Γιατί η Ευρώπη βρίσκεται σε «οργανική κρίση»

07:08 25/11/2024 - Πηγή: Dikaiologitika

Η μέγγενη της λιτότητας, οι πυλώνες που τρίζουν και η Έκθεση Ντράγκι.

H μεταβατική περίοδος της Ιστορίας από την κυριαρχία των ΗΠΑ προς ένα πολυπολικό σύστημα χαρακτηρίζεται από την πολυκρίση (1). Σε μία περίοδο γεωπολιτικού και καπιταλιστικού μετασχηματισμού, στο «μεσοβασίλειο», η γεωπολιτική και οικονομική ανισορροπία θα συνεχίζεται, μέχρι να ολοκληρωθεί η ιστορική τομή.

Ο Γκράμσι, βιώνοντας την αστάθεια του Μεσοπολέμου, ονόμασε «οργανική κρίση» (2) μια κατάσταση στην οποία ένα κοινωνικό, πολιτικό και οικονομικό

σύστημα στο σύνολό του βρίσκεται μακροχρόνια σε φάση αστάθειας και παρακμής, έτσι ώστε οι θεσμοί του να έχουν χάσει την αξιοπιστία και τη νομιμοποίηση ενώπιον των πολιτών. Τέτοια οργανική κρίση διέρχεται η παρακμιακή νεοφιλελεύθερη ΕΕ, εν μέσω πολέμων στην Ουκρανία και Μ. Ανατολή, νίκης του Τραμπ και ανόδου της Ακροδεξιάς.

Στη μέγγενη της λιτότητας

Η ΕΕ χάνει συνεχώς έδαφος στον παγκόσμιο καταμερισμό εργασίας, καθώς επίσης και στο γεωπολιτικό, τεχνολογικό και ενεργειακό πεδίο. Η ΕΕ των εσωτερικών αποκλίσεων (πλεονασματικός Βοράς, ελλειμματικός Νότος, φτωχότερη Αν. Ευρώπη) παραμένει διεθνώς η μόνη δέσμια του νεοφιλελεύθερου μοντέλου με την παρωχημένη Συνθήκη του Μάαστριχτ. Η παγκόσμια αστάθεια, ο ανταγωνισμός ΗΠΑ-Κίνας, η δημιουργία των BRICS+, ο προστατευτισμός του Τραμπ, είναι οι εξωγενείς παράγοντες. Όμως, το θεμελιακό πρόβλημα της ΕΕ είναι η νεοφιλελεύθερη αρχιτεκτονική της και η αδυναμία πολιτικής ολοκλήρωσης.

Στο οικονομικό πεδίο, η ΕΕ αποτελεί μόλις το 14,46% του παγκόσμιου ΑΕΠ, με βάση την ισοτιμία αγοραστικής δύναμης (2023), ενώ το μερίδιο της θα μειώνεται συνεχώς τα επόμενα χρόνια (2029, 13,19%) (3)

Η «δημοσιονομική εξυγίανση» (λιτότητα) του Συμφώνου Σταθερότητας επηρεάζει αρνητικά την ανάπτυξη και αυξάνει τις ανισότητες σε βάρος των 2/3 της κοινωνίας. Προβλέπει ότι, όσο και αν αυξάνονται τα φορολογικά έσοδα, απαγορεύεται η αύξηση των δημόσιων δαπανών για επενδύσεις σε υποδομές, υγεία, παιδεία, πολιτισμό. Μοναδικός στόχος η μείωση του αριθμητή στη σχέση Δημόσιου Χρέους/ΑΕΠ και του πληθωρισμού με φάρμακο τη λιτότητα.

Η ΕΕ δεν αναπτύσσεται, βρίσκεται σε μόνιμη χαμηλή ανάπτυξη με κίνδυνο ύφεσης. Ακόμα χειρότερα για την Ευρωζώνη, όπου μέχρι το 2029 οι ρυθμοί ανάπτυξης δεν προβλέπεται να ξεπεράσουν το 2%, με τη Γερμανία κάτω του 1,5% (Statista). Κίνδυνο για μια νέα κρίση χρέους, λόγω χαμηλής ανάπτυξης, βλέπει η ΕΚΤ.

Στις περισσότερες χώρες της Ευρωζώνης, οι πραγματικοί μισθοί είτε έχουν μειωθεί είτε έχουν μείνει στάσιμοι τα τελευταία πέντε χρόνια, με χειρότερη περίπτωση την Ελλάδα. Το 21,4% του ευρωπαϊκού πληθυσμού (Ελλάδα 26,1%) διατρέχει κίνδυνο φτώχειας ή κοινωνικού αποκλεισμού (Eurostat, Ιούνιος 2024), ενώ το 70% των Ευρωπαίων πολιτών δυσκολεύεται να διαβιώσει. Η νεοφιλελεύθερη ελίτ ωθεί την Ευρώπη στην κοινωνία του 1/3.

Στο ενεργειακό πεδίο, η απαγόρευση παραλαβής φυσικού αερίου από Ρωσία, μέσω Ουκρανίας, συνεπάγεται αύξηση τιμών ενέργειας στην ΕΕ, εφόσον το αμερικανικό LNG είναι τουλάχιστον 4 φορές ακριβότερο.

Στο τεχνολογικό πεδίο, η ΕΕ απέχει παρασάγγας από ΗΠΑ-Κίνα, ειδικά στις εφαρμογές της νέας τεχνολογικής επανάστασης.

Στο γεωπολιτικό, η ΕΕ ακολουθεί μονοδιάστατα την αμερικανική εξωτερική πολιτική, ειδικά σε Ουκρανικό και Μ. Ανατολή, πληρώνοντας βαρύ κόστος. Η άνοδος Τραμπ, η αμφισβήτηση της κυριαρχίας των ΗΠΑ από Κίνα-Ρωσία και ο ενδιάμεσος ρόλος του Παγκόσμιου Νότου φέρνει την ΕΕ σε γεωπολιτική αμηχανία.

Τρίζουν οι πυλώνες

Οι τρεις πυλώνες της ΕΕ, Γερμανία, Γαλλία και Ιταλία είναι προβληματικοί. Η μόνη χώρα που ξεφεύγει από την ευρωπαϊκή στασιμότητα είναι η προοδευτική Ισπανία, με τριπλό ρυθμό ανάπτυξης σε σχέση με την ΕΖ. Σε αυτό συμβάλλουν η ενσωμάτωση στην αγορά εργασίας 700.000 μεταναστών την τελευταία τριετία, η τουριστική έκρηξη, η πρωτιά στην παραγωγή πράσινης ενέργειας, η υψηλή θέση στην προσέλκυση άμεσων ξένων επενδύσεων (FDI) και η αναζωογόνηση των δημοκρατικών θεσμών.

Αν ο Τραμπ επιβάλει υψηλούς δασμούς στα ευρωπαϊκά προϊόντα (π.χ στα αυτοκίνητα), τότε η Γερμανία θα αντιμετωπίσει ζωτικό πρόβλημα και αναλογικά όλη η ΕΕ. Ήδη η γερμανική οικονομία, με λάβαρο το «Φρένο του Χρέους», προβλέπεται να συρρικνωθεί ξανά το 2024 (μετά την αρνητική ανάπτυξη το 2023), ενώ στασιμότητα ακολουθεί την επόμενη 2ετία. Δεδομένης της επίδρασης της γερμανικής οικονομίας στην ευρωπαϊκή, κάτι τέτοιο αποτελεί τροχοπέδη στην ανάπτυξη της ΕΕ.

Η έλλειψη δημόσιων επενδύσεων χειροτέρευσε συνολικά την κατάσταση των γερμανικών υποδομών. Το Κέντρο Οικονομικών Ερευνών ZEW θεωρεί ότι σήμερα η γερμανική οικονομία προσομοιάζει με την αρνητική του 2020 (περίοδος Covid). Η βιομηχανική παραγωγή άρχισε να μειώνεται από το 2017. Ο γερμανικός ΣΕΒ (BDI) εκτιμά ότι η γερμανική βιομηχανία, για την έξοδο από το τέλμα, θα χρειαστεί 1,4 τρις έως το 2030. Οι ανισότητες έχουν αυξηθεί και το ποσοστό της φτώχειας ανεβαίνει.

Ο γερμανικός μερκαντιλισμός στηρίχθηκε σε 4 παραμέτρους που πλέον δεν λειτουργούν: φθηνή ενέργεια από Ρωσία, παγκοσμιοποίηση με την Κίνα με αυξανόμενες εξαγωγές, φθηνοί υπεργολάβοι στην Αν. Ευρώπη, και ανάθεση της άμυνας στο ΝΑΤΟ. Αλλά τα γερμανικά αντανακλαστικά δεν φημίζονται για την ταχύτητα προσαρμογής τους στις νέες πραγματικότητες.

Οι παραπάνω εξελίξεις ενέτειναν τις ενδοκυβερνητικές τριβές και οδήγησαν σε πρόωρες εκλογές στη Γερμανία. Ο Σολτς δεν τόλμησε να αντιδράσει στο «Φρένο του Χρέους» και έχασε. Οι δημοσκοπήσεις δείχνουν τρεις δυνατότητες διακυβέρνησης, με επικεφαλής τη δεξιά CDU του Μερτς, ηγέτη της δεξιάς τάσης του κόμματος και τέως στελέχους της Blackrock: είτε μεγάλος συνασπισμός Δεξιάς με Σοσιαλδημοκρατία (SPD) είτε Δεξιάς με μικρότερα κόμματα, ενώ λιγότερες πιθανότητες έχει το χείριστο σενάριο, Δεξιάς με ακροδεξιά (CDU-AfD).

Γαλλία και Ιταλία θα πρέπει να λάβουν νέα μέτρα λιτότητας την περίοδο 2025-28, σύμφωνα με το Σύμφωνο Σταθερότητας, περισσότερα της περιόδου της ευρωκρίσης, ενώ ήδη οι οικονομίες τους είναι αναιμικές.

H ανάπτυξη της Γαλλίας είναι στο 0,7% και οι προοπτικές δεν είναι αισιόδοξες. Το δημόσιο έλλειμμα γύρω στο 6%, με τους ευρωπαϊκούς κανόνες να απαιτούν μείωσή του στο 3% έως το 2027. Το Δημόσιο χρέος/ΑΕΠ της Γαλλίας έχει αυξηθεί στο 112%, από 98% το 2019. Ο προϋπολογισμός αυξάνει μεν ελαφρά τους φόρους στις μεγάλες επιχειρήσεις και στους πλούσιους, αλλά το μεγαλύτερο μέρος της μείωσης του ελλείμματος στοχεύει στις κρατικές δαπάνες, συμπεριλαμβανομένης της υγείας, μισθών και συντάξεων. Αυτό θα προκαλέσει συρρίκνωση της εσωτερικής οικονομίας, μείωση φορολογικών εσόδων και νέο «φαύλο κύκλο» λιτότητας, εν μέσω πολιτικής αστάθειας.

Στην Ιταλία της «φαιάς» Μελόνι, η ισχνή ανάπτυξη, μέχρι το 2027, θα κινείται γύρω στο 1%, το δημόσιο έλλειμμα βρίσκεται στο 3,8% και το Δημόσιο Χρέος/ΑΕΠ στο 135,8%. Καμία ελπίδα δεν διαφαίνεται στο οικονομικό πεδίο, μόνο χειροτέρευση αναμένεται στο θεσμικό επίπεδο της ιταλικής δημοκρατίας.

Η ώρα του Ντράγκι

Το νεοφιλελεύθερο αδιέξοδο και η εκλογή Τραμπ αναγκάζει τις ευρωπαϊκές ελίτ να σπεύσουν για την υλοποίηση του μεγα-επενδυτικού σχέδιου Ντράγκι. Το ανακοίνωσε η πρόεδρος της Κομισιόν Φον ντερ Λάιεν, στην κοινή τους παρουσίαση, πρόσφατα στη Βουδαπέστη.

Ο Ντράγκι θεωρεί ότι ο παγκόσμιος ανταγωνισμός, μέσω έντονου προστατευτισμού, τείνει σε διεθνές επίπεδο σε κατάσταση πολεμικής οικονομίας. (4). Ενώ οι διαπιστώσεις του Ντράγκι είναι «κοινός τόπος» και πολλές επιμέρους προτάσεις του είναι σε θετική κατεύθυνση, το σενάριο του για το μέλλον είναι δυστοπικό, σκηνικό παγκόσμιας περιχαράκωσης-σύγκρουσης και όχι συνεργασίας. Δίνει, επίσης, έμφαση στον μηχανισμό λήψης αποφάσεων, με ειδικές πλειοψηφίες και όχι ομοφωνία, σε θέματα αποτελεσματικότητας και διαχείρισης κρίσεων.

Αλλά πολεμική οικονομία επικεντρωμένη στην υψηλή τεχνολογία σημαίνει τεράστια αύξηση των αμυντικών δαπανών σε βάρος άλλων κλάδων και του κοινωνικού κράτους. Σε μια ΕΕ κατακερματισμένη σε όλα τα πεδία, η πολεμική βιομηχανία θα αυξήσει περαιτέρω τις ανισότητες μεταξύ κρατών με αντίστοιχες υποδομές και εκείνων με ελάχιστες. Η συγκεντροποίηση του κεφαλαίου στην πολεμική τεχνολογία θα γίνει εις βάρος των εργαζομένων και των μικρών επιχειρήσεων. Οι λεγόμενοι «Πρωταθλητές Ευρώπης» θα επιδοτούνται με δημόσιο χρήμα, ενώ σημαντικοί κοινωνικοί, οικονομικοί και περιβαλλοντικοί στόχοι θα θυσιάζονται προς όφελος των μετόχων των ηγέτιδων εταιρειών, με κίνδυνο για τη δημοκρατία και τα δικαιώματα.

Το σχέδιο Ντράγκι δεν περιέχει δομικές αλλαγές στη νεοφιλελεύθερη αρχιτεκτονική ούτε στηρίζεται στον κεϋνσιανισμό και στις δημόσιες επενδύσεις. Εκτιμά πώς μέρος της χρηματοδότησης των 800 δις μπορεί να προέλθει από τον δημόσιο τομέα (Κοινό Χρέος), υπογραμμίζοντας την καθυστέρηση των ευρωπαϊκών δημόσιων δαπανών, αλλά το μεγαλύτερο μέρος προέρχεται από τον ιδιωτικό χρηματοπιστωτικό τομέα (ένωση κεφαλαίων) για μεγαλύτερη κεφαλαιοποίηση.

Σε αυτό το πλαίσιο, η Ακροδεξιά καλπάζει στην ΕΕ, συνεπικουρούμενη από τη Δεξιά. Στο ευρωκοινοβούλιο, η Δεξιά (EPP) ψήφισε δύο φορές μαζί με την Ακροδεξιά, μετά τις κυβερνητικές συμμαχίες τους. H Ακροδεξιά αποτελείται από 3 ομάδες: ECR με επικεφαλής την Μελόνι και 78 έδρες, Patriots of Europe (Ορμπαν, Λεπέν) με 84 έδρες και οι ναζιστές του ESN (AfD) με 25 έδρες. Αθροιστικά, έχουν μόλις μία έδρα λιγότερη από τη Δεξιά και είναι δεύτερη δύναμη.

Διττός ο ακροδεξιός λόγος: από τη μία, τα σχέδια της ευρωσκεπτικιστικής Ακροδεξιάς (ECR) και της «φιλοευρωπαϊκής» Δεξιάς (EPP) συγκλίνουν σε επίπεδο Επιτρόπων, ευρωκοινοβούλιο, εθνικές εκλογές. Από την άλλη, η Ακροδεξιά του Όρμπαν (Patriots of Europe) και της Μελόνι (ECR), οπαδών της χαλαρής συνομοσπονδίας στην ΕΕ, στήριξαν Τραμπ και προσδοκούν οφέλη. Πάντως, ο Στηβ Μπάνον και η «μαύρη Διεθνής» αναμένονται ξανά στο προσκήνιο.

Ο ιστορικός χρόνος συμπιέζεται μεταξύ καπιταλιστικού και γεωπολιτικού μετασχηματισμού με θύματα τα 2/3 της κοινωνίας και τη Δημοκρατία. Η συγκυρία απαιτεί, ως άμεσα αναγκαία, μια «Κόκκινη-Κόκκινη-Πράσινη» στρατηγική συμμαχία κομμάτων και κινημάτων, που θα αποτελέσει πολιτικό αντίβαρο στη σύζευξη Δεξιάς-Ακροδεξιάς που τείνει να κυριαρχήσει στην Ευρώπη, αλλά και θα προτείνει ένα εναλλακτικό παραγωγικό υπόδειγμα, σπάζοντας το νεοφιλελεύθερο ΤΙΝΑ. Είναι, όμως, ικανές αυτές οι δυνάμεις να συνθέσουν στην κρίσιμη συγκυρία;

(1) Πολλαπλές κρίσεις (οικονομική, ενεργειακή, κλιματική, γεωπολιτική) σε αλληλεπίδραση

(2) Μια οργανική κρίση είναι μια οικονομική και πολιτική κρίση που εκτείνεται χρονικά και αποδυναμώνει ολόκληρο το πολιτικό καθεστώς, οδηγώντας σε αυταρχισμό για διατήρηση του status quo (Gramsci, Τετράδια της Φυλακής).

(3) Στοιχεία από Statista

(4) Ομιλία Ντράγκι στη Βουδαπέστη: «Εάν η Ευρώπη δεν επενδύει 800 δις ευρώ ετησίως σε μικροτσίπ, τεχνητή νοημοσύνη, πράσινη ενέργεια και όπλα, τότε θα καταλήξει σαν πήλινο βάζο μεταξύ Κίνας-ΗΠΑ σε μια πολεμική οικονομία… Ο Τραμπ θα δώσει ώθηση στην καινοτομία και θα προστατεύσει τις παραδοσιακές βιομηχανίες, εκεί που εξάγουμε περισσότερο στις ΗΠΑ… Χρειαζόμαστε επενδύσεις 5% του ΑΕΠ ετησίως… από τις πενήντα κορυφαίες εταιρείες τεχνολογίας στον κόσμο, μόνο τέσσερις είναι ευρωπαϊκές…».

(Ο Λευτέρης Στουκογεώργος είναι οικονομολόγος)

#ΕΥΡΩΠΗ #ΚΡΙΣΗ