Ο αμερικάνικος βόας και οι κινέζικοι δράκοι

13:19 30/1/2025 - Πηγή: Dikaiologitika

Αν τα μεγάλα μοντέλα της τεχνητής νοημοσύνης είναι ένας χάρτης του κόσμου, το DeepSeek αποδεικνύει ότι δεν μπορούμε να είμαστε καθόλου σίγουροι ούτε για την πληρότητα του χάρτη αλλά ούτε και για την ακρίβεια των υποδείξεων του πλοηγού.

Εδώ και σχεδόν μια εβδομάδα, η υπόθεση DeepSeek κυριαρχεί στις συζητήσεις για τη γεωπολιτική και την τεχνητή νοημοσύνη. Πρόκειται για άλλο ένα επεισόδιο στον αγώνα κυριαρχίας μεταξύ ΗΠΑ και Κίνας για την πρωτοκαθεδρία στο χώρο της τεχνητής νοημοσύνης. Είναι όμως εξίσου βέβαιο, ότι η εμφάνιση

του κινέζικου μοντέλου που ανταγωνίζεται στα ίσα τα αντίστοιχα καθιερωμένα αμερικάνικα μοντέλα όπως το ChatGPT, ανοίγει ένα παράθυρο για να δούμε πολύ σημαντικά θέματα, πέραν της γεωπολιτικής.

Ξεκινάω από το πιο σοβαρό που παραδόξως δεν συζητήθηκε επαρκώς ούτε και βρέθηκε στο κέντρο των εκατοντάδων σχετικών αναλύσεων. Το κινέζικο μοντέλο δεν κρύβει καθόλου ότι δεν του επιτρέπεται να αναφερθεί σε ζητήματα που θεωρούνται ευαίσθητα για την Κίνα, όπως θέματα ανθρωπίνων δικαιωμάτων και μειονοτήτων, τα γεγονότα στην πλατεία Τιεναμέν, τα ζητήματα του Θιβέτ κλπ. Όταν οι χρήστες θέτουν τέτοια θέματα, το μοντέλο απαντάει ξεκάθαρα ότι αυτά είναι εκτός του σκοπού του, ενώ τις πρώτες ημέρες λειτουργίας του έδινε και απαντήσεις που ήταν κομμένες και ραμμένες στα μέτρα του Κομμουνιστικού Κόμματος της Κίνας. Αναμενόμενο ήταν λοιπόν κάποιοι να αδράξουν την ευκαιρία και να μας προειδοποιήσουν για τον κίνδυνο κομμουνιστικής προπαγάνδας και την…επιστροφή του σοσιαλισμού από την πίσω πόρτα της τεχνητής νοημοσύνης.

Το ζήτημα όμως είναι πολύ σοβαρότερο και βαθύτερο. Ένα μοντέλο ικανό να απαντάει σχεδόν σε κάθε πιθανή ερώτηση (αν και όχι πάντα σωστά) δεν απαντά σε ερωτήσεις για τα θέματα που «καίνε» τη χώρα προέλευσης του μοντέλου. Το DeepSeek φέρνει στο φως μια βαθιά κρυμμένη αλήθεια σχετικά με τα μοντέλα της τεχνητής νοημοσύνης. Ότι τα μοντέλα αυτά, όσο «έξυπνα» και «παραγωγικά» και αν είναι, υπακούουν πάντα σε περιορισμούς και κινούνται στα πλαίσια που θέτουν οι εταιρείες που τα κατασκεύασαν.

Για να γίνει κατανοητό πόσο μεγάλο είναι αυτό το πρόβλημα, ας αναλογιστούμε ότι τα μοντέλα αυτά, σύμφωνα με την ιδεολογία της Silicon Valley, φιλοδοξούν να αποτελέσουν τον πλοηγό των χρηστών σε μια καθολική ψηφιακή αποτύπωση, έναν πλήρη χάρτη του κόσμου. Σε μια απλή αναζήτηση μέσω πχ της Google, ο χρήστης λαμβάνει πολλά διαφορετικά λινκς και καλείται μόνος του να αποφασίσει ποιο του ταιριάζει. Καλείται δηλαδή να διαλέξει το δρόμο που του ταιριάζει στο χάρτη, έστω και μεταξύ επιλογών που το μοντέλο αποφασίζει. Αντίθετα, σε περίπτωση που οι αναζητήσεις γίνονται μέσω των μοντέλων τεχνητής νοημοσύνης τύπου DeepSeek και ChatGPT, ο χρήστης λαμβάνει ως απάντηση τη «μία και μοναδική αλήθεια» που ο αλγόριθμος κρίνει ως πιθανότερη για την περίπτωση. Ο χρήστης σε αυτή την περίπτωση καλείται σε ένα μονόδρομο, αυτόν που το μοντέλο αποφάσισε ότι του ταιριάζει. Το DeepSeek αποδεικνύει ότι δεν μπορούμε να είμαστε καθόλου σίγουροι ούτε για την πληρότητα του χάρτη αλλά ούτε και για την ακρίβεια των υποδείξεων του πλοηγού. Δεν μπορούμε να γνωρίζουμε αν στο χάρτη υπάρχουν όλοι οι δρόμοι, αν εμφανίζονται εναλλακτικά μονοπάτια η περιοριζόμαστε μόνο στις γνωστές λεωφόρους, αν υπάρχουν κρυφά περάσματα και πιο σύντομοι δρόμοι από όσους το μοντέλο μας φανερώνει.

Το DeepSeek φανερώνει ανοικτά τους περιορισμούς του σχετικά με το κινέζικο καθεστώς και αυτολογοκρίνεται (και ποιος ξέρει τι άλλους περιορισμούς έχει που δε γνωρίζουμε). Σε ποια πεδία άραγε αυτολογοκρίνονται άλλα μοντέλα; Ποια ζητήματα αντιμετωπίζουν με αντίστοιχους περιορισμούς; Προσοχή, εδώ δεν αναφερόμαστε στις προκαταλήψεις που αναπτύσσουν τα μοντέλα λόγω των δεδομένων εκπαίδευσης, αλλά στον ίδιο το σκοπό και το πλαίσιο σχεδιασμού και λειτουργίας του μοντέλου. Μιλάμε για τις ιδεολογικές ορίζουσες και παραδοχές αυτών που έχουν στην ιδιοκτησία τους τα μοντέλα και καθορίζουν το σχεδιασμό τους. Μιλάμε για την ιδεολογία των ιδιοκτητών και των σχεδιαστών που αναπόφευκτα ενσωματώνεται στα μοντέλα και στους αλγόριθμους και επιδρά στον τρόπο που αναπτύσσονται.

Και ποιος μας εξασφαλίζει ότι στο μέλλον, όταν η χρήση αυτών των μοντέλων θα γενικευτεί και θα καθορίζει όλη την καθημερινότητα των ανθρώπων, όπως ακριβώς σχεδιάζει η βιομηχανία της τεχνητής νοημοσύνης, δεν θα είμαστε θύματα σκιωδών ιδεολογικών επιλογών που θα εμφανίζονται υπό το μανδύα τεχνοκρατικών αποφάσεων ή υποδείξεων της τεχνητής νοημοσύνης, χωρίς την ειλικρίνεια και τον κυνισμό που επιδεικνύει το DeepSeek; Ή μήπως είμαστε ήδη θύματα τέτοιων επιλογών εφόσον η τεχνητή νοημοσύνη επιβάλλεται ως αυτονόητη και πλημμυρίζει τις ζωές μας χωρίς καμία συζήτηση για το αν τη χρειαζόμαστε, σε ποια πεδία και με ποιους όρους;

Μια άλλη πλευρά αφορά στις κραυγές περισπούδαστων αναλυτών που ξαφνικά άρχισαν να προειδοποιούν τους χρήστες ότι το DeepSeek μαζεύει προσωπικά τους στοιχεία και τους φακελώνει κανονικά, ενώ όλα αυτά τα στοιχεία αποστέλλονται στην Κίνα. Η αλήθεια είναι ότι είναι κάπως άδικο κινέζικες εταιρείες να συλλέγουν από μόνες τους τα προσωπικά δεδομένα εκατοντάδων εκατομμυρίων χρηστών που κατοικοεδρεύουν στη δύση, τη στιγμή που θα μπορούσαν απλώς να τα αγοράσουν έτοιμα από τις αμερικάνικες εταιρείες που ήδη τα έχουν και τα υφαρπάζουν συστηματικά και καθολικά εδώ και πολλά χρόνια. Οι αναγνώστες του Dnews πιθανότατα γνωρίζουν ήδη ότι αυτό που ενδιαφέρει τις κυβερνήσεις και την ψηφιακή ολιγαρχία των ΗΠΑ και της Κίνας δεν είναι να προστατεύσουν τους πολίτες τους, αλλά να κρατήσουν το μονοπώλιο στη διαχείριση των προσωπικών δεδομένων σε συνεργασία με τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και τις πλατφόρμες που δραστηριοποιούνται στις σφαίρες επιρροής τους.

Τέλος αξίζει να σημειώσουμε ότι η εμφάνιση του DeepSeek αμφισβητεί ευθέως τις δύο βασικές παραδοχές πάνω στις οποίες βασίστηκε η αμερικάνικη αγορά της τεχνητής νοημοσύνης. Η πρώτη παραδοχή είναι ότι για την ανάπτυξη μοντέλων τύπου ChatGPT απαιτούνται υψηλές επενδύσεις σε υπολογιστική ισχύ και η χρήση των πλέον προηγμένων μικροτσίπς της Nvidia, τα οποία άλλωστε απαγορεύεται να εξαχθούν στην Κίνα για να μην αντιγραφούν. Το κινέζικο μοντέλο πετυχαίνει ισοδύναμες επιδόσεις με το ChatGPT, ίσως και καλύτερες σε κάποια πεδία, με τη χρήση παλιότερης τεχνολογίας μικροτσίπς.

Η δεύτερη παραδοχή που κλονίζεται είναι ότι η ανάπτυξη αλλά και η λειτουργία παρόμοιων μοντέλων τεχνητής νοημοσύνης είναι πανάκριβη και κοστίζει εκατοντάδες εκατομμύρια. Το κόστος ανάπτυξης του DeepSeek είναι σχεδόν 5 εκατομμύρια δολάρια, μόλις 5-6% του κόστους ανάπτυξης του ChatGPT. Στη χρήση του μοντέλου τα πράγματα είναι ακόμα χειρότερα. Σύμφωνα με δημοσιεύματα, η χρήση του ChatGPT κοστίζει πάνω από 700.000 δολάρια την ημέρα, ενώ το DeepSeek, σύμφωνα με την ιδιοκτήτρια εταιρεία, μοιάζει να είναι 25-50 φορές φτηνότερο στη χρήση. Όπως γίνεται ξεκάθαρο, αν ισχύουν τα παραπάνω, τότε ένα μεγάλο μέρος των 600 δις που έχουν ήδη επενδυθεί στην τεχνητή νοημοσύνη στις ΗΠΑ προορίζεται για … κουβά! Για τον λόγο αυτό, την εβδομάδα που πέρασε οι συνολικές απώλειες, σε χρηματιστηριακή αξία, των αμερικάνικων εταιρειών που εμπλέκονται στην τεχνητή νοημοσύνη έφτασαν το 1 τρις δολάρια, ξεφουσκώνοντάς την τεράστια χρηματιστηριακή φούσκα της τεχνητής νοημοσύνης, για την οποία πολλοί αναλυτές προειδοποιούν εδώ και αρκετό καιρό ότι θα σκάσει με σημαντικές επιπτώσεις.

Αν ο κινέζικος δράκος που ονομάζεται DeepSeek είναι έτσι όπως εμφανίζεται, και δεν ισχύουν μια σειρά από αμφιβολίες που έχουν αρχίσει να διατυπώνονται,τότε έρχεται το τέλος της αμερικάνικης αντίληψης που ήθελε την τεχνητή νοημοσύνη κατ’ εικόνα και ομοίωση της καπιταλιστικής αγοράς. Σύμφωνα με αυτή την αντίληψη, η πρόοδος της τεχνητής νοημοσύνης έρχεται όταν τα μοντέλα γίνονται διαρκώς μεγαλύτερα σε δεδομένα, πιο ενεργοβόρα λόγω αύξησης της υπολογιστικής ισχύος και τελικά πανάκριβα για να είναι εφικτή η μονοπώληση του πεδίου (και παρακαλώ σκεφτείτε ελεύθερα για το αν αυτός ο δρόμος εμπεριέχει ιδεολογικές παραδοχές που τον καθιστούν μονόδρομο). Ο δρόμος αυτός θυμίζει ένα μεγάλο φίδι, όπως ο βόας, που μεγαλώνει διαρκώς, καταβροχθίζοντας ότι βρει γύρω του μέχρι που αρχίζει να τρώει και την ουρά του για να συντηρηθεί στη ζωή.

Υπάρχουν πολλά στοιχεία που δείχνουν ότι αυτός ο δρόμος έφτανε ήδη προς το τέλος του, ακόμα και πριν την εμφάνιση του DeepSeek. Είναι επομένως πιθανό, αλλά όχι ακόμα σίγουρο, ο κινέζικος δράκος να καταφέρει να νικήσει τον αμερικάνικο βόα. Σε μια τέτοια περίπτωση, ανοίγουν κάποιες μικρές πλην όμως υπαρκτές χαραμάδες για τη δημιουργία αρκετά φθηνότερων, λιγότερο συγκεντρωτικών, περισσότερο αποκεντρωμένων και επομένως περισσότερο προσαρμόσιμων στις κοινωνικές ανάγκες μοντέλων τεχνητής νοημοσύνης. Θα μείνουν όμως αυτές οι χαραμάδες ανοικτές η θα κλείσουν γρήγορα από ένα ακόμα μεγαλύτερο και ταχύτερο τσουνάμι εφαρμογών της φθηνότερης πλέον τεχνητής νοημοσύνης που θα πλημμυρίσει τις ζωές μας πριν καν προλάβουμε να καταλάβουμε από που έρχεται; Το θανατηφόρο σφίξιμο του αμερικάνικου βόα δεν διαφέρει και πολύ από την ασφυξία που μπορούν να προκαλέσουν χιλιάδες μικροί κόκκινοι δράκοι…

Ο Αντώνης Μαυρόπουλος είναι σύμβουλος κυκλικής οικονομίας και συγγραφέας του βιβλίου «Τεχνητή Νοημοσύνη – Άνθρωπος, Φύση, Μηχανές» (εκδόσεις Τόπος)

#DEEPSEEK