Η τακτική του σοκ και η η νέα «Γιάλτα»

07:53 17/2/2025 - Πηγή: Dikaiologitika

Την ώρα που προκαλεί επικοινωνιακή «καταιγίδα» στο εσωτερικό των ΗΠΑ, ο Τραμπ προωθεί ερήμην των Ευρωπαίων τη συνθηκολόγηση της Ουκρανίας

Ο Μακρόν το ονόμασε «ηλεκτροσόκ». Αλλά οι αναταράξεις από τον Τραμπ δεν είχαν ακόμη εκδηλωθεί σε όλη τους την ένταση. Ο Αμερικανός πρόεδρος διαπραγματεύεται για την Ουκρανία χωρίς την Ευρώπη, ενώ ο αντιπρόεδρός του εμφανίστηκε με διδακτικό ύφος απέναντι στους συμμάχους.

Το πρωί της Παρασκευής, οι Financial Times

κυκλοφορούσαν με συνέντευξη του Εμανουέλ Μακρόν, ο οποίος χαρακτήριζε «ηλεκτροσόκ» για την Ευρώπη το ξεκίνημα της δεύτερης προεδρίας Τραμπ. Πέρα από την απειλή προσάρτησης της Γροιλανδίας και τον πόλεμο των δασμών, εκείνο που προφανώς βάρυνε στην τοποθέτηση του Γάλλου προέδρου ήταν η τηλεφωνική επικοινωνία Τραμπ - Πούτιν, που δρομολόγησε διμερή διαπραγμάτευση ΗΠΑ - Ρωσίας για το Ουκρανικό, ερήμην της ίδιας της Ουκρανίας και της Ε.Ε. φέρνοντας στο προσκήνιο το φάσμα μιας νέας Γιάλτας. Επιπλέον, ο Τραμπ ξεκαθάρισε ότι η Ουκρανία δεν πρόκειται να μπει στο ΝΑΤΟ και ότι η επιστροφή των χαμένων εδαφών της είναι ουτοπική, ίσως μάλιστα «γίνει μια μέρα ρωσική».

Λίγες ώρες αργότερα, στη Διεθνή Διάσκεψη του Μονάχου για την Ασφάλεια, οι Ευρωπαίοι υποβλήθηκαν σε ένα δεύτερο, ακόμη πιο οδυνηρό ηλεκτροσόκ. Ο αντιπρόεδρος των ΗΠΑ Τζέι Ντι Βανς τους μίλησε στη γλώσσα των Αθηναίων προς τους Μηλίους, στον περίφημο διάλογο του Θουκυδίδη. «Ενας καινούργιος σερίφης ήρθε στην πόλη», είπε ο Βανς, αφήνοντας να εννοηθεί «προσέχετε, γατάκια». Στη συνέχεια τους κατηγόρησε ότι δεν σέβονται τις δημοκρατικές αξίες, καθώς εξαπολύουν την αστυνομία και επιβάλλουν λογοκρισία σε όσους δεν τους είναι αρεστοί – δηλαδή στους ιδεολογικούς συνοδοιπόρους του από την ευρωπαϊκή Ακροδεξιά. Εκείνους που μαζεύτηκαν το προηγούμενο Σαββατοκύριακο στη Μαδρίτη –Λεπέν, Ορμπαν, Βίλντερς και πολλοί άλλοι– ρίχνοντας το σύνθημα για μια Ευρώπη της MEGA (Make Europe Great Again) κατά το πρότυπο της τραμπικής MAGA. Ας σημειωθεί ότι ο Βανς είπε ό,τι είπε επί γερμανικού εδάφους, μόλις εννέα ημέρες πριν από τις γερμανικές εκλογές, ενόψει των οποίων ο Ελον Μασκ έχει αποδυθεί σε εκστρατεία υποστήριξης της ακροδεξιάς AFD.

Είναι πλέον σαφές ότι η προεδρία Τραμπ σηματοδοτεί από το ξεκίνημά της τη ληξιαρχική πράξη θανάτου για έναν ορισμένο κόσμο: τον κόσμο της μιας αγοράς, της μιας υπερδύναμης και της μιας σκέψης, που αναδύθηκε μέσα από τα συντρίμμια του Τείχους του Βερολίνου και τη διάλυση της ΕΣΣΔ. Θεμελιωτής της νέας παγκόσμιας τάξης, ο Τζορτζ Μπους ο πρεσβύτερος στήριξε την ηγεμονία των ΗΠΑ στην ικανότητά τους να μοιράζονται και να ενσωματώνουν: η Αμερική ευλόγησε τη διεύρυνση της Ε.Ε., η Ρωσία μπήκε στο G8 και η Κίνα στον Παγκόσμιο Οργανισμό Εμπορίου, ενώ ο πρώτος πόλεμος κατά του Ιράκ έγινε με απόφαση του ΟΗΕ και αντάμειψε τους Αραβες συμμάχους με την εκκίνηση της διαδικασίας για παλαιστινιακό κράτος.

«Σαν νονός...»

Κατά μία ειρωνεία της Ιστορίας, ήταν ο υιός Μπους εκείνος που κλόνισε σοβαρά το οικοδόμημα του πατέρα του με τον δεύτερο, πολύ διαφορετικό, πόλεμο κατά του Ιράκ και την απόπειρα ένταξης της Ουκρανίας και της Γεωργίας στο ΝΑΤΟ. Ολα αυτά μοιάζουν, όμως, με τρικυμία σε ένα ποτήρι νερό μπροστά σε αυτά που διακηρύσσει και πράττει ο 47ος πρόεδρος. «Ο Τραμπ λειτουργεί περισσότερο σαν νονός και λιγότερο ως πρόεδρος», έγραφε στις 11 Φεβρουαρίου ο Τόμας Φρίντμαν στους New York Times. «Τι ωραίο μέρος είναι αυτό που έχετε εκεί πέρα (Γροιλανδία, Παναμά, Γάζα, Ιορδανία, Αίγυπτο). Θα ήταν κρίμα αν του συνέβαινε κάτι άσχημο...». Μ’ αυτά και μ’ αυτά, έφτασε να προτείνει τον βίαιο εξοστρακισμό των Παλαιστινίων στην Αίγυπτο και στην Ιορδανία (συνεργάτες του σκέφτηκαν ακόμη και την Ινδονησία), χωρίς να φοβάται ότι θα τον παραλληλίσουν με την πρώτη εκδοχή της «τελικής λύσης» του Αϊχμαν, που ήθελε τους Εβραίους να μεταφέρονται στη Μαδαγασκάρη.

Μια αμερικανική αυτοκρατορία χωρίς προσχήματα και χωρίς αναστολές, με την εδαφική επέκταση να μπαίνει στην ημερήσια διάταξη και την προσφυγή στην ωμή βία να επικρέμαται διαρκώς ως δαμόκλειος σπάθη πάνω από συμμάχους και αντιπάλους, χρωματίζει την εξωτερική πολιτική του Τραμπ 2.0. Ωστόσο, η επίδειξη αλαζονείας συχνά υποκρύπτει ανασφάλεια: το χρέος των ΗΠΑ έφτασε στο αστρονομικό ύψος των 36 τρισ. δολ., ενώ η Κίνα προβάλλει ως ολοένα και πιο επίφοβος ανταγωνιστής, ιδιαίτερα μετά το καινούργιο Σπούτνικ Σοκ που προκάλεσε η θεαματική εισβολή της Deepseek στο στρατηγικό πεδίο της τεχνητής νοημοσύνης. Αν η Αμερική του Τραμπ εμφανίζεται έτοιμη να προσφύγει με το παραμικρό στην πολιτική και στρατιωτική βία, είναι γιατί νιώθει να χάνει στο παιχνίδι της αγοράς, το οποίο κατά τα άλλα εκθειάζει, και στο σύστημα της παγκοσμιοποίησης, που η ίδια θεμελίωσε.

Σε αυτόν τον δραματικό αναπροσανατολισμό, ο Τραμπ, μακράν του να αποτελεί έναν ασυνάρτητο μεγαλομανή που βρέθηκε από ατύχημα στον Λευκό Οίκο, εκφράζει σήμερα την ισχυρότερη μερίδα του αμερικανικού κατεστημένου, ιδιαίτερα των μεγιστάνων των νέων τεχνολογιών, όπως ο Ελον Μασκ και οι διευθύνοντες σύμβουλοι των GAFAM (Google, Amazon, Facebook, Apple, Microsoft) που συνωστίζονται εσχάτως στο Μαρα-λάγκο και στον Λευκό Οίκο. Οι ολιγάρχες της τεχνολογίας εκπροσωπούν την πιο επιθετική γραμμή του αμερικανικού κεφαλαίου, καθώς συνδέονται στενά με το Πεντάγωνο, σε μια εποχή που οι πόλεμοι στην Ουκρανία και στη Γάζα δείχνουν τον ταχύτατα ανερχόμενο ρόλο των drones, των δορυφορικών δικτύων και των λογισμικών τεχνητής νοημοσύνης στο πεδίο της μάχης. Αν ο Αϊζενχάουερ προειδοποιούσε τους ομοεθνείς του το 1961 για τη σοβαρή απειλή του «στρατιωτικοβιομηχανικού συμπλέγματος», σήμερα πρέπει να μιλάμε για ένα αναδυόμενο «στρατιωτικοτεχνολογικό σύμπλεγμα», ακόμη πιο επικίνδυνο για τη Δημοκρατία, γιατί ελέγχει σε μεγάλο βαθμό την ενημέρωση και την πληροφορία.

Το άδειασμα

Στις συναντήσεις που είχε το προηγούμενο διήμερο ο Ουκρανός πρόεδρος με Αμερικανούς αξιωματούχους στο Μόναχο, το φάντασμα της ιστορικής συμφωνίας του 1938, όταν οι μεγάλες δυνάμεις της Ευρώπης μοίρασαν την Τσεχοσλοβακία, στοίχειωνε τον χώρο της διάσκεψης. Το γεγονός ότι ο Ουκρανός πρόεδρος έσπευσε να προσφέρει στις ΗΠΑ τα αποθέματα σπάνιων γαιών και άλλων πολύτιμων ορυκτών της χώρας του, όπως απαιτούσε ο Τραμπ για να συνεχίσει τη στρατιωτική βοήθεια, δεν φαίνεται να βελτίωσε αισθητά τη θέση του. Οσο για την Ευρώπη, ο Τραμπ τη βλέπει ως επικίνδυνο ανταγωνιστή στο οικονομικό πεδίο, όπου προετοιμάζει νέους δασμούς, αλλά εντελώς δευτερεύουσα, αν όχι και περιττό βάρος στο πολιτικό. Αλλωστε, ο υπουργός Αμυνας Πιτ Χέγκσεθ είπε ορθάκοφτά στο ΝΑΤΟ ότι η ευρωπαϊκή ασφάλεια «δεν αποτελεί την άμεση προτεραιότητα της Αμερικής», η οποία είναι υποχρεωμένη να στρέψει τη βασική δύναμη ανάσχεσης στην Ανατολική Ασία (εννοείται, λόγω Κίνας).

Για να πούμε την αλήθεια, οι σημερινοί ηγέτες της Ευρώπης είναι άξιοι της μοίρας τους. Συντάχθηκαν πειθήνιοι πίσω από τον Μπάιντεν στον πόλεμο της Ουκρανίας και επωμίστηκαν το σύνολο πρακτικά των συνεπειών στο ενεργειακό πεδίο και στο προσφυγικό, για να δουν να τους αδειάζει, σαν χρησιμοποιημένα ανταλλακτικά, ο επόμενος Αμερικανός πρόεδρος. Η μοίρα των «δεδομένων» συμμάχων δεν είναι πάντα τόσο ασφαλής όσο οι ίδιοι φαντάζονται. Απομένει να δούμε αν τα διαδοχικά «ηλεκτροσόκ» που υφίσταται η Ευρώπη από τον Τραμπ θα ενεργοποιήσουν αντανακλαστικά χειραφέτησης, αν και τίποτα δεν φαίνεται πιο μακρινό αυτή την ώρα.

(Ο Πέτρος Παπακωνσταντίνου είναι δημοσιογράφος και συγγραφέας- Το άρθρο αποτελεί αναδημοσίευση από την εφημερίδα Η Καθημερινή της Κυριακής)

#ΠΕΤΡΟΣ_ΠΑΠΑΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ