Δανάη Κολτσίδα: Εμείς «μείναμε Ευρώπη». Η ίδια η Ευρώπη, πάλι, όχι

09:25 21/1/2025 - Πηγή: Dikaiologitika

Η Ευρώπη και η ίδια η δημοκρατία δεν θα επιβιώσει –και ίσως δεν αξίζει να επιβιώσει– αν αυτό γίνεται όχι μόνο ερήμην αλλά και σε βάρος των αναγκών, των συμφερόντων και των αιτημάτων των λαών της

Αν προσπαθήσουμε να ανασυνθέσουμε τη δημόσια συζήτηση στην Ελλάδα και στην Ευρώπη την εποχή της εκλογικής ανόδου και έπειτα της διακυβέρνησης του ΣΥΡΙΖΑ, και με αποκορύφωμα το καλοκαίρι

του 2015, θα θυμηθούμε ότι η κεντρική κατηγορία εναντίον του ΣΥΡΙΖΑ ήταν ο –υποτιθέμενος– αντιευρωπαϊσμός του. Όχι τυχαία, αν και εντελώς παραπλανητικά, το σύνθημα των υποστηρικτών του «ΝΑΙ» στο δημοψήφισμα του Ιουλίου του 2015 δεν ήταν άλλο από το «Μένουμε Ευρώπη».

Κι όμως, μια εκ των υστέρων ματιά που μας επιτρέπει η ψυχραιμία της χρονικής απόστασης, και κυρίως η εκ των υστέρων γνώση όσων ακολούθησαν, μάλλον θα οδηγούσε σε αντιστροφή των ρόλων. Δέκα χρόνια μετά τη χρονιά-ορόσημο του 2015, οι άλλοτε θεωρούμενες ακραίες και εξοβελιστέες απόψεις τείνουν σήμερα να γίνουν κοινός τόπος, αφού όμως πρώτα η εμμονή στη λιτότητα και στις νεοφιλελεύθερες πολιτικές διάβρωσε τα θεμέλια της ίδιας της ευρωπαϊκής ενοποίησης και απονομιμοποίησε την ευρωπαϊκή ιδέα στη συνείδηση των πολιτών, παραδίδοντας τη μία χώρα μετά την άλλη στην Ακροδεξιά.

Πριν δέκα χρόνια, κάθε φωνή που εξηγούσε ότι η λιτότητα γεννά ύφεση και περαιτέρω υπερχρέωση, που ζητούσε συλλογική διαχείριση του δημόσιου χρέους των ευρωπαϊκών χωρών, που υπενθύμιζε την κοινωνική κρισιμότητα βασικών υποδομών και υπηρεσιών και την ανάγκη προστασίας τους από την ιδιωτικοποίηση και την απαξίωση ή που έθετε στο επίκεντρο την προστασία των θέσεων εργασίας και των εργασιακών δικαιωμάτων θεωρούνταν απειλή για τα θεμέλια της ίδιας της Ευρώπης και καταστέλλονταν – συνήθως μεταφορικά, στη δημόσια σφαίρα και στα όργανα της ΕΕ, συχνά όμως και κυριολεκτικά, στους δρόμους και στις πλατείες του ευρωπαϊκού Νότου.

Η αποτυχία της ριζοσπαστικής Αριστεράς να κερδίσει –ή, τουλάχιστον, να κερδίσει εγκαίρως[1]– τον συσχετισμό δύναμης σε άλλες χώρες πλην της Ελλάδας (και προηγουμένως της Κύπρου), και ιδίως σε χώρες-κλειδιά, αλλά και η στρατηγική επιλογή της Σοσιαλδημοκρατίας, τουλάχιστον εκείνη την περίοδο, να ευθυγραμμιστεί σχεδόν πλήρως με το Ευρωπαϊκό Λαϊκό Κόμμα, είχε ως αποτέλεσμα όχι μόνο το να είναι χωρίς επί της ουσίας συμμάχους η τότε κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ αλλά κυρίως το να χάσει η Ευρώπη πολύτιμο χρόνο και πολιτικό κεφάλαιο.

Οι ίδιες πολιτικές που το 2015 κατεστάλησαν με πρωτοφανή σκληρότητα και κυνισμό –ας μην ξεχνάμε το #this_is_a_coup («αυτό είναι πραξικόπημα») που κυριαρχούσε στα κοινωνικά δίκτυα τις μέρες μετά το δημοψήφισμα και πριν την υπογραφή της συμφωνίας της 12ης Ιουλίου 2015 από την κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ– ελάχιστα χρόνια μετά υιοθετήθηκαν από τις ίδιες ευρωπαϊκές ελίτ. Ενώ όσο ο ευρωπαϊκός Νότος δοκιμάζονταν από την υπερχρέωση, την ύφεση, την ανεργία και τη βίαιη φτωχοποίηση κάθε συζήτηση περί χαλάρωσης ή αλλαγής των δημοσιονομικών κανόνων αποκλείονταν, όταν η πανδημία της covid19 αλλά και η ενεργειακή κρίση του 2022 απείλησε τις ισχυρές οικονομίες του σκληρού πυρήνα της ΕΕ και της Ευρωζώνης, τα πράγματα άλλαξαν άρδην. Από το 2020 και μετά, έγινε αναστολή της ισχύος (και αργότερα μεταρρύθμιση -έστω και πολύ μακριά από τις προσδοκίες) του Συμφώνου Δημοσιονομικής Σταθερότητας, προβλέφθηκαν εξαιρέσεις στους κανόνες περί απαγόρευσης των κρατικών ενισχύσεων σε διάφορους κλάδους της οικονομίας κάθε χώρας ώστε να στηριχθεί η λεγόμενη «πραγματική οικονομία» και, κυρίως, δημιουργήθηκε το Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας (RRF) και τα προγράμματα NextGenerationEU και RePowerEU, με τα οποία χρηματοδοτήθηκε η πράσινη και ψηφιακή μετάβαση, τονώθηκε η οικονομική δραστηριότητα και χρηματοδοτήθηκαν δημόσιες υποδομές και κοινωνικές πολιτικές, αλλά πρωτίστως αναπτύχθηκαν μηχανισμοί συλλογικού δανεισμού και αμοιβαιοποίησης του χρέους των ευρωπαϊκών κρατών.

Εκ των υστέρων, λοιπόν, η κριτική μπορεί να γίνει σε πολλά επίπεδα. Πρώτα απ’ όλα στον ΣΥΡΙΖΑ. Όχι γιατί υπήρξε αντιευρωπαϊστής, όπως επέμενε το «αντι-ΣΥΡΙΖΑ μέτωπο», αλλά για το ακριβώς αντίθετο. Γιατί υπήρξε υπερβολικά ευρωπαϊστής, και μάλιστα με έναν τρόπο αφ’ ενός αφελή και αφ’ ετέρου επιδερμικό. Αφελή, γιατί αντιμετώπισε επιπόλαια ή βολονταριστικά το ζήτημα του συσχετισμού δύναμης σε πανευρωπαϊκό επίπεδο την κρίσιμη περίοδο των αποφάσεων και γιατί δεν πήρε επαρκώς υπόψη του την ίδια τη δυναμική των θεσμών και την επίδραση της αρχιτεκτονικής της ΕΕ και της Ευρωζώνης έναντι ενός εθνικού κράτους που επιχειρεί, έστω και ελάχιστα, να παρεκκλίνει από την κυρίαρχη συναίνεση. Επιδερμικό, γιατί επέμεινε –ενδεχομένως κατανοητά, με δεδομένη τη σφοδρότητα της επίθεσης που δεχόταν σε μια από πολλές απόψεις οριακή ιστορική περίοδο– να ομνύει στην πίστη του στο ευρωπαϊκό εγχείρημα ως φόρμα και λιγότερο ως περιεχόμενο. Κυρίως μετά το καλοκαίρι του 2015, ο ΣΥΡΙΖΑ προσπάθησε να ενσωματωθεί στο ευρωπαϊκό mainstream, αντί να επιμείνει σε αυτό που εκ των υστέρων έγινε φανερό: ότι οι πραγματικοί αντιευρωπαϊστές ήταν όσοι δεν δίσταζαν να διακινδυνεύσουν την ευρωπαϊκή ενοποίηση προκειμένου να μην αμφισβητηθεί η νεοφιλελεύθερη λιτότητα. Δεν κατάφερε έτσι, από κοινού και με την υπόλοιπη ευρωπαϊκή Αριστερά να διατυπώσει πράγματι ένα εναλλακτικό σχέδιο για την Ευρώπη και να καταστεί ο ίδιος και η Ελλάδα, με όση ισχύ της αναλογεί σε ένα διακρατικό στην ουσία του πλαίσιο, ένα ζωντανό αντιπαράδειγμα.

Κυρίως όμως σήμερα η κριτική μπορεί και πρέπει να γίνει στις ευρωπαϊκές ηγεσίες –και πρωτίστως στην ευρωπαϊκή Σοσιαλδημοκρατία– γιατί αφ’ ενός όσα έγιναν μεταγενέστερα είναι ο ορισμός του «too little, too late» («πολύ λίγα, πολύ αργά») και αφ’ ετέρου απέδειξε έμπρακτα ότι, παρά τις διακηρύξεις, η Ευρωπαϊκή Ένωση είναι ένας εγγενώς άνισος θεσμός πολλών ταχυτήτων. Η δημοσιονομική πειθαρχία και η λιτότητα κάμφθηκαν μόνο κατ’ εξαίρεση, μόνο όταν αυτό εξυπηρετούσε τα συμφέροντα των μεγάλων και ισχυρών χωρών (και ιδίως της Γερμανίας) και, κυρίως, όταν πια ήταν πολύ αργά. Αργά σε οικονομικό επίπεδο, γιατί η ΕΕ έχασε την ευκαιρία μιας δυναμικής και, κυρίως, συλλογικής ανάκαμψης από την οικονομική κρίση του 2008, μένοντας πίσω σε όρους ρυθμών ανάπτυξης και έχοντας αυξήσει τις εσωτερικές της ανισότητες αντί να προωθήσει τη συνοχή[2]. Αργά σε κοινωνικό επίπεδο, γιατί μια ολόκληρη γενιά Ευρωπαίων, κυρίως αλλά όχι μόνο των χωρών του Νότου, υπέστη τις συνέπειες της μαζικής ανεργίας και της διάλυσης του κοινωνικού κράτους. Αργά, δυστυχώς, και σε πολιτικό επίπεδο γιατί η αποτυχία του κυρίαρχου νεοφιλελεύθερου μοντέλου να δώσει λύσεις και προοπτική αλλά και η διάψευση των ελπίδων που γέννησε η άνοδος της Αριστεράς έχει πλέον στρέψει την οργή και την προσδοκία των πολιτών στην Ακροδεξιά και έχει απονομιμοποιήσει κάθε συλλογικό ευρωπαϊκό όραμα.

Δέκα χρόνια μετά, στη δίνη πλέον πολλών επάλληλων κρίσεων και με την Ακροδεξιά όχι πια προ αλλά εντός των πυλών, ανάμεσα στα πολλά συμπεράσματα και συζητήσεις για την εμπειρία αυτής της «Πρώτη Φορά» Αριστεράς έχει αξία κανείς να πει, έστω εκ των υστέρων, και αυτό: η Ευρώπη και η ίδια η δημοκρατία δεν θα επιβιώσει –και ίσως δεν αξίζει να επιβιώσει– αν αυτό γίνεται όχι μόνο ερήμην αλλά και σε βάρος των αναγκών, των συμφερόντων και των αιτημάτων των λαών της. Η Ελλάδα «έμεινε Ευρώπη» –χάρη στον και όχι παρά τον ΣΥΡΙΖΑ, παρά τα και όχι χάρη στα σχέδια του Wolfgang Schäuble– όμως σήμερα, δέκα χρόνια μετά, πολύ λίγα απομένουν πια από ό,τι ήταν η ενωμένη Ευρώπη για πολλές δεκαετίες: μια υπόσχεση κοινής ευημερίας.

(Η Δανάη Κολτσίδα είναι νομικός και πολιτική επιστήμονας)

[1] Το 2015 οι Σοσιαλιστές στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο ήταν κυρίως τρεις: ο Γάλλος François Hollande, ο Ιταλός Matteo Renzi και ο Σουηδός Stefan Löfven. Η κυβέρνηση Costa στην Πορτογαλία (την πρώτη περίοδο και με τη στήριξη των Κομμουνιστών και του Bloco της Αριστεράς) ανέλαβε στο τέλος του 2015 και η κυβέρνηση Sanchez στην Ισπανία (αργότερα με τη συμμετοχή και της Ενωμένης Αριστεράς και των Podemos) μόλις το 2018, ενώ η κυβέρνηση Scholz (Σοσιαλιστές-Πράσινοι-Φιλελεύθεροι) στη Γερμανία εκλέχθηκε το 2021.

[2] Είναι χαρακτηριστικό ότι η Ελλάδα, δεκαεπτά χρόνια μετά το ξέσπασμα της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης, ακόμη δεν έχει φτάσει τα επίπεδα του 2008 ως προς τη σύγκλισή της με τον ευρωπαϊκό μέσο όρο σε μια σειρά από κρίσιμους δείκτες.

#ΔΑΝΑΗ_ΚΟΛΤΣΙΔΑ #ΑΦΙΕΡΩΜΑ_10_ΧΡΟΝΙΑ_ΣΥΡΙΖΑ