνίας, ο αριθμός των προσφύγων που έφταναν στην Ευρώπη μέσω του Αιγαίου μειώθηκε δραστικά.

Ωστόσο, παρά το γεγονός ότι οι αριθμοί είναι πολύ μικρότεροι από εκείνους του 2015, ένας από τους δημιουργούς της συμφωνίας και πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Πρωτοβουλίας Σταθερότητας (ESI), ο Gerald Knaus, εκτιμά ότι η συμφωνία βρίσκεται σε κίνδυνο. Όπως αναφέρει ο ίδιος το πρώτο εξάμηνο του 2017, σχεδόν 9.000 άνθρωποι ήρθαν στην Ευρώπη μέσω του Αιγαίου, ενώ κατά το δεύτερο εξάμηνο, με τη βελτίωση των καιρικών συνθηκών να παίζει ρόλο, ο αριθμός αφίξεων ανέβηκε στις 20.000. Από την άλλη πλευρά, η Κομισιόν υποστηρίζει, ότι οι προσφυγικές ροές προς την Ελλάδα μειώθηκαν κατά 97% σε σύγκριση με την περίοδο που προηγήθηκε της συμφωνίας.

Μηνιαίες αφίξεις προσφύγων στην ΕΕ από τον Ιανουάριο του 2015 έως το 2018. Πηγή: Ύπατη Αρμοστεία ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες (UNHCR)

Η συμφωνία ΕΕ – Τουρκίας ορίζει ότι οι Σύροι πρόσφυγες που εισέρχονται παράτυπα στην Ελλάδα από τις 20 Μαρτίου του 2016 και έπειτα, θα επιστρέφονται στην Τουρκία, ενώ ταυτόχρονα θα η ΕΕ θα δεχόταν ίσο αριθμό νόμιμων προσφύγων.

Η συμφωνία 1 προς 1 είχε σαν στόχο από τη μία πλευρά να μειώσει τις προσφυγικές ροές και από την άλλη να προσφέρει έναν αργό και ελεγχόμενο «δρόμο» εισόδου προσφύγων στην ΕΕ.

Ωστόσο, οι διαδικασίες επαναπροώθησης αποδείχτηκαν εξαιρετικά αργές. Από το 2016 έως και το 2018, 1.564 Σύροι πρόσφυγες επαναπροωθήθηκαν από την Ελλάδα στην Τουρκία στο πλαίσιο της συμφωνίας ΕΕ – Τουρκίας, ενώ άλλοι 600 Σύροι επαναπροωθήθηκαν στο πλαίσιο διμερούς συμφωνίας μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας. Αντιθέτως, 12.489 Σύροι επανεγκαταστάθηκαν από την Τουρκία σε κράτη – μέλη της ΕΕ. Συγκεκριμένα η Γερμανία δέχτηκε 4.313 πρόσφυγες, η Ολλανδία 2.608, η Γαλλία 1.401 και η Φινλανδία 1.002. Η Ουγγαρία, η Πολωνία, η Τσεχία, η Βουλγαρία και η Δανία αρνήθηκαν να δεχτούν στην επικράτειά τους πρόσφυγες.

Πηγή: Ύπατη Αρμοστεία ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες (UNHCR)

Η αμφιλεγόμενη συμφωνία και τα προβλήματα που δεν έλυσε

Η συμφωνία ΕΕ – Τουρκίας δέχτηκε από την πρώτη στιγμή σφοδρές αντιδράσεις από επίσημους φορείς που αντέτειναν τόσο την απρόβλεπτη στάση της Τουρκίας, όσο και τους κινδύνους που μια τέτοια συμφωνία θα έφερνε στους ίδιους τους πρόσφυγες.

Με αφορμή τη συμπλήρωση των δύο ετών εφαρμογής της συμφωνίας, η Ελληνική Ένωση για τα Δικαιώματα (ΕΕΔΑ) του ανθρώπου σε ανακοίνωσή της κάνει μια ανασκόπηση των αποτελεσμάτων της και αναφέρει ότι η επιστροφή προσφύγων και αιτούντων άσυλο στην Τουρκία «παρουσιάστηκε ως λύση απέναντι στο μαζικό εκτοπισμό και δημιούργησε ένα δυστοπικό σχήμα που διατρέχει έκτοτε το προσφυγικό».

Η ΕΕΔΑ αναφέρει ότι η πραγματικότητα αποτελεί «τη μεγαλύτερη διάψευση των πολιτικών επιχειρημάτων της ΕΕ για την επιτυχία και την αναγκαιότητα της Συμφωνίας».

Όπως αναφέρεται στην ανακοίνωση, η συμφωνία «κατάφερε να ανακόψει τις προσφυγικές ροές, αφού ο αριθμός των αφίξεων μέσω των θαλάσσιων συνόρων Ελλάδας-Τουρκίας παραμένει σημαντικός. Δε σταμάτησε, όμως, ούτε τον ανθρώπινο πόνο και την απώλεια ανθρώπινων ζωών στη θάλασσα», συμπληρώνει η ΕΕΔΑ, κάνοντας επίσης αναφορά στο τραγικό ναυάγιο, που σημειώθηκε λίγες ημέρες πριν στο Αγαθονήσι, και οδήγησε στο θάνατο 16 ανθρώπων τονίζοντας ότι τέτοια γεγονότα υπενθυμίζουν ότι «τέτοιου είδους πολιτικές συμφωνίες αδυνατούν να καλύψουν την απουσία ασφαλών και νόμιμων οδών».

Αφίξεις προσφύγων στην Ελλάδα από το 2014 έως το 2018. Πηγή: Ύπατη Αρμοστεία ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες (UNHCR)

Η ΕΕΔΑ, κάνοντας μια ανασκόπηση στα δύο χρόνια που μεσολάβησαν, προκειμένου να υλοποιηθεί η ντροπιαστική, όπως τη χαρακτηρίζει, – για το Ευρωπαϊκό κράτος δικαίου – συμφωνία σημειώθηκαν «αυθαίρετοι περιορισμοί των δικαιωμάτων των αιτούντων άσυλο, υποχώρηση των διαδικαστικών εγγυήσεων στις διαδικασίες πρώτης υποδοχής και ασύλου, είτε μέσω της τροποποίησης της εθνικής νομοθεσίας, είτε με άτυπες αλλαγές υφιστάμενων διοικητικών πρακτικών, που οδήγησαν σε αβεβαιότητα και ανασφάλεια δικαίου».

Αποτέλεσμα της Κοινής Δήλωσης, για την οποία η χώρα μας πολλάκις εξέφρασε την ικανοποίησή της, χιλιάδες άνθρωποι να παραμένουν εγκλωβισμένοι στα νησιά του Ανατολικού Αιγαίου υπό καθεστώς γεωγραφικού περιορισμού, ενός μέτρου που επιβάλλεται συστηματικά και αδιάκριτα, σε καθεστώς υπερπληθυσμού και σε συνθήκες ακατάλληλες ακόμα και για βραχυπρόθεσμη διαμονή.

«Σημειώνουμε εδώ, ότι εξαιτίας των συνθηκών που επικρατούν στα Κέντρα Υποδοχής και Ταυτοποίησης, έχουν χαθεί ανθρώπινες ζωές, έχει παρατηρηθεί περαιτέρω επιδείνωση της ψυχικής υγείας, καθώς και αύξηση των περιστατικών βίας και σεξουαλικής κακοποίησης. Η χώρα μας έχει εξ αντικειμένου δεχτεί να παίζει τον ρόλο της υγειονομικής ζώνης στα ευρωπαϊκά σύνορα, εμμένοντας σε μια πολιτική επιλογή που, εκτός από τις συνέπειες που έχει για τον προσφυγικό πληθυσμό, οδηγεί στην αποσταθεροποίηση της κοινωνικής συνοχής των νησιωτικών περιοχών. Αποτέλεσμα της εφαρμοζόμενης πολιτικής του εγκλωβισμού είναι η στροφή των τοπικών κοινωνιών εναντίον των προσφύγων, η αύξηση της ακροδεξιάς ρητορικής και η εκδήλωση ρατσιστικών συμπεριφορών», αναφέρει στην αναλυτική της ανακοίνωση η ΕΕΔΑ.

Πηγή: Deutsche Welle, InfoMigrants, Ύπατη Αρμοστεία ΟΗΕ (UNHCR)