Κρανιοσυνοστέωση: μια σπάνια νόσος που αντιμετωπίζεται

13:44 28/2/2023 - Πηγή: Dikaiologitika

Το «κλειδί» για την αντιμετώπιση της κρανιοσυνοστέωσης, όπως και όλων των σπάνιων νόσων, είναι η ακριβής γενετική διάγνωση και η επιλογή του κατάλληλου σχεδίου θεραπείας από τους κατάλληλους ειδικούς.

«Τις εβδομάδες πριν από τη γέννηση του γιου μου Όλιβερ τον περασμένο Απρίλιο, το μόνο που μπορούσα να σκεφτώ ήταν η COVID-19. Η Ν. Υόρκη είχε εκατοντάδες θανάτους την ημέρα από τον ιό και έπρεπε να τηρηθούν τα πρωτόκολλα σχετικά με τον τοκετό. Όταν επιστρέψαμε στο σπίτι δυο μέρες μετά την καισαρική ένιωσα ανακούφιση.

Με

είχε απασχολήσει τόσο πολύ η διαδικασία του τοκετού εν μέσω πανδημίας που δεν παρατήρησα αμέσως ότι το κεφάλι του μωρού είχε ένα περίεργο σχήμα. Το μωρό μου φαινόταν όμορφο, φυσικά, αλλά δεν υπήρχε αμφιβολία ότι είχε ένα προεξέχον μέτωπο και το κρανίο του ήταν επίμηκες μπροστά και πίσω, σαν τορπίλη. Ρώτησα τον παιδίατρο και μου είπε καθησυχαστικά πως: “τα μωρά έχουν περίεργα κεφάλια”. Δεν είχε άδικο, πολλά μωρά γεννιούνται με κακοσχηματισμένα κεφάλια λόγω της θέσης τους στη μήτρα ή της πίεσης κατά τη γέννηση αλλά αυτοδιορθώνονται με την πάροδο του χρόνου. Όμως του Όλιβερ γινόταν όλο και μεγαλύτερο και τα περιγράμματα του πιο ακραία. Την απάντηση τελικά μου έδωσε μια μέρα ένας φίλος νευροχειρουργός και έπεσα από τα σύννεφα: “Ξέρεις για την κρανιοσυνοστέωση;”, με ρώτησε…

Αυτό που συνέβη στον Όλιβερ θα μπορούσε να συμβεί σε όλους μας. Ένα ατύχημα σαν αυτά που συμβαίνουν καθημερινά. Ένα ατύχημα στο γενετικό μας υλικό πριν από την γέννηση ή ένα αυτοκινητιστικό ατύχημα μετά την γέννηση. Ένα ατύχημα που προκαλεί αναπηρία ή δυσμορφία. Πώς θα μάς αντιμετώπιζαν τότε οι άλλοι, εμείς πώς θα αντιμετωπίζαμε την κατάστασή μας, αλλά και πώς αντιμετωπίζουμε γενικά αυτούς τους ανθρώπους;

Σήμερα υπολογίζεται ότι υπάρχει μια παγκόσμια κοινότητα περίπου 300 εκατομμυρίων ανθρώπων που ζουν με ένα σπάνιο νόσημα. Σε πανευρωπαϊκό επίπεδο, οι περίπου 6.500-8.000 καταγεγραμμένες ως σπάνιες νόσοι πλήττουν, με βάση εμπειρικές μελέτες, 37 εκατομμύρια άτομα του ευρωπαϊκού πληθυσμού. Στην Ελλάδα, με βάση και την ευρωπαϊκή εμπειρία, τα άτομα που πάσχουν από κάποια σπάνια νόσο υπολογίζονται περίπου σε 600.000.

Περίπου 5,2/10.000 γεννήσεις παιδιών-με μεγαλύτερη συχνότητα εμφάνισης στα αγόρια παρά στα κορίτσια- εμφανίζουν κρανιοσυνοστέωση, συχνά γενετικής αιτιολογίας. Μόνο το 2019, ο αριθμός των παιδιών στον κόσμο που γεννήθηκαν με κρανιοσυνοστέωση άγγιξε τις 84.665. Στην Ελλάδα τα άτομα με κρανιοσυνοστέωση διαφόρων τύπων υπολογίζονται σε περισσότερα από 4500. Σε ορισμένες περιπτώσεις, που ονομάζονται συνδρομικές, η νόσος σχετίζεται και με άλλες ανωμαλίες όπως τα σύνδρομα Apert ή Pfeiffer.

Η σπάνια κρανιοσυνοστέωση

Η κρανιοσυνοστέωση συμπεριλαμβάνεται σε μια ομάδα γενετικών νοσημάτων, γνωστά ως σύνδρομα κεφαλής, που μελετώνται και στην Ελλάδα μαζί με τα κρανιοπροσωπικά και στοματοπροσωπικά σύνδρομα. Πρόκειται για μια γενετική ανωμαλία κατά την οποία μια ή περισσότερες ραφές στο κεφάλι ενός μωρού κλείνουν πρόωρα. Κανονικά, τα νεογέννητα έχουν «ανοικτές» ραφές που διαχωρίζουν τα οστά στο κρανίο τους δημιουργώντας τον απαραίτητο χώρο για να αναπτυχθεί φυσιολογικά ο εγκέφαλος. Πρόκειται για τα «μαλακά σημεία» που συνήθως αγχώνουν τους νέους γονείς αλλά που είναι ζωτικής σημασίας για την ταχεία ανάπτυξη του εγκεφάλου που συμβαίνει πριν από την ηλικία των 3 ετών.

Υπάρχουν διάφοροι τύποι κρανιοσυνοστέωσης ανάλογα με το ποιες εγκεφαλικές ραφές συγχωνεύονται, για τους περισσότερους από τους οποίους υπεύθυνες είναι μεταλλαγές στα γονίδια FGFR1, FGFR2, FGFR3, TWIST1 και MSX2, αλλά και σε αρκετά άλλα σπανιότερα γονίδια. Ο Όλιβερ που προαναφέρθηκε έπασχε από την πιο κοινή, την οβελιαία συνοστέωση (επίσης γνωστή ως σκαφοκεφαλία), που επηρεάζει την κύρια ραφή που εκτείνεται από το μπροστινό προς το πίσω μέρος του κρανίου και που αν δεν αντιμετωπιστεί, προκαλεί ένα ανώμαλο σχήμα κεφαλής που μπορεί να περιορίσει την ανάπτυξη του εγκεφάλου και να πιέζει το κρανίο. Μπορεί επίσης να προκαλέσει και ψυχοκοινωνικά προβλήματα καθώς το παιδί θα αλληλεπιδρά με τους συνομηλίκους του κατά την ανάπτυξη.

«Στις σπάνιες παθήσεις που μελετάμε περιλαμβάνονται οι κρανιοσυνοστεώσεις, οι στοματοπροσωπικές σχιστίες χείλους και υπερώας (περίπου 15000 άτομα στην Ελλάδα), οι διάφοροι τύποι εξωδερμικής δυσπλασίας (περίπου 1600 άτομα στην Ελλάδα), οι διάφοροι τύποι καρκίνου και κυρίως το ακανθοκυτταρικό καρκίνωμα στόματος (περίπου 550 άτομα στην Ελλάδα), αλλά και πολλά άλλα σπανιότερα γενετικά και πολυπαραγοντικά σύνδρομα (που υπολογίζονται συνολικά σε 3000 άτομα περίπου στην Ελλάδα), που συνήθως χρειάζονται ειδική διαγνωστική και θεραπευτική αντιμετώπιση», εξηγεί ο Αναπληρωτής Καθηγητής Γενετικής της Ιατρικής Σχολής του Εθνικού Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών Χρήστος Γιαπιτζάκης, ο οποίος μελετά τέτοια περιστατικά ως υπεύθυνος της ειδικής Μονάδας Στοματοπροσωπικής Γενετικής του Ερευνητικού Πανεπιστημιακού Ινστιτούτου Ιατρικής Ακριβείας και Υγείας Μητέρας και Παιδιού, με διευθυντή τον Ομότιμο Καθηγητή Γεώργιο Χρούσο.

O Αναπληρωτής Καθηγητής Γενετικής της Ιατρικής Σχολής του Εθνικού Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών Χρήστος Γιαπιτζάκης

Η Μονάδα Στοματοπροσωπικής Γενετικής της Ιατρικής Σχολής του ΕΚΠΑ που λειτουργεί τα τελευταία χρόνια στο Νοσοκομείο Παίδων «Αγία Σοφία», είναι η πρώτη εξειδικευμένη, και μέχρι τώρα παραμένει η μοναδική, που δημιουργήθηκε στον ελληνικό χώρο για την έρευνα, τη διαγνωστική μελέτη και τη διεπιστημονική αντιμετώπιση παρόμοιων σπάνιων περιστατικών με εκδηλώσεις από το στόμα, το πρόσωπο και την κεφαλή. Η νεοσύστατη αυτή μονάδα λειτουργεί με στόχο την κλινική και εργαστηριακή διάγνωση, τη γενετική συμβουλευτική σε οικογένειες και τον συντονισμό της θεραπευτικής αντιμετώπισης των καταστάσεων αυτών από μία ευρεία ομάδα ειδικών ιατρών και επιστημόνων.

Σύμφωνα με τον Καθηγητή Γιαπιτζάκη οι περισσότερες σπάνιες παθήσεις είναι γενετικής αιτιολογίας και στο 75% των περιπτώσεων εκδηλώνονται είτε κατά τη γέννηση, είτε κατά την παιδική ηλικία. Μόνο στο 25% των περιπτώσεων παρατηρείται έναρξη στην ενήλικη ζωή. «Δυστυχώς το 30% των πασχόντων πεθαίνει πριν να συμπληρώσει την ηλικία των πέντε ετών και πολλές φορές πριν καν γίνει ακριβής διάγνωση. Το ανησυχητικό είναι ότι σε αρκετές περιπτώσεις δε ζητείται η συμβολή ειδικών κλινικών γενετιστών και οι ασθενείς υποβάλλονται σε γενικές εξετάσεις, καθώς τα πρώτα συμπτώματα που είναι συνήθως κοινά με άλλες ασθένειες, οδηγούν σε γενικευμένες ή εσφαλμένες πρώτες διαγνώσεις. Έτσι, χωρίς την έγκαιρη ταυτοποίηση του ακριβούς σπάνιου νοσήματος, οι ασθενείς και οι οικογένειές τους ταλαιπωρούνται, ενώ καθυστερεί η κατάλληλη θεραπευτική αντιμετώπιση από τους κατάλληλους ανά περίπτωση ειδικούς. Η ακριβής γενετική διάγνωση ενός σπάνιου νοσήματος μπορεί να προσφέρει τη δυνατότητα της βέλτιστης θεραπευτικής αντιμετώπισης, αλλά και της στοχευμένης πρόληψης νέων παρόμοιων περιστατικών σε μια οικογένεια».

Αντιμετωπίζεται η κρανιοσυνοστέωση;

Η διαχείριση και η θεραπεία των παιδιών με κρανιοσυνιοστέωση μπορεί να διαφέρουν ανάλογα με τον εντοπισμό και τη σοβαρότητα, την ηλικία και τις ανάγκες του παιδιού, αλλά και την παρουσία συνοδών συμπτωμάτων ή άλλων γενετικών ανωμαλιών. Ανάλογα με την περίπτωση και την ακριβή γενετική διάγνωση επιλέγεται το κατάλληλο σχέδιο θεραπείας από τους κατάλληλους ειδικούς.

Η τρέχουσα διαχείριση ασθενών με ενδογενή κρανιοσυνοστέωση είναι η χειρουργική διόρθωση. Η χειρουργική παρέμβαση για τη διαχείριση συγκεκριμένων εγκεφαλικών ραφών συνήθως επιδιώκεται πριν από την ηλικία του ενός έτους. Ενώ η συνδρομική κρανιοσυνοστέωση τυπικά απαιτεί πολύπλοκες σταδιακές κρανιακές και εξωκρανιακές επεμβάσεις, οι μη συνδρομικοί ασθενείς συνήθως χρειάζονται μόνο μία διαδικασία, χωρίς να αποκλείονται και περισσότερες. Αν και οι μη συνδρομικοί ασθενείς θα μπορούσαν πιθανώς να ζήσουν σχετικά φυσιολογική ζωή χωρίς χειρουργική επέμβαση, η χειρουργική διόρθωση εξακολουθεί να προτιμάται για αισθητικούς και αναπτυξιακούς λόγους.

Unsplash

Ωστόσο αυτό που πρέπει να τονιστεί είναι ότι η ορθή αντιμετώπιση της κρανιοσυνοστέωσης αποτελεί αποκλειστικά έργο μιας ομάδας ειδικών ιατρών και άλλων επιστημόνων και κυρίως γενετιστών και περιλαμβάνει κλινική και εργαστηριακή διάγνωση, γενετική συμβουλευτική, καθώς και ειδική θεραπευτική αντιμετώπιση ανά περίπτωση (που μπορεί να περιλαμβάνει νευροχειρουργική, γναθοχειρουργική, ορθοδοντική, παιδοδοντιατρική, παιδιατρική, παιδοχειρουργική, ορθοφωνητική και ψυχολογική θεραπεία).

«Η συμβολή του γενετιστή είναι καθοριστική τόσο στην κλινική διάγνωση, όσο και στην πρόληψη νέων αντίστοιχων βαρέων περιστατικών μέσα στην οικογένεια. Με τη σωστή διάγνωση και την κατάλληλη θεραπεία από την ομάδα ειδικών, τα περισσότερα παιδιά με σύνδρομα κεφαλής και στοματοπροσωπικά σύνδρομα, εφόσον δεν έχουν άλλα μείζονα προβλήματα υγείας, αντιμετωπίζονται καλά με υψηλά αποτελέσματα αποκατάστασης και έχουν μια φυσιολογική ζωή» καταλήγει ο Καθηγητής Γιαπιτζάκης, ο οποίος διαθέτει πολύχρονη εμπειρία στην έρευνα και στη γενετική διάγνωση σπανίων νοσημάτων που αντανακλάται σε πολλές πρωτοποριακές διεθνείς δημοσιεύσεις.

Ο ίδιος έχει πραγματοποιήσει προγεννητικούς ελέγχους αρκετών σπανίων στοματοπροσωπικών και νευρογενετικών νοσημάτων για πρώτη φορά στην Ελλάδα και ορισμένων νοσημάτων για πρώτη φορά παγκοσμίως, όπως για τη φυλοσύνδετη εξωδερμική δυσπλασία, το σύνδρομο Kennedy και τη σπαστική παραπληγία τύπου 3.

Η ερευνητική ομάδα του έχει τιμηθεί στο παρελθόν με το πρώτο βραβείο βασικής έρευνας για ένα πειραματικό μοντέλο καρκίνου του στόματος σε Παγκόσμιο Συνέδριο Ογκολογίας Στόματος στην Ολλανδία, ενώ το 2022 πήρε το πρώτο βραβείο βασικής έρευνας στο Πανελλήνιο Ιατρικό Συνέδριο για μία πρωτοποριακή μελέτη στο βασικοκυτταρικό καρκίνωμα.

#ΚΡΑΝΙΟΣΥΝΟΣΤΕΩΣΗ #ΝΟΣΟΣ #ΘΕΡΑΠΕΙΑ