Η εξέγερση του Πολυτεχνείου και οι νεκροί του 45 χρόνια μετά

08:27 17/11/2018 - Πηγή: altsantiri

Κάθε χρόνο, όπως και πρέπει να συμβαίνει για το ξύπνημα της συλλογικής μνήμης, γιορτάζουμε τον φοιτητικό αντιδιδακτορικό αγώνα που έφτασε στο απόγειό του, σαν σήμερα, τον Νοέμβρη του 1973.

Οι εξελίξεις στη χώρα -που βρισκόταν σε πλήρη αναβρασμό τότε- πολλές και έπρεπε για άλλη μια φορά, όπως ιστορικά συνήθως συμβαίνει, οι νέοι να ανάψουν την σπίθα. Το Πολυτεχνείο από τότε, σύμβολο της αντίστασης και του διακαή πόθου για ελευθερία, παραμένει δυστυχώς πάντα επίκαιρο και παρόν.

Οι φωνές δείχνουν να μην έχουν σβήσει

ενώ είναι πολλοί εκείνοι που προσπαθούν κάθε χρόνο να μας πείσουν ότι ήταν και αυτοί εκεί, που προσπαθούν να κλέψουν λίγο από το φως του, γιατί μέσα στο σκοτάδι των απαγορεύσεων και της αστυνομοκρατίας, η εξέγερση αυτή ήταν πιο λαμπερή και από τον φλεγόμενο φοίνικα των συνταγματαρχών.

Το χρονικό της εξέγερσης

Η φοιτητική εξέγερση ήταν αποτέλεσμα μια πολύχρονης πορείας εσωτερικά και εξωτερικά της χώρας, κυρίως από ανθρώπους των γραμμάτων και των τεχνών. Ο αγώνας για την ενημέρωση των λαών της Ευρώπης και όχι μόνο, καθώς και της αναζήτησης υποστήριξης γινόταν από πολλούς που είχαν δημιουργήσει διάφορα κανάλια ενημέρωσης, όντας στην παρανομία και περνώντας τις περισσότερες φορές και από τα κτήρια του αρχηγείου της δολοφονικής ΕΑΤ-ΕΣΑ (“Ειδικό Ανακριτικό Τμήμα” της “Ελληνικής Στρατιωτικής Αστυνομίας” ).

Η εν λόγω εξέγερση ακολούθησε προγενέστερους αγώνες διάφορων αντιστασιακών ομάδων, παράνομης κυκλοφορίας αντιστασιακών περιοδικών και ενός λαού που χρόνο με το χρόνο ασφυκτιούσε από τις απαγορεύσεις των κατά τα άλλα «πατριωτών».

Τον Φεβρουάριο του 1973, οι φοιτητές συγκεντρώθηκαν στο Πολυτεχνείο ζητώντας την κατάργηση ενός νόμου σχετικού με την υποχρεωτική στράτευση των φοιτητών που ανέπτυσσαν συνδικαλιστική δράση. Τελικά την κατάληψη «έσπασαν» ως συνήθως οι αστυνομικές δυνάμεις. Αυτήν την κατάληψη ακολούθησε λίγες μέρες αργότερα, στις 21 Φεβρουαρίου, η κατάληψη της Νομικής σχολής στην Αθήνα, πιο μαχητική και με πιο γενικά συνθήματα όπως «Ζήτω η Ελευθερία», «Δημοκρατία» και «Κάτω η Χούντα». Και αυτή είχε την ίδια κατάληξη καθώς έληξε με την παρέμβαση της αστυνομίας.

Τελικά, η εξέγερση που ξεκίνησε στις 14 Νοεμβρίου του 1973 ήταν αυτή που θα γραφόταν για πάντα στην ιστορία και θα σηματοδοτούσε την πρώτη περίοδο ουσιαστικής πολιτικής συμφιλίωσης των Ελλήνων.

Το πρωί εκείνης της ημέρας οι φοιτητές συγκεντρώθηκαν στο προαύλιο του Πολυτεχνείου και αποφάσισαν την κήρυξη αποχής από τα μαθήματα, με αίτημα να γίνουν εκλογές για τους φοιτητικούς συλλόγους τον Δεκέμβριο του ίδιου έτους. Οι συνελεύσεις σε Ιατρική και Νομική λειτούργησαν καταλυτικά καθώς εξέφρασαν την αλληλεγγύη τους και οι φοιτητές κατευθύνθηκαν προς το Πολυτεχνείο όπου ενώθηκαν με τους υπόλοιπους. Το απόγευμα της ίδιας ημέρας λαμβάνεται η απόφαση της κατάληψης και εκλέγεται η πρώτη συντονιστική επιτροπή.

Το επόμενο πρωί όλα είχαν αλλάξει. Το Πολυτεχνείο είχε γίνει το κέντρο της πόλης με χιλιάδες πολίτες να συγκεντρώνονται στην Πατησίων, εκδηλώνοντας την αλληλεγγύη τους προς τους εξεγερμένους φοιτητές και προσπαθώντας να λειτουργήσουν ως ασπίδα σε μία επικείμενη αστυνομική κρούση.

Παράλληλα, στους γύρω δρόμους σημειώθηκαν συγκρούσεις μεταξύ της αστυνομίας και πολιτών. Την ίδια μέρα ξεκίνησε να λειτουργεί και ο θρυλικός ραδιοφωνικός σταθμός των φοιτητών, μέσω του οποίου ζητούσαν την έμπρακτη στήριξη του λαού. Από την πλευρά του το καθεστώς, έχοντας αιφνιδιαστεί από την ταχύτητα των εξελίξεων, έστειλε ελεύθερους σκοπευτές στα γύρω κτήρια με σκοπό να υποστηρίξουν κάποια ενδεχόμενη αστυνομική παρέμβαση.

Στις 16 Νοεμβρίου, η εικόνα της πόλης δείχνει μια κατάσταση λαϊκής εξέγερσης, στην οποία έχει κινητοποιηθεί γύρω στις 150.000 λαού. Αυτό δημιουργεί περαιτέρω πανικό στο καθεστώς που στέλνει μεγάλες αστυνομικές δυνάμεις να επιτεθούν εναντίον του πλήθους με γκλομπς, δακρυγόνα και πλαστικές σφαίρες. Ωστόσο δεν καταφέρνουν να τρομοκρατήσουν τον κόσμο. Οι διαδηλωτές διαλύονται και ξανά-συγκεντρώνονται στήνοντας οδοφράγματα και ανατρέποντας τρόλεϊ.

Αυτή η αποφασιστικότητα του λαού και των φοιτητών απέναντι στην κρατική καταστολή, οδηγούν το καθεστώς στην ένοπλη επέμβαση.

Το ίδιο βράδυ, η Χούντα στήνεται και σημαδεύει τους συμπατριώτες της: τρεις μοίρες ΛΟΚ και μία Μοίρα Αλεξιπτωτιστών από τη Θεσσαλονίκη συγκεντρώνονται στον σταθμό Λαρίσης ενώ πέντε άρματα μάχης περικυκλώνουν το Πολυτεχνείο.

Τελικά, στις 3 τα ξημερώματα της 17ης Νοέμβρη το άρμα εισβάλλει στον χώρο, μαζί με αστυνομικούς, ασφαλίτες, ΕΣΑτζήδες και ΛΟΚατζήδες που συλλαμβάνουν εκατοντάδες φοιτητές. Η επίσημη ανακοίνωση της Αστυνομίας μιλούσε για 840 συλλήψεις, ωστόσο στην Μεταπολίτευση αποκαλύφθηκε ότι οι συλληφθέντες ξεπέρασαν τους 2.400. Όσο για τους νεκρούς, ακόμα και σήμερα συνεχίζονται οι έρευνες για να καταλήξουμε σε έναν τελικό απολογισμό…

Οι νεκροί του Πολυτεχνείου

Έχει γίνει πλέον “ανέκδοτο”, η επιμονή ορισμένων φαντασμένων του καθεστώτος να υποστηρίζουν ότι δεν υπήρξαν νεκροί στο Πολυτεχνείο. Ανέκδοτο για τους πολλούς, τραγικό για όλες αυτές τις οικογένειες που ακόμα θρηνούν τους νεκρούς τους.

Βέβαια, προς απάντηση όλων αυτών, το ίδιο το καθεστώς μέσω του υπουργού παρά τω πρωθυπουργώ Σπυρίδωνα Ζουρνατζή, είχε ανακοινώσει στις 19 Νοεμβρίου 1973 ότι οι νεκροί από τα γεγονότα στο Πολυτεχνείο ανέρχονταν στους 11.

Τον επόμενο χρόνο και συγκεκριμένα τον Οκτώβριο του 1974, ο εισαγγελέας Τσεβάς δημοσιοποίησε το ιστορικό του πόρισμα που ανέβαζε τον αριθμό των νεκρών στους 34.

Ωστόσο, η σημαντικότερη και η πλέον έγκυρη καταγραφή διενεργήθηκε πολλά χρόνια αργότερα, από τον ερευνητή Λεωνίδα Καλλιβρετάκη και το Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών. Ο κατάλογος του ΕΙΕ, παρά το γεγονός ότι χαρακτηρίζεται προσωρινός, έχει επιβεβαιώσει 24 επώνυμες περιπτώσεις, ενώ 16 ακόμη ανώνυμες περιπτώσεις έχουν επιβεβαιωθεί από αξιόπιστες ανώνυμες μαρτυρίες.

Οι επώνυμοι νεκροί της εξέγερσης του Πολυτεχνείου κατά χρονολογική κατάταξη

Οι Επώνυμοι νεκροί είναι:
α) Επισήμως ανακοινωθέντες νεκροί:
–Διομήδης Ιωάννου Κομνηνός, ετών 17, μαθητής. Εφονεύθη εξώθι του Πολυτεχνείου περί ώρα 22.15΄ της 16.11.73. Βασίμως πιθανολογείται ότι δράστης του φόνου τούτου είναι ο προεκτεθείς Συνταγματάρχης.
–Βασίλειος Παναγώτου Φαμέλλος, ετών 26. Εφονεύθη εγγύς του υπουργείου Δημόσιας Τάξεως περί ώρα 22.30΄ της 16.11.1973, βληθείς προφανώς υπό τίνος των εκ του υπουργείου πυροβολούντων.
–Toril Engelend, σπουδάστρια, Νορβηγίς. Εφονεύθη εις την πλατείαν Αιγύπτου περί ώρα 23.30΄ της 16.11.1973 παρ’ αγνώστου δράστου.
–Γεώργιος Ανδρέου Σαμούρης, σπουδαστής, ετών 22. Εφονεύθη υπ’ αγνώστου εις άγνωστον σημείον εξ επαφής περί το μεσονύκτιον της 16.11 1973 και το πτώμα του μετεφέρθη και απερρίφθη εις την διασταύρωσιν των οδών Καλλοδρομίου και Ζωσιμάδων (Κατάθεσις υπ’ αριθμ. 173).
–Αλέξανδρος Ευστρατίου Σπαρτίδης, ετών 16, μαθητής. Εφονεύθη επί της οδού Κότσικα (παρόδου Πατησίων) την 10.20 ώραν της 17.11.1973, βληθείς υπό στρατιωτών εκ του κτιρίου του ΟΤΕ.
–Μάρκος Δημητρίου Καραμάνης, ετών 23. Εφονεύθη ευρισκόμενος εις την επί της οδού Πατησίων και Αιγύπτου 1 πολυκατοικίαν την 10.30 ώραν της 17.11.1973, βληθείς ομοίως υπό στρατιωτών εκ του κτιρίου του ΟΤΕ.
–Βασίλειος Καράκας, Τούρκος υπήκοος, ετών 43. Εφονεύθη εις την Αιγύπτου περί ώραν 13.00΄ της 17.11.1973, βληθείς υπό στρατιώτου ευρισκομένου έμπροσθεν του Ναού του Αγίου Θεράποντος.
–Δημήτριος Θεοφ. Θεοδώρας, ετων 6. Εφονεύθη επί της οδού Ορεινής Ταξιαρχίας Ζωγράφου περί ώραν 13.30 της 17.11.1973, βληθείς υπό στρατιώτου ευρισκομένου έμπροσθεν του Ναού του Αγίου Θεράποντος.
–Βασιλική Φωτίου Μπεκιάρη, ετών 17. Εφονεύθη ευρισκομένη εις την ταράτσα της επί της οδού Μεταγένους 8 – Νέος Κόσμος οικίας της περί ώραν 12.30΄ της 17.11.1973, δεχθείσα εις την κεφαλήν της βλήμα αδέσποτον άρματος.
–Γεώργιος Αλεξάνδρου Γεριτσίδης, ετών 48, εφοριακός υπάλληλος. Εφονεύθη ευρισκόμενος εν Ν. Λιοσίοις προς εκτέλεσιν υπηρεσίας περί ώραν 12.15΄ της 17.11.1973 δεχθείς ομοίως βλήμα αδέσποτον άρματος μάχης εις την κεφαλήν.
–Νικόλαος Πέτρου Μαρκούλης, ετών 25. Εφονεύθη παρά την πλατείαν Βάθης περί ώραν 11.00΄ της 17.11.1973, βληθείς εκ διερχομένου άρματος μάχης.
–Στυλιανός Αγαμ. Καραγεώργης, ετών 19, εργάτης. Ετραυματίσθη θανασίμως επί της οδού Πατησίων, έμπροσθεν του κινηματογράφου ΕΛΛΗΝΙΣ, περί ώρα 10.00΄ της 17.11.1973, βληθείς εκ διερχομένου άρματος και απεβίωσεν εις το ΚΑΤ την 30.11.1973.
–Ανδρέας Στεργίου Κουμπος, ετών 63. Ετραυματίσθη σοβαρώς διερχόμενος την οδό Καποδιστρίου περί ώρα 14.00΄ της 18.11.1973, βληθείς εκ διερχομένου άρματος και απεβίωσε εις την 30.1.1974.
–Μιχαήλ Δημητρίου Μυρογιάννης, ετών 20. Εφονεύθη εις την διασταύρωσιν των οδών Πατησίων και Στουρνάρα περί ώραν 13.30΄ της 18.11.73, βληθείς δια περιστρόφου εις την κεφαλήν και
–Κυριάκος Δημητρίου Παντελάκης, ετών 45, δικηγόρος. Ετρυματίσθη σοβαρώς επί της οδού Γλάδστωνος περί ώραν 12.40΄ της 18.11.1973, βληθείς εκ διερχομένου επι της οδού Πατησίων άρματος και απεβίωσεν την 18.12.1973.

Νεκροί πλήρως βεβαιωθέντες:
–Σπύρος Κοντομάρης, δικηγόρος. Απεβίωσεν τας απογευματινός ώρας της 16.11.73 ευρισκόμενος επί της οδού Γεωργίου Σταύρου, συνέπεια θανατηφόρου επενέργειας των ριπτομένων της Αστυνομίας αερίων (κατάθ. υπ’ αριθμ. 93).
–Αικατερίνη Αργυροπούλου, ετών 75. Ετραυματίσθη σοβαρώς ενώ ευρίσκετο εις την Αγ. Αναργύροις οικίαν της περί ώραν 11.00΄ της 17.11.1973, δεχθείσα αδέσποτον βλήμα άρματος και απεβίωσεν κατά μήνα Μάιον 1974 και
–Δημήτριος Παπαιωάννου, ετών 60, ιδιωτικός υπάλληλος. Απεβίωσεν την μεσημβρίαν της 17.11.1973 εκ προσφάτου εμφράγματος του μυοκαρδίου κατά την ιατροδικαστικήν έκθεσιν σοβαρώς όμως, υπό της συζύγου του αμφισβητούμενης και υποστηρίζουσας ότι ο σύζυγος της απεβίωσεν είτε βληθείς δι’ όπλου, είτε υποστάστάς συγκοπήν εκ των ριπτομένων αερίων, καταθεσάσης δε ότι μόνον εις το Νεκροταφείον της επετράπη να πλησιάσει απλώς και να ατενίσει το πρόσωπον του νεκρού συζύγου της.
(Πηγή: ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ 22/10/1974)

Οι νεκροί της επταετίας

Η Προοδευτική Ένωση Μητέρων Ελλάδας (Π.Ε.Μ.Ε.), συνέταξε κατάλογο που περιλαμβάνει 88 ονόματα, που δεν αναφέρονται πλέον αποκλειστικά στην περίοδο του Νοεμβρίου 1973, αλλά σε όλο το χρονικό διάστημα της δικτατορίας 1967-1974.

Ανάμεσα τους ξεχωρίζουν όλες οι γνωστές περιπτώσεις των θυμάτων της χούντας, από τα θύματα του πραξικοπήματος και τους λιγότερο ή περισσότερο ανεξιχνίαστους θανάτους επωνύμων αντιπάλων του καθεστώτος, μέχρι τους αγωνιστές που έχασαν τη ζωή τους προβαίνοντας σε πράξεις αντίστασης και, φυσικά, τους νεκρούς του Πολυτεχνείου. Τα ονόματα που εμφανίζονται στην κατηγορία αυτή είναι 52.

Συγκρίνοντας τα με τα αναφερόμενα στους παλαιότερους καταλόγους, παρατηρούμε ότι παραμένουν στη θέση τους 26 αταύτιστα ονόματα, τα οποία εξακολουθούν να εκφωνούνται κάθε χρόνο από τα μεγάφωνα του Πολυτεχνείου.

Ανάμεσα τους 9 που πιθανότατα αφορούν σε άτομα τα οποία σε πρώτη φάση είχαν θεωρηθεί νεκροί, αλλά μετά τη μεταπολίτευση προέκυψε, όπως είδαμε, ότι είχαν μόνο τραυματιστεί.

Δύο αποτελούν γνωστές παραφθορές ονομάτων και στοιχείων διαπιστωμένων νεκρών που είχαν διορθωθεί ήδη δύο ημέρες μετά τα γεγονότα, αλλά συνεχίζουν να αναφέρονται μαζί με τις σωστές εκδοχές τους, επαναλαμβανόμενα έτσι εις διπλούν: Υπό τον ανύπαρκτο «Αιγύπτιο» Τορίλ Τεκλέτ εξακολουθεί 30 χρόνια μετά να υποκρύπτεται η νορβηγίδα φοιτήτρια Toril Margrethe Engeland, και υπό τον Γεώργιο Σαρμαλή, ο Γεώργιος Σαμούρης.

Ως Διαμαντάκος πλέον εμφανίζεται η Μαρία Διαματάκη των καταλόγων του 1974-1975, όνομα που θεωρούμε ότι πιθανότατα υποκρύπτει τη Μαρία Δαμανάκη, λόγω της αρχικής φήμης ότι η εκφωνήτρια του Πολυτεχνείου είχε εκτελεστεί. Πέντε ονόματα αφορούν σε αυτοκτονίες που καταγράφηκαν μεταξύ Νοεμβρίου 1973 και Μαρτίου 1974, και αμφισβητήθηκαν μετά την μεταπολίτευση, χωρίς όμως και να προκύψει ποτέ κάποιο χειροπιαστό στοιχείο ότι ήταν πολιτικές δολοφονίες και μάλιστα συνδεόμενες με τα γεγονότα του Πολυτεχνείου.

Ένα τουλάχιστον όνομα (Ιωάννης Φιλίνης) αντιστοιχεί σε πραγματικό νεκρό, του οποίου όμως ο θάνατος, σύμφωνα με την ίδια του την οικογένεια (συμπεριλαμβανομένου του αδελφού του και ιστορικού στελέχους της αριστεράς Κώστα Φιλίνη), οφείλεται σε παθολογικά αίτια.

Εξακολουθούν, τέλος, να εκφωνούνται 14 ονόματα (από τα οποία τα 7 χωρίς καν βαπτιστικό), για τα οποία τίποτα περισσότερο δεν έγινε ποτέ γνωστό.

Αλλά το πλέον αξιοσημείωτο είναι ότι στον επίσημο αυτό επετειακό κατάλογο, ενώ αναφέρονται όλοι αυτοί οι άγνωστοι «νεκροί», σημειώνονται μόνον 16 από τους 23 επώνυμους νεκρούς του Πολυτεχνείου Επτά άνθρωποι των οποίων γνωρίζουμε τα πλήρη στοιχεία και για τους οποίους έχει τεκμηριωθεί με τον πλέον αναμφισβήτητο τρόπο ότι έχασαν τη ζωή τους στα γεγονότα εκείνων των ημερών, ο Αλέξανδρος Μπασρί Καράκας, ο Ευστάθιος Κολινιάτης, ο Σπύρος Κοντομάρης, ο Ανδρέας Κούμπος, ο Σωκράτης Μιχαήλ, η Βασιλική Μπεκιάρη και ο Αλέξανδρος Παπαθανασίου, απουσιάζουν τελείως.
(Πηγή: http://helios-eie.ekt.gr/EIE/handle/10442/8782)