Ανήλικοι χρήστες και απαγορεύσεις στα social media

08:38 24/12/2024 - Πηγή: Dikaiologitika

Ο τρόπος που διαχειρίζονται τους ανήλικους και τα δεδομένα τους οι μεγάλες πλατφόρμες είναι ένα μάλλον μικρό μέρος του προβλήματος. Το κυρίως πρόβλημα είναι το επιχειρηματικό μοντέλο των πλατφορμών των ΜΚΔ που συνειδητά, από τον ίδιο το σχεδιασμό τους, προσπαθεί να δημιουργήσει σχέσεις εξάρτησης και εθισμού.

Η πρόσφατη ειδησεογραφία σε ολόκληρο τον κόσμο δείχνει ότι πολλές χώρες εξετάζουν, ενώ άλλες ήδη πήραν, μέτρα περιορισμού της πρόσβασης ανηλίκων στα λεγόμενα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης (ΜΚΔ) (social media). Η ελληνική κυβέρνηση πρόσφατα προανήγγειλε μια δέσμη μέτρων που θα οριστικοποιηθούν

στις 30 Δεκεμβρίου και περιλαμβάνουν τη δημιουργία ειδικής ιστοσελίδας με οδηγίες προς τους γονείς, την εισαγωγή νέου σχετικού μαθήματος στα σχολεία αλλά και μια νέα εφαρμογή πιστοποίησης της ηλικίας των χρηστών (Kids Wallet). Η κίνηση της ελληνικής κυβέρνησης ακολουθεί, χρονικά, την πρόσφατη νομοθετική ρύθμιση της Αυστραλίας. Πολιτικά, φαίνεται να ακολουθεί την καμπάνια του Εμανουέλ Μακρόν που προωθεί αυστηροποίηση του πλαισίου πρόσβασης ανηλίκων στα ΜΚΔ και πλέον διεξάγει μια προσπάθεια για σχετική απαγόρευση της πρόσβασης νέων σε ΜΚΔ σε πανευρωπαϊκή κλίμακα.

Παρόμοια μέτρα συζητιούνται και σε άλλες χώρες όπως η Νορβηγία, το Βέλγιο αλλά και η Γερμανία. Στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού, τις ΗΠΑ, το σχέδιο νόμου για την ασφάλεια των παιδιών στο διαδίκτυο (Kids Online Safety Act – KOSA) κυριολεκτικά σέρνεται στους διαδρόμους της γραφειοκρατίας του Κογκρέσου εδώ και δύο χρόνια, χωρίς κανένας να μπορεί να πει αν και πότε θα γίνει νόμος. Κοινός παρονομαστής όλων αυτών των προσπαθειών είναι η προστασία των ανηλίκων από την έκθεση σε ακατάλληλο η επιβλαβές περιεχόμενο, αλλά και η αποτροπή ανάπτυξης εθιστικών συμπεριφορών.

Για τις επιμέρους πλευρές και την αποτελεσματικότητα όλων αυτών των προσπαθειών θα επανέλθω όταν δοθούν στη δημοσιότητα οι οριστικές προτάσεις της ελληνικής κυβέρνησης. Μπορούμε ωστόσο ήδη από τώρα να αναδείξουμε το βασικό πρόβλημα που προκύπτει, και με αυτό θα ασχοληθώ στη συνέχεια του άρθρου.

Όπως είναι αναμενόμενο, οι μεγάλες πλατφόρμες όπως η Google και η Meta (Facebook) αντιστέκονται και κάνουν ότι μπορούν για να μην περάσουν τέτοιες ρυθμίσεις που θα τους επιβάλλουν έστω και χαλαρές υποχρεώσεις. Υπάρχουν δύο βασικοί λόγοι για αυτό. Ο πρώτος είναι ότι τέτοιες ρυθμίσεις απαιτούν από τις πλατφόρμες να προλαμβάνουν και να μετριάζουν τους κινδύνους για ανηλίκους. Αυτό συνεπάγεται αυξημένο κόστος ελέγχου του περιεχομένου (έλεγχος που γίνεται σε μεγάλο βαθμό με ανθρώπινη κακοπληρωμένη εργασία), αλλά κυρίως συνεπάγεται την πιθανότητα νομικών ευθυνών και αγωγών εκατοντάδων εκατομμυρίων δολαρίων σε βάρος των πλατφορμών σε περίπτωση που θεωρηθεί ότι φέρουν ευθύνη για έκθεση ανηλίκων σε ακατάλληλο περιεχόμενο. Ένας δεύτερος σημαντικός λόγος είναι ότι τέτοιες ρυθμίσεις περιορίζουν στην πράξη την εμβέλεια των γενικών αλγορίθμων που προσδιορίζουν το περιεχόμενο που βλέπει ο χρήστης, γεγονός που θα οδηγήσει πιθανότατα σε περιορισμό των διαφημιστικών εσόδων. Και όπως όλα δείχνουν, οι ανήλικοι και οι έφηβοι είναι βασικό διαφημιστικό κοινό για αυτές τις πλατφόρμες και τους πελάτες τους.

Τον Αύγουστο του 2024, οι Financial Times έφεραν στην επιφάνεια μυστική συμφωνία μεταξύ Google και Facebook για μια καμπάνια με στόχο χρήστες του YouTube μεταξύ 13 και 17 ετών, με διαφημίσεις που προωθούσαν την εφαρμογή Instagram. Η καμπάνια αυτή παραβίαζε ακόμα και τους κανόνες που ή ίδια η Google έχει θέσει ενδοεταιρικά για τον τρόπο με τον οποίο αντιμετωπίζονται οι ανήλικοι στο διαδίκτυο. Και δεν πέρασε πολύς καιρός από τότε που αποκαλύφθηκαν δημόσια εσωτερικές αναφορές του Facebook στις οποίες αναφερόταν ρητά ότι η εταιρεία είχε πλήρη γνώση για τις επιβλαβείς συνέπειες που προκαλεί η εφαρμογή Instagram σε κορίτσια στην εφηβεία, αλλά παρόλα αυτά τις αγνοούσε και συνέχιζε το business as usual. Τα μυαλά των παιδιών και των εφήβων είναι πολύ πιο ευάλωτα στην στυγνή προπαγάνδα και τα fake news που κατ’ ευφημισμό αποκαλούμε διαφήμιση και οι πλατφόρμες επιδιώκουν να το αξιοποιήσουν αυτό με κάθε τρόπο.

Οι προσπάθειες να παρθούν μέτρα περιορισμού της πρόσβασης των ανηλίκων στα ΜΚΔ μπορεί και να θεωρηθούν υποκριτικές σε μια κοινωνία που τα παιδιά βομβαρδίζονται με 25-50.000 διαφημίσεις το χρόνο και οι δαπάνες για παιδική διαφήμιση αναμένεται να δεκαπλασιαστούν και να φτάσουν τα 30 δισεκατομμύρια δολάρια ως το 2030. Μπορεί και να είναι για τα μάτια του κόσμου, σε μια κοινωνία που η βία ξεπηδάει ανεξέλεγκτη μέσα από κάθε πτυχή της ανθρώπινης καθημερινότητας και το εμπόριο ναρκωτικών παραμένει επί της ουσίας μια βασική οικονομική δραστηριότητα βιομηχανικής κλίμακας.

Ωστόσο η έκθεση ανηλίκων σε επιβλαβές περιεχόμενο και η ανάπτυξη εθιστικών συμπεριφορών είναι αποτέλεσμα του εγκλωβισμού των ανηλίκων στις πλατφόρμες, κάτι που αποτελεί συνειδητή επιλογή των εταιρειών. Και αυτό είναι κάτι που δεν αφορά μόνο τους ανήλικους αλλά όλους τους χρήστες.

Είναι πλέον γνωστό ότι ο σχεδιασμός των ΜΚΔ ακολουθεί τις ίδιες αρχές με το σχεδιασμό των γνωστών «κουλοχέρηδων» στα καζίνο και στοχεύει στη δημιουργία εθιστικής εμπειρίας που καθηλώνει το χρήστη εντός της πλατφόρμας, αναζητώντας διαρκώς κάτι αξιοπρόσεκτο και σκρολάροντας ατελείωτα μέχρι να το βρει. Και την ίδια ώρα που ο χρήστης σκρολάρει, η εφαρμογή μαζεύει κάθε λογής στοιχεία από όσα κάνει η δεν κάνει: που και σε ποιο σημείο σταμάτησε, που έβαλε like, ποια εικόνα του τράβηξε την προσοχή και πόση ώρα σταμάτησε για να τη δει, ποια άρθρα διάβασε και για ποιες θεματικές δείχνει ενδιαφέρον, τι πολιτικό προφίλ έχουν οι φίλοι του και οι αναρτήσεις του κ.ο.κ. Η συστηματική και καθολική συλλογή τέτοιων αλλά και πολλών άλλων στοιχείων είναι βασικός όρος για την εμπορευματοποίηση των δεδομένων των χρηστών και την αξιοποίηση τους για προσωποποιημένη διαφήμιση.

Αυτή η μαζική, μεθοδική και συστηματική παρακολούθηση και άντληση δεδομένων από τους χρήστες, αυτή η πρωτοφανής σε κλίμακα παραβίαση και εμπορευματοποίηση προσωπικών δεδομένων αφορά όλους τους χρήστες και έχει γίνει το κυρίαρχο επιχειρηματικό μοντέλο με την ανοχή, αν όχι και την υποστήριξη των κυβερνήσεων που τώρα προσπαθούν να προστατέψουν τους ανηλίκους.

Από την άποψη αυτή, η καθυστερημένη προσπάθεια λήψης μέτρων για τον περιορισμό της πρόσβασης των ανηλίκων σε ΜΚΔ, αποτελεί μια τρανταχτή ομολογία της αποτυχίας των κυβερνήσεων να προστατέψουν τους ανήλικους (και κατ’ επέκταση όλους τους χρήστες) από τα ΜΚΔ και τις αρνητικές επιπτώσεις τους. Αποτελεί μια έμμεση, πλην κατηγορηματική, αποδοχή της αδυναμίας τους να θέσουν κάποια όρια στις μεγάλες πλατφόρμες των ΜΚΔ που, όπως έχω γράψει σε προηγούμενο άρθρο μου, διεκδικούν να επιβάλλουν τους δικούς τους παγκόσμιους νόμους, ανεξάρτητα από το όποιο τοπικό δίκαιο, και διεκδικούν το δικό τους μερίδιο σε ζητήματα διακυβέρνησης.

Ο τρόπος που διαχειρίζονται τους ανήλικους και τα δεδομένα τους οι μεγάλες πλατφόρμες είναι ένα μάλλον μικρό μέρος του προβλήματος. Το κυρίως πρόβλημα είναι το επιχειρηματικό μοντέλο των πλατφορμών των ΜΚΔ που συνειδητά, από τον ίδιο το σχεδιασμό τους, προσπαθεί να δημιουργήσει σχέσεις εξάρτησης και εθισμού. Το πρόβλημα είναι οι αλγόριθμοι που ρυθμίζουν τι βλέπουν και τι δε βλέπουν μεγάλοι και παιδιά στα κοινωνικά δίκτυα, που επιλέγουν περιεχόμενο με στόχο να μην μπορείς να φύγεις από το εικονικό τους περιβάλλον. Το πρόβλημα είναι η ασύλληπτη συγκέντρωση προσωπικών δεδομένων για κάθε χρήστη, με στόχο την εμπορευματοποίηση τους, που οδηγεί τις πλατφόρμες να προσπαθούν να σε καθηλώσουν στο εσωτερικό τους με στόχο την υφαρπαγή όλο και περισσότερων δεδομένων από όλο και πιο διαφορετικές επιδράσεις.

Αν πρέπει κάτι να απαγορευθεί είναι αυτό ακριβώς το επιχειρηματικό μοντέλο συστηματικής, καθολικής και άκρατης συγκέντρωσης - εμπορευματοποίησης των δεδομένων που οδηγεί στο σχεδιασμό πλατφορμών με στόχο τον εθισμό και την εξάρτηση των χρηστών. Ποιος άραγε έχει τα κότσια να ανοίξει αυτό το θέμα;

Ο Αντώνης Μαυρόπουλος είναι σύμβουλος κυκλικής οικονομίας και συγγραφέας του βιβλίου «Τεχνητή Νοημοσύνη – Άνθρωπος, Φύση, Μηχανές» (εκδόσεις Τόπος).

#ΑΝΗΛΙΚΟΙ #SOCIAL_MEDIA