Πρωταπριλιά: Όλη η αλήθεια της ημέρας με τα ψέματα – Πώς «γεννήθηκε» αυτό το «έθιμο»

10:01 1/4/2020 - Πηγή: altsantiri

Πρώτη Απριλίου τη μέρα που διανύουμε, ημέρα που συνηθίζεται να λέγονται καλοπροαίρετα ψέματα λόγω εθίμου. Η ιστορία λέει ότι τα ψέματα της Πρωταπριλιάς είναι ένα έθιμο που μας έχει έρθει από την Ευρώπη.

Υπάρχουν διάφορες εκδοχές σχετικά με τον τόπο και τον χρόνο που γεννήθηκε το έθιμο αυτό. Δύο από αυτές, όμως, είναι οι επικρατέστερες.

Σύμφωνα με την πρώτη εκδοχή, το έθιμο ξεκίνησε από τους Κέλτες. Λαός της βορειοδυτικής Ευρώπης, οι Κέλτες, ήταν δεινοί ψαράδες. Η εποχή του ψαρέματος ξεκινούσε την 1η Απριλίου. Όσο καλοί ψαράδες όμως και να ήταν, την εποχή αυτή του χρόνου τα ψάρια

πιάνονται δύσκολα. Έτσι και αυτοί, όπως προστάζει ο «κώδικας δεοντολογίας» των ψαράδων όλων των εποχών, έλεγαν ψέματα σχετικά με τα πόσα ψάρια είχαν πιάσει. Αυτή η συνήθεια, έγινε με το πέρασμα του χρόνου έθιμο.

Η δεύτερη εκδοχή, που θεωρείται και πιο βάσιμη ιστορικά, θέλει γενέτειρα του εθίμου την Γαλλία του 16ου αιώνα. Μέχρι το 1564 η πρωτοχρονιά των Γάλλων ήταν η “1η Απριλίου”. Την χρονιά αυτή όμως, και επί βασιλείας Καρόλου του 9ου, αυτό άλλαξε και Πρωτοχρονιά θεωρούνταν πλέον η 1η Ιανουαρίου. Στην αρχή αυτό δεν το δέχτηκαν όλοι οι πολίτες. Οι αντιδραστικοί συνέχιζαν να γιορτάζουν, την παλαιά πλέον, πρωτοχρονιά τους την 1η Απριλίου, ενώ οι υπόλοιποι τους έστελναν πρωτοχρονιάτικα δώρα για να τους κοροϊδέψουν. Το πείραγμα αυτό μετατράπηκε με τον καιρό σε έθιμο.

Το έθιμο στην Ελλάδα

Το έθιμο της Πρωταπριλιάς ήρθε στην Ελλάδα, πιθανώς, την εποχή των Σταυροφοριών και διαφοροποιήθηκε αποκτώντας μια ελληνική χροιά. Η βασική ιδέα βέβαια παρέμεινε ίδια. Λέμε αθώα ψέματα με σκοπό να ξεγελάσουμε το «θύμα» μας. Σε κάποιες περιοχές, θεωρούν ότι όποιος καταφέρει να ξεγελάσει τον άλλο, θα έχει την τύχη με το μέρος του όλη την υπόλοιπη χρονιά. Σε κάποιες άλλες πιστεύουν ότι ο «θύτης» θα έχει καλή σοδειά στις καλλιέργειες του. Όσο για το «θύμα», πιστεύεται ότι θα έχει γρουσουζιά τον υπόλοιπο χρόνο.

Επίσης το βρόχινο νερό της πρωταπριλιάς, θεωρούν μερικοί, ότι έχει θεραπευτικές ιδιότητες. Όσο για το «θύμα», πιστεύεται ότι, σε αντίθεση με τον «θύτη», θα έχει γρουσουζιά τον υπόλοιπο χρόνο και πιθανότατα αν είναι παντρεμένος θα χήρεψει γρήγορα.

Σύμφωνα με τον Έλληνα λαογράφο Λουκάτο το έθιμο αυτό αποτελεί ένα σκόπιμο “ξεγέλασμα των βλαπτικών δυνάμεων που θα εμπόδιζαν την όποια παραγωγή” όπως είναι η αρχή του μήνα τόσο για τον Μάρτιο, όσο και τον Απρίλιο υποχρεώνοντας πολλούς να λαμβάνουν διάφορα «αντίμετρα» (αλεξίκανα μέτρα). Επίσης και ο έλληνας λαογράφος Γ. Μέγας συμφωνεί πως η πρωταπριλιάτικη «ψευδολογία» παραπλανά ελλοχεύουσες δυνάμεις του κακού, έτσι ώστε να θεωρείται από τον λαό ως σημαντικός όρος μαγνητικής ενέργειας (έλξης ή αποτροπής) για μια επικείμενη επιτυχία.

Στη Θράκη το βρόχινο νερό της Πρωταπριλιάς θεωρείται θεραπευτικό και γι’ αυτό το μαζεύουν σε μπουκάλι – να δούμε πόσα σχετικά «νέα» θα ακούσουμε σήμερα, λόγω κορονοϊού. Στην Κομοτηνή λέγανε πως την Πρωταπριλιά το είχαν σε καλό να γελούν, «για να γίνουν τα κουκούλια τους», όταν ανθούσε η σηροτροφία, η εκτροφή μεταξοσκωλήκων. Στην Τζαντώ της Ανατολικής Θράκης είχαν σε καλό να (ξε)γελάσουν τον άλλον, για να κάνουν τα δέντρα καρπό. Κάτι λέγαμε για σχετικότητα; Στην Άνδρο, πάλι, λένε ψέματα την 1η του Μάρτη κι όχι την Πρωταπριλιά.

Το πρώτο ψέμα από την «Evening Star»

Το πρώτο πρωταπριλιάτικο ψέμα εφημερίδας δημοσιεύθηκε στην «Evening Star», στις 31 Μαρτίου 1846. Η εφημερίδα ανήγγειλε στους αναγνώστες της ότι την επόμενη ημέρα θα γινόταν μεγάλη έκθεση… γαϊδάρων στην αίθουσα του Γεωργικού Ινστιτούτου Ίσλιγκτον, στο Βόρειο Λονδίνο. Πολύ κόσμος, κτηνίατροι, φιλόζωοι και περίεργοι συγκεντρώθηκαν εκεί, όπου πολύ αργά κατάλαβαν ότι είχαν πέσει θύματα (πρωταπριλιάτικης) φάρσας.

Μια αμερικάνικη εφημερίδα δημοσίευσε ένα άρθρο (αρχές του 20ού αιώνα), στο οποίο αναφερόταν ότι ο Τόμας Έντισον είχε εφεύρει μια μηχανή, η οποία μετέτρεπε το νερό σε κρασί. Σχεδόν αμέσως, οι μετοχές των εταιρειών παρασκευής και διακίνησης οίνου σημείωσαν κατακόρυφη πτώση στο χρηματιστήριο. Στην Ελλάδα, το δεύτερο μισό της δεκαετίας του ’80 η εφημερίδα «Αυριανή» έγραφε για τον αφορισμό του Αντώνη Τρίτση από την Ιερά Σύνοδο, η «Ελευθεροτυπία» βούλιαζε το «Σισμίκ» στην Τένεδο, η «Πρώτη» το φωτογράφιζε στο Τουρκολίμανο, ενώ η «Μεσημβρινή» έγραφε με πηχυαίο τίτλο ότι η κυβέρνηση έβγαζε τη χώρα μας από το ΝΑΤΟ.

Ο βαρόνος Μινχάουζεν ήταν ο μεγαλύτερος ψεύτης όλων των εποχών. Με περιπετειώδη ζωή – συμμετείχε σχεδόν σε όλους τους πολέμους των Ρώσων εναντίον των Τούρκων κατά τον 18ο αιώνα – μετά την απόσυρσή του στα κτήματά του το 1760, έγινε διάσημος ως αφηγητής απίθανων ιστοριών για τη ζωή του ως στρατιώτη, κυνηγού και αθλητή. Ιστορίες που αποτέλεσαν το υλικό για το πρώτο βιβλίο με τις περιπέτειες του Ρούντολφ Έριχ Ράσπε, το 1785.

Όσα χρόνια κι αν περάσουν, οι άνθρωποι θα συνεχίζουν να λένε ψέματα. «Όλοι λέμε ψέματα, όλη την ώρα. Όταν θέλουμε να μάθουμε την αλήθεια για κάποιον, είναι πιθανώς το τελευταίο πρόσωπο που πρέπει να ρωτήσουμε», ισχυρίζεται ο ψυχολόγος Ρόμπερτ Φέλντμαν, από το Πανεπιστήμιο της Μασαχουσέτης. Σύμφωνα με μια αμερικανική έρευνα, καθημερινά, λέμε 25 ψέματα κατά μέσο όρο. Σε αυτά, προσμετρώνται και τα ψέματα στα όργανα της τάξης σχετικά με τον αληθινό λόγο μετακίνησής μας, παρά την απαγόρευση κυκλοφορίας. Οι άνδρες λένε δύο με τρεις φορές περισσότερα ψέματα από ό,τι οι γυναίκες. Σύμφωνα με μια αγγλική έρευνα, οι επιστήμονες βρήκαν ότι ο μέσος Βρετανός λέει 22 ψέματα λιγότερα από έναν Αμερικανό, όπερ τρία ψέματα την ημέρα, δηλαδή 1.092 τον χρόνο. Αντιθέτως, μία μέση γυναίκα φαίνεται ότι λέει σχεδόν δύο την ημέρα, περίπου 728, ετησίως. Αλλά όλα αυτά, μέρα που είναι, τα πιστεύεις;

Τι έχει ειπωθεί σχετικά με ψέμα

Σπουδαίες ατάκες και ρήσεις για το ψέμα < μεσαιωνική ελληνική «ψέμα» < ελληνιστική κοινή «ψεῦμα» < αρχαία ελληνική «ψεῦσμα» < «ψεύδω».

«Το ψέμα είναι ανανδρία» – Νίκος Καζαντζάκης, έλληνας συγγραφέας

«Ένα ψέμα είναι πιο βολικό από την αμφιβολία, πιο χρήσιμο από την αγάπη και πιο ανθεκτικό από την αλήθεια» – Γκαμπριέλ Γκαρσία Μάρκες, κολομβιανός συγγραφέας

«Ένα επαναλαμβανόμενο ψέμα, γίνεται αλήθεια» – Βλαδίμηρος Ιλιτς Λένιν, ηγέτης της ΕΣΣΔ

«Οι πεποιθήσεις είναι μεγαλύτεροι αντίπαλοι της αλήθειας από τα ψέματα» – Φρίντριχ Νίτσε, γερμανός φιλόσοφος

«Όποιος λέει πολλά ψέματα πρέπει να έχει πολύ καλή μνήμη» – Κοϊντιλιανός, ρωμαίος ρήτορας

«Είναι κοινό μυστικό πως κανένας άντρας με επιτυχία στις γυναίκες δεν καυχιέται γι’ αυτό. Αυτοί που το κάνουν, λένε ψέματα» – Ισαμπέλ Αλιέντε, χιλιανή συγγραφέας

«Από το ευλαβικό ψέμα προτιμώ την ανίερη αλήθεια» – Άγγελος Τερζάκης, έλληνας συγγραφέας

«Κάθε μισή αλήθεια είναι τρία τέταρτα ψέμα» – Θόρντον Ουάιλντερ, αμερικανός θεατρικός συγγραφέας

«Όλη η προπαγάνδα είναι ψέματα, ακόμα κι όταν λέει την αλήθεια» – Τζορτζ Οργουελ, βρετανός συγγραφέας

«Το να λες ψέματα είναι ένα υπέροχο πράγμα, επειδή σε οδηγεί στην αλήθεια» – Φιοντόρ Ντοστογιέφσκι, ρώσος συγγραφέας

«Την αλήθεια τη “φτιάχνει” κανείς, ακριβώς όπως φτιάχνει και το ψέμα» – Οδυσσέας Ελύτης, ποιητής.

«Ελεύθερος είναι εκείνος που μπορεί να ζει χωρίς να λέει ψέματα» – Αλμπέρ Καμύ, γάλλος συγγραφέας

Πηγές: ethnos.gr, Εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος Λαρούς Μπριτάννικα, wikipedia, Lies Quotes

Πηγή: Πρωταπριλιά: Όλη η αλήθεια της ημέρας με τα ψέματα – Πώς «γεννήθηκε» αυτό το «έθιμο» - altsantiri