Η ιστορία της σχέσης μεταξύ ΝΑΤΟ και Ρωσίας μετά την ανατροπή της ΕΣΣΔ, πώς φτάσαμε έως εδώ (εικόνες, βίντεο)

10:47 24/2/2022 - Πηγή: Dikaiologitika

Έχει λογική η αντίδραση της Ρωσίας στην επέκταση του ΝΑΤΟ στην Ουκρανία; Η ιστορία πίσω από την υποτιθέμενη προ τριανταετίας δέσμευση στον Γκορμπατσόφ πως η Ευρωατλαντική Συμμαχία «δεν πρόκειται να επεκταθεί ούτε μια ίντσα προς τα ανατολικά».

Η Λαοκρατική Δημοκρατία της Γερμανίας, γνωστή ευρύτερα ως «ανατολική Γερμανία» αποφασίζει να ενωθεί με την Ομοσπονδιακή Γερμανία τον Οκτώβριο του 1990, κάτι λιγότερο από ένα χρόνο μετά την πτώση του «τείχους του Βερολίνου» που έχει σημάνει την αντίστροφη

μέτρηση και για την ίδια την Ένωση Σοβιετικών Σοσιαλιστικών Δημοκρατιών.

Η πρώτη επέκταση του ΝΑΤΟ

Η ενοποίηση της Γερμανίας αποτελεί την αρχή του τέλους για το «ανατολικό μπλοκ». Η συμμετοχή της ενωμένης πλέον Γερμανίας στο ΝΑΤΟ εγκρίνεται από τους τέσσερις νικητές του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, μεταξύ αυτών και από τον τελευταίο Σοβιετικό ηγέτη, Μιχαήλ Γκορμπατσόφ. Πολλά έχουν γραφτεί σχετικά με τις συγκεκριμένες διαπραγματεύσεις, στις οποίες ο Γκορμπατσόφ φέρεται να έλαβε τη δέσμευση πως «δεν θα υπάρξει επέκταση του ΝΑΤΟ ούτε ένα εκατοστό προς Ανατολή».

{https://www.youtube.com/watch?v=WmBtUnuNUkw}

Πρόκειται για φράση που φέρεται να ειπε ο υπουργός των ΗΠΑ, Τζέιμς Μπέικερ στον Μιχάηλ Γκορμπατσόφ σε μεταξύ τους συνάντηση στη Μόσχα. Η συνάντηση είχε ως θέμα την παρουσία του ΝΑΤΟ στην ενοποιημένη Γερμανία από τη στιγμή που η ΓΛΔ (ανατολική Γερμανία) θα αφομοιώνονταν.

«There would be no extension of…[the] forces of NATO one inch to the east». «Δεν θα υπάρχει καμία επέκταση των δυνάμεων του ΝΑΤΟ, ούτε μια ίντσα προς τα ανατολικά».

Πώς φτάσαμε λοιπόν από τη δέσμευση αυτή, στην περικύκλωση της Ρωσίας από χώρες – μέλη του ΝΑΤΟ και την πρόθεση της Ουκρανίας να γίνει κι αυτή μέλος της Ευρωατλαντικής Συμμαχίας;

Υπήρξε δέσμευση για μη επέκταση του ΝΑΤΟ;

Η φέρομενη δέσμευση που πήρε ο Γκορμπατσόφ, δεν αποτυπώθηκε ποτέ γραπτά, σε κανένα επίσημο έγγραφο. Ο Αμερικανός καθηγητής και φιλόσοφος, Νόαμ Τσόμσκι, εξηγεί σχετικά: «Η συμφωνία για την ένταξη της ενοποιημένης Γερμανίας στο ΝΑΤΟ «quid pro quo» (σ.σ. είχε δηλαδή αντάλλαγμα) ότι το ΝΑΤΟ δεν θα επεκτεινόταν ούτε μια ίντσα ανατολικότερο. Αυτή ήταν η φράση που χρησιμοποιήθηκε κατά τη διάρκεια των διαπραγματεύσεων.

Με αυτόν τον όρο συμφώνησαν και το ΝΑΤΟ προχώρησε αμέσως στην ανατολική Γερμανία. Όταν ο Γκορμπατσόφ διαμαρτυρήθηκε έντονα – και φυσιολογικά- για την εξέλιξη αυτή, οι ΗΠΑ του απάντησαν πως επρόκειτο απλά για μια προφορική δέσμευση. Δεν υπήρχε σε έγγραφο. Αν είσαι τόσο αφελής που πιστεύεις ότι μπορείς να κάνεις συμφωνία κυρίων μαζί μας είναι δικό σου πρόβλημα. Αυτό δεν το είπαν εκείνοι, το λέω εγώ.

{https://twitter.com/zei_squirrel/status/1495330478722850817?s=20&t=yHGJTDR3NP66YBfJnwx1dA}

Το ΝΑΤΟ όμως προχώρησε στην ανατολική Γερμανία. Επί Κλίντον έφτασε μέχρι τα σύνορα της Ρωσίας. Μέχρι πριν δύο εβδομάδες που αμερικανικός στρατιωτικός εξοπλισμός χρησιμοποιήθηκε σε στρατιωτική παρέλαση στην Εσθονία. Εκατό γιάρδες από τα ρωσικά σύνορα. Η Ρωσία είναι περικυκλωμένη από αμερικανικά επιθετικά όπλα. Καμιά φορά τα αποκαλούν «αμυντικά» αλλά είναι επιθετικά.

Η κυβέρνηση που ανέλαβε στην Ουκρανία μετά την ανατροπή της προηγούμενης, πέρασε νόμο από τη Βουλή για την πρόθεσή της να κάνει τα βήματα που χρειάζεται για να μπει στο ΝΑΤΟ. Κανένας Ρώσος πρόεδρος, όποιος κι αν ήταν, δεν θα επέτρεπε την Ουκρανία, στα σύνορά της να μπει σε έναν εχθρικό στρατιωτικό οργανισμό. Αν για παράδειγμα την περίοδο του Ψυχρού Πολέμου, οι χώρες του Συμφώνου της Βαρσοβίας είχαν επεκταθεί μέχρι τη Λατινική Αμερική και το Μεξικό και ο Καναδάς σχεδίαζαν να μπουν σ' αυτό φαντάζεστε την αντίδραση; Φυσικά αυτό είναι φιλολογικό, στο πρώτο κιόλας βήμα, η αμερικανική απάντηση θα ήταν ιδιαίτερα βίαιη».

Τι δείχνουν τα αρχεία

Η περίφημη φράση – δέσμευση στον Γκορμπατσόφ καταγράφεται σε αποχαρακτηρισμένα έγγραφα με τη φράση «οδηγήθηκε να πιστέψει». Του έδωσαν την εντύπωση δηλαδή ότι δεσμεύονται, αλλά στην πραγματικότητα δεν υπήρχε καμία δέσμευση από την πλευρά των δυτικών.

Ο πρόεδρος Τζορτζ Μπους ο πρεσβύτερος διαβεβαίωσε τον Γκορμπατσόφ σε Σύνοδο στη Μάλτα τον Δεκέμβριο του 1989 πως δεν πρόκειται να προσπαθήσει να επωφεληθεί των ανατροπών στην ανατολική Ευρώπη ώστε να υποσκάψει τα σοβιετικά συμφέροντα. Όμως ούτε ο Μπους, ούτε ο Γκορμπατσόφ, ούτε ακόμα και ο καγκελάριος της Γερμανίας Χέλμουτ Κολ εκείνη την εποχή ανέμεναν την ταχύτητα με την οποία θα συντελλούνταν οι αλλαγές στην ανατολική Ευρώπη.

Οι επόμενες διαβεβαιώσεις από δυτικούς ηγέτες ήρθαν στις 31 Ιανουαρίου του 1990, όταν ο δυτικογερμανός υπουργός Εξωτερικών Χανς Ντίτριχ Γκένσερ σε δημόσια ομιλία του στη Βαυαρία για την ενοποίηση των Γερμανιών έκανε καθαρό πως «οι αλλαγές στην ανατολική Ευρώπη και η διαδικασία της γερμανικής ενοποίησης δεν πρέπει να οδηγήσουν σε επιβουλή των σοβιετικών συμφερόντων. Γι αυτό και το ΝΑΤΟ πρέπει να αποκλείσει οποιαδήποτε επέκταση προς τα ανατολικά φτάνοντας για παράδειγμα πιο κοντά στα σοβιετικά σύνορα«

Σε μια συνάντηση μεταξύ του Χέλμουτ Κολ και του Μιχαήλ Γκορμπατσόφ ο δυτικογερμανός καγκελάριος πήρε τη συναίνεση του Σοβιετικού για την ενοποίηση της Γερμανίας και πάλι όμως υπό τον όρο της μη επέκτασης του ΝΑΤΟ προς τα ανατολικά.

Στις 6 Φεβρουαρίου του 1990, ο υπουργός Εξωτερικών της Γερμανίας Γκένσερ συναντά τον ομόλογό του της Βρετανίας και σύμφωνα με τα πρακτικά της συνάντησης τον ενημερώνει πως «Οι Ρώσοι πρέπει να έχουν τη δέσμευση, πως αν για παράδειγμα, η Πολωνία αποχωρήσει από το Σύμφωνο της Βαρσοβίας, η επόμενή της κίνηση δεν θα είναι να μπει στο ΝΑΤΟ».

Τι συνέβη στη συνέχεια

Το ντόμινο στις σοσιαλιστικές χώρες της ανατολικής Ευρώπης έχει ήδη ξεκινήσει. Ο σοσιαλισμός έχει ανατραπεί από το 1989 σε Τσεχοσλοβακία, Ουγγαρία, Πολωνία και Ρουμανία και ακολουθούν Λαοκρατική Δημοκρατία της Γερμανίας, Βουλγαρία και τελευταία η ίδια η Ένωση Σοβιετικών Σοσιαλιστικών Δημοκρατιών.

Τον Δεκέμβριο του 1991, έρχεται και το επίσημο τέλος της Σοβιετικής Ένωσης, με τον Μιχαήλ Γκορμπατσόφ να υπογράφει τη διάλυση της χώρας του. Το τέλος της Ένωσης Σοβιετικών Σοσιαλιστικών Δημοκρατιών, σήμανε βέβαια μια νέα αρχή. Την αρχή της επέκτασης του ΝΑΤΟ προς την ανατολή. Σ' αυτή την επέκταση που σε δεκάδες περιπτώσεις οι δυτικοί ηγέτες είχαν δεσμευτεί να μην προχωρήσουν.

Η επέκταση από το 1990 έως το 2004

Οι ανατροπές στην ανατολική Ευρώπη άνοιγαν πλέον τις πόρτες του ΝΑΤΟ για νέα μέλη, που άλλωστε ήταν και στόχος της Συμμαχίας σύμφωνα με το άρθρο 10 του ίδιου της του Καταστατικού.

Οι διαπραγματεύσεις για την ένταξη νέων χωρών είχαν ξεκινήσει από τις αρχές του 1990. Μάλιστα οι δυτικοί προσπαθούσαν πλέον να πείσουν ακόμα και τους Ρώσους, που διαδέχθηκαν τους Σοβιετικούς ηγέτες πως ήταν προς ώφελος της χώρας τους μια ενιαία πανευρωπαϊκή γραμμή Άμυνας. Κάποιοι Ρώσοι ηγέτες μάλιστα – μεταξύ των οποίων φέρεται να είναι και ο ίδιος ο Βλάντιμιρ Πούτιν – ίσως συζήτησαν ακόμα και την ένταξη της ίδιας της Ρωσίας στο ΝΑΤΟ.

Αρχικά την περίοδο αμέσως μετά τον Ψυχρό Πόλεμο, τα 16 μέλη του ΝΑΤΟ ήταν ιδιαίτερα προσεκτικά με το ζήτημα της επέκτασης. Όμως η ανατροπή και της Σοβιετικής Ένωσης και η επακόλουθη διάλυσή της, έφερε τελικώς συναίνεση σχετικά με την επέκταση. Η Συμμαχία δέχτηκε στους κόλπους της αρχικά την ομάδα του Βίζεγκραντ (Πολωνία, Ουγγαρία και Τσεχία) το 1999 και στη συνέχεια και την Ομάδα του Βίλνιους (Βουλγαρία, Εσθονία, Λετονία, Λιθουανία, Ρουμανία, Σλοβακία, Σλοβενία) το 2004.

Η διαδικασία της ένταξης έχει ξεκινήσει βέβαια αρκετά χρόνια νωρίτερα. Το 1993 μάλιστα η Ρωσία έχει δώσει τις ευλογίες της στην επέκταση του ΝΑΤΟ στην Πολωνία. Σε συνάντηση στη Ρωσία, ο πρόεδρος της χώρας Μπόρις Γέλτσιν δίπλα στον Πολωνό πρόεδρο Λεχ Βαλέσα δηλώνει πως «Δεν είμαι αντίθετος στην ένταξη της Πολωνίας στο ΝΑΤΟ» και συμπληρώνει «Μακροπρόθεσμα μαι τέτοια απόφαση από ένα κυρίαρχο κράτος είναι προς το συμφέρον της Ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης και δεν έρχεται σε αντίθεση με τα συμφέροντα άλλων χωρών, όπως η Ρωσία».

Οι δηλώσεις του Γέλτσιν, προκάλεσαν σοκ σε πολλούς στη Ρωσία, μεταξύ των οποίων και το ίδιο το υπουργικό συμβούλιο του Ρώσου προέδρου με τον υπουργό Εξωτερικών του να εκφράζει την αντίθεσή του δημοσίως.

Αντίθετα με το 1993, το 1997 ο Γέλτσιν εκφράζει την ανησυχία του για την επικείμενη επέκταση του ΝΑΤΟ, που πια πλησιάζει απειλητικά τα σύνορα της Ρωσίας με στρατιωτικές δυνάμεις. Ο Κλίντον τον διαβεβαιώνει πως δεν υπάρχει κανένα θέμα και οι δύο τους αποφασίζουν πως η συνεργασία μεταξύ ΝΑΤΟ και Ρωσίας είναι κορυφαίας σημασίας για την ευρωπαϊκή ασφάλεια.

Στη Σύνοδο της Μαδρίτης το 1997, το ΝΑΤΟ καλεί επίσημα Ουγγαρία, Πολωνία και Τσεχία να μπουν στη Συμμαχία.

Αξίζει βέβαια να σημειωθεί πως εκείνη την εποχή η Ρωσία βρισκόταν σε πολύ δύσκολη κατάσταση ενώ είχε απευθυνθεί στο Διεθνές Νομισματικό Ταμείο για τα προβλήματα που αντιμετώπίζε στην Οικονομία της. Ως εκ τούτου ήταν ευάλωτη και σε εξωτερικές πιέσεις. Κάπως έτσι, παρά το γεγονός πως μέχρι το 1997 η ηγεσία του Μπόρις Γέλτσιν είχε αλλάξει στάση σχετικά με την επέκταση του ΝΑΤΟ, δεν εξέφρασε ποτέ καμία απειλή προς χώρες που επέλεγαν να μπουν στην Ευρωατλαντική Συμμαχία.

Η ομάδα του Βίλνιους

Η προεδρία του Τζορτζ Μπους του νεώτερου είχε υποσχεθεί πως θα προχωρήσει την επέκταση του ΝΑΤΟ, συνεχίζοντας την κληρονομιά εκείνης του Μπιλ Κλίντον. Σε Σύνοδο του ΝΑΤΟ του 2002 στην Πράγα, οι 19 ηγέτες των χωρών μελών προχώρησαν στην πρόσκληση ακόμα επτά χωρών, μεταξύ των οποίων και τρεις πρώην σοβιετικές δημοκρατίες. Λετονία, Λιθουανία και Εσθονία. Η Ρωσία τάχθηκε ανοιχτά κατά της συγκεκριμένης επέκτασης, υποστηρίζοντας πως κινείται σε κατεύθυνση διευθέτησης μιας απειλής που πλέον... δεν υφίσταται, όπως ανέφερε χαρακτηριστικά ο Βλάντιμιρ Πούτιν.

Τι σημαίνει αυτό; Ότι το ΝΑΤΟ φτιάχτηκε για να περιορίσει τη Σοβιετική Ένωση. Και η επέκτασή του και μάλιστα μέχρι τα ρωσικά σύνορα δεν έχει τίποτα να προσφέρει από τη στιγμή που δεν υπάρχει πια η ίδια η ΕΣΣΔ. Παρά τις προσπάθειες ΗΠΑ και ΝΑΤΟ να ισορροπήσουν την επέκταση με αναβαθμισμένες σχέσεις με τους Ρώσους, οι τελευταίοι συνεχίζουν να αντιλαμβάνονται την επέκταση της Συμμαχίας σαν περικύκλωση της Ρωσίας και απόδειξη πως η Δύση και συγκεκριμένα οι ΗΠΑ, δεν ψάχνουν συνεργασία με τη Ρωσία.

Ήθελε ο Πούτιν να βάλει τη Ρωσία στο ΝΑΤΟ;

Ο Ρώσος πρόεδρος το αποκάλυψε στο πρόσφατο διάγγελμά του. Είχε ζητήσει την ένταξη της Ρωσίας στο ΝΑΤΟ. Την είδηση έχει δώσει ο επικεφαλής του ΝΑΤΟ μεταξύ 1999 και 2003, Τζορτζ Ρόμπερτσον πριν τρεις μήνες.

«Ο Βλάντιμιρ Πούτιν ήθελε η Ρωσία να μπει στο ΝΑΤΟ, όμως δεν ήθελε η χώρα του να περάσει από τις συνήθεις διαδικασίες και να περιμένει μαζί με άλλες χώες που κατά τη γνώμη του “δεν έχουν σημασία”».

«Ήθελαν τη Ρωσία μέρος της ασφαλούς, σταθερής, επιτυχημένης Δύσης» λέει ο ίδιος. Όπως αναφέρει σε συνάντησή του με τον Βλάντιμιρ Πούτιν το 2000 «Ο Πούτιν μου είπε: “Πότε θα μας καλέσετε να μπούμε στο ΝΑΤΟ. Και του απάντησα: Λοιπόν, δεν καλούμε απλά κόσμο να μπει στο ΝΑΤΟ, οι χώρες κάνουν αίτηση στο ΝΑΤΟ. Τότε ο Πούτιν απάντησε: Λοπόν, δεν πρόκειται να σταθούμε στην ουρά με πολλές άλλες χώρες που δεν παίζουν κανένα ρόλο».

{https://www.youtube.com/watch?v=lJl6u13LqeQ}

Σε συνέντευξή του στο BBC λίγους μήνες μετά την εκλογή του, ο Πούτιν είχε δηλώσει σχετικά με το ενδεχόμενο να μπει η χώρα του στο ΝΑΤΟ «όταν και αν η οπτική της Ρωσίας θα υπολογίζεται σαν ίσου εταίρου». Και συμπλήρωσε «Η Ρωσία είναι μέρος της Ευρωπαϊκής κουλτούρας. Δεν μπορώ να φανταστώ τη χώρα μου σε απομόνωση από την υπόλοιπη Ευρώπη και από αυτό που ονομάζουμε “πολιτισμένο κόσμο”».

Ο ίδιος ο Ρόμπερτσον υποστηρίζει πως σημείο καμπής υπήρξε η «Πορτοκαλί Επανάσταση» το 2004 στην Ουκρανία, όταν ο Πούτιν άρχισε να υποπτεύεται πλέον τη Δύση, την οποία και κατηγόρησε πως υποκίνησε το συγκεκριμένο κίνημα.

Με πληροφορίες από Guardian, The Conversation, Center for Strategic & International Studies, National Security Archive