Ο Ξενοφών Κοντιάδης στο Dnews για το νέο του βιβλίο: Τι πρέπει να αλλάξει στο Σύνταγμα

07:53 24/1/2025 - Πηγή: Dikaiologitika

Τι προτείνει για τα θεσμικά αντίβαρα απέναντι στις πρωθυπουργικές εξουσίες, τον τρόπο εκλογής και τις αρμοδιότητες του ΠτΔ, το εκλογικό σύστημα, τον τρόπο εκλογής δικαιοσύνης και το Συνταγματικό Δικαστήριο, τις σχέσεις κράτους και εκκλησίας, την τεχνητή νοημοσύνη- Διαβάστε όλο το βιβλίο.

Μόλις κυκλοφόρησε ως e-book ελεύθερης πρόσβασης στην ιστοσελίδα epoliteia.gr το νέο βιβλίο του καθηγητή Ξενοφώντα Κοντιάδη με τίτλο «Τι πρέπει να αλλάξει στο Σύνταγμα; 40 ερωτήσεις και απαντήσεις για τη νέα συνταγματική αναθεώρηση». Το

βιβλίο είναι ιδιαίτερα επίκαιρο αφού ήδη ο πρωθυπουργός εξήγγειλε ότι έχει ξεκινήσει η προεργασία της πρότασης αναθεώρησης από την κυβερνητική πλειοψηφία, ώστε μέχρι το τέλος του έτους να υποβληθεί επίσημα στη Βουλή.

Είναι αναγκαία μια αναθεώρηση του Συντάγματος σήμερα;

Υπάρχουν δύο διαδεδομένοι «μύθοι» σχετικά με την αναθεώρηση του Συντάγματος. Σύμφωνα με τον πρώτο η αναθεώρηση δεν είναι αναγκαία για την ανάταξη μιας χώρας, αφού τα προβλήματα στους θεσμούς και την οικονομία δεν έχουν ως επίκεντρο τη συνταγματική τάξη. Ο δεύτερος είναι εκ διαμέτρου αντίθετος, θεωρώντας προϋπόθεση για την έξοδο από χρόνιες παθογένειες μια ευρεία συνταγματική μεταρρύθμιση. Η άποψή μου αποκλίνει και από τις δύο προηγούμενες αντιλήψεις. Πιστεύω ότι η τροποποίηση ορισμένων κρίσιμων συνταγματικών ρυθμίσεων ενδέχεται να αναδιατάξει την αρχιτεκτονική του πολιτικού συστήματος, επιφέροντας σημαντικές μεταβολές στη λειτουργία της πολιτείας. Άρα η αναθεώρηση του Συντάγματος μπορεί να αποβεί χρήσιμη για την αντιμετώπιση παθογενειών στο κράτος και την οικονομία, αρκεί οι νέες διατάξεις να αξιοποιηθούν αποτελεσματικά από την πολιτική τάξη, τη δημόσια διοίκηση, τη δικαστική εξουσία και τους πολίτες.

Ανάμεσα στις ερωτήσεις που θέσατε στο βιβλίο είναι αν υπάρχει «δεξιά» και «αριστερή» αναθεώρηση του Συντάγματος. Συνεχίζει να έχει σημασία αυτή η διάκριση;

Κατά τη γνώμη μου η θεμελιώδης διαφορά ανάμεσα στη Δεξιά και την Αριστερά διατηρεί τη σημασία της. Πρόκειται για την αντίληψη από την οποία εμφορείται η Αριστερά ότι οι οικονομικές ανισότητες αποτελούν ένα πρόβλημα δικαιοσύνης, η αντιμετώπιση του οποίου επιτάσσει την ενεργοποίηση των μηχανισμών αναδιανομής του κοινωνικού κράτους. Αντίθετα η φιλελεύθερη Δεξιά δίνει έμφαση στη θεσμική ισότητα των ευκαιριών και στην ατομική ευθύνη, προτάσσοντας την απρόσκοπτη λειτουργία της ελεύθερης αγοράς στο πλαίσιο ενός συστήματος ίσων βασικών ελευθεριών.

Ωστόσο, πέρα από τα ζητήματα των οικονομικών λειτουργιών του κράτους, του εύρους και της μορφής των αναδιανεμητικών πολιτικών, της φορολογικής πολιτικής και της σχέσης μεταξύ ατομικής και κοινωνικής ευθύνης, οι θέσεις Δεξιάς και Αριστεράς αποκλίνουν επίσης στα ζητήματα που αφορούν την οργάνωση του κράτους, τη σχέση Εκκλησίας και Κράτους και τη θέση της θρησκείας στο Σύνταγμα, στο ζήτημα της απαγόρευσης της λειτουργίας πολιτικών κομμάτων και άλλα.

Για ποιο λόγο δίνετε ιδιαίτερη έμφαση στην ανάγκη να υπάρξουν θεσμικά αντίβαρα απέναντι στις πρωθυπουργικές εξουσίες;

Το κρισιμότερο ζήτημα που απασχολεί σήμερα τη συνταγματική συζήτηση και θα πρέπει να απασχολήσει κατά προτεραιότητα τον μελλοντικό αναθεωρητικό νομοθέτη είναι η διασφάλιση της λειτουργίας αποτελεσματικών αντίβαρων απέναντι στην κυβερνώσα πλειοψηφία και ιδίως απέναντι στη δεσπόζουσα θέση του πρωθυπουργού. Ανεξάρτητα από τη θεσμική επιλογή ή την πολιτική κουλτούρα ενός μοντέλου συναινετικής ή συγκρουσιακής δημοκρατίας, οι θεσμικές ανασχέσεις και τα αντισταθμίσματα προς την παντοδυναμία των κοινοβουλευτικών πλειοψηφιών, άρα και προς τη δεσπόζουσα θέση του πρωθυπουργού, αποτελούν προϋπόθεση για τη σταθερότητα του δημοκρατικού και κοινωνικού κράτους δικαίου.

Η συγκέντρωση αρμοδιοτήτων στο λεγόμενο «κέντρο διακυβέρνησης», το οποίο έχει οργανωθεί μετά το 2019 ως πανοπτικός μηχανισμός υποστήριξης του πρωθυπουργού, δεν ασκεί στην πράξη μια επιτελική λειτουργία, αλλά συνεπάγεται την οικειοποίηση από τον πρωθυπουργό αρμοδιοτήτων που θα έπρεπε να ασκούνται από άλλα κρατικά όργανα ή σε άλλα επίπεδα της πολιτείας, ιδίως στο επίπεδο των οργανισμών τοπικής αυτοδιοίκησης.

Πρέπει να αλλάξει ο τρόπος εκλογής του Προέδρου της Δημοκρατίας;

Μετά την αναθεώρηση του 2019 ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας εκλέγεται από τη Βουλή με αυξημένη πλειοψηφία, που αν δεν επιτευχθεί ύστερα από τρεις ψηφοφορίες μετατρέπεται σε απόλυτη και τελικά σε σχετική πλειοψηφία. Έτσι αποδυναμώνεται η συμβολική ισχύς του θεσμού, ενισχύοντας την προοπτική της μονοκομματικής στήριξης του Προέδρου της Δημοκρατίας και επιτείνοντας τον πλειοψηφικό και πρωθυπουργοκεντρικό χαρακτήρα του πολιτικού συστήματος. Αυτό ακριβώς συμβαίνει και με την υποψηφιότητα του κυρίου Τασούλα, που φαίνεται ότι θα υπερψηφιστεί μόνο από τη Νέα Δημοκρατία. Κατά τη γνώμη μου πρέπει να αναζητηθεί μία άλλη διαδικασία προεδρικής εκλογής, ώστε να μπορούν να επιτευχθούν ευρύτερες συναινέσεις. Εναλλακτικές προτάσεις σε αυτή την κατεύθυνση έχουν υποβληθεί αρκετές και αναλύονται στο βιβλίο.

Θεωρείτε σκόπιμο να ενισχυθούν οι αρμοδιότητες του Προέδρου της Δημοκρατίας;

Ζητούμενο είναι να ανατεθούν στον Πρόεδρο της Δημοκρατίας ορισμένες αρμοδιότητες που θα τον καταστήσουν θεσμικό αντιστάθμισμα απέναντι στον κυριαρχικό ρόλο του πρωθυπουργού. Τέτοιες μπορεί να είναι η εμπλοκή του στον ουσιαστικό έλεγχο συνταγματικότητας, αφενός αποσαφηνίζοντας την εριζόμενη αυτή προεδρική αρμοδιότητα και αφετέρου προβλέποντας τη δυνατότητα όχι μόνο αναπομπής του αλλά υπό συγκεκριμένους όρους και παραπομπής του ζητήματος στο Ανώτατο Ειδικό Δικαστήριο ή σε ένα Συνταγματικό Δικαστήριο. Επίσης να αποκτήσει ουσιαστικό ρόλο στην προκήρυξη δημοψηφίσματος, ελέγχοντας αν πληρούνται οι προϋποθέσεις για τη διεξαγωγή του, να αναγνωριστεί ρητά η αρμοδιότητά του να αρνείται την έκδοση πράξεων νομοθετικού περιεχομένου αν κρίνει ότι δεν συντρέχουν έκτακτες περιπτώσεις εξαιρετικά επείγουσας ανάγκης και, επιπλέον, να προβλεφθεί η αρμοδιότητά του να συγκαλεί τους πολιτικούς αρχηγούς όταν ανακύπτουν κρίσιμα θεσμικά και πολιτικά ζητήματα. Τέλος, σκόπιμο είναι να αποκτήσει ουσιαστικότερο ρόλο κατά τη διαδικασία ανάδειξης της Κυβέρνησης, η οποία σήμερα ρυθμίζεται με ασφυκτικές προθεσμίες και ανελαστικά βήματα.

Τι χρειάζεται να αλλάξει ως προς το εκλογικό σύστημα;

Το πρώτο πρόβλημα είναι η δυνατότητα καταστρατήγησης της ισχύουσας συνταγματικής ρύθμισης με τη διεξαγωγή «διπλών», διαδοχικών εκλογών, προκειμένου στις δεύτερες εκλογές να ισχύσει το νέο εκλογικό σύστημα που ψήφισε η τελευταία κυβερνητική πλειοψηφία. Αυτή η δυνατότητα αξιοποιήθηκε στις διαδοχικές εκλογές του Μαΐου και του Ιουνίου του 2023. Κατά συνέπεια, ο αναθεωρητικός νομοθέτης είναι σκόπιμο να προβλέψει ότι εφόσον το νέο εκλογικό σύστημα δεν έχει υπερψηφιστεί από πλειοψηφία των 2/3 του συνόλου των βουλευτών, τότε θα τίθεται σε ισχύ μετά την πάροδο τουλάχιστον 18 μηνών από τη διενέργεια των επόμενων εκλογών. Επίσης είναι σκόπιμο να προβλεφθεί ρητά στο Σύνταγμα ότι όσα ισχύουν για τα κόμματα πρέπει να ισχύουν και για τους συνασπισμούς κομμάτων ως προς την πριμοδότησή τους αν αναδειχθούν πρώτοι σε εκλογική δύναμη. Είναι νοητό να αναδειχθεί, για παράδειγμα, ένας συνασπισμός κομμάτων πρώτος με 40% των ψήφων και το δεύτερο κόμμα να λάβει 30%, αλλά το μπόνους εδρών να χορηγηθεί στο δεύτερο κόμμα σύμφωνα με το ισχύον εκλογικό σύστημα; Επίσης είναι σκόπιμο να τεθούν όρια ως προς την πριμοδότηση του πρώτου κόμματος ή συνασπισμού.

Πρέπει να αλλάξει η διαδικασία της ποινικής δίωξης κατά υπουργών;

Θεωρώ αναγκαία την απεμπλοκή της κίνησης ποινικής δίωξης των υπουργών από τη Βουλή. Αξίζει να επισημανθεί ότι η αναθεωρητική αυτή πρόταση έχει υποστηριχθεί ήδη από τη δεκαετία του 1990, συζητήθηκε στο πλαίσιο των αναθεωρήσεων του 2001 και του 2019, αλλά τελικά δεν υλοποιήθηκε. Το σιδηροδρομικό δυστύχημα των Τεμπών επανέφερε στο προσκήνιο τη συζήτηση αυτή, επιβεβαιώνοντας ότι η απεμπλοκή της ποινικής δίωξης υπουργών από την έγκριση της Βουλής είναι προϋπόθεση τόσο για τη διασφάλιση της αξιοπιστίας της πολιτικής τάξης, όσο και για την ορθότερη απονομή δικαιοσύνης σε περιπτώσεις ποινικών αδικημάτων με τη διάπραξη των οποίων υπάρχουν στοιχεία ότι σχετίζονται μέλη της Κυβέρνησης.

Ως προς τις εξεταστικές επιτροπές της Βουλής τι πρέπει να γίνει κατά τη γνώμη σας;

Οι εξεταστικές επιτροπές έχουν μετατραπεί σε έναν αδιέξοδο μηχανισμό όξυνσης της κομματικής αντιπαράθεσης, χωρίς να επιτυγχάνεται ουσιαστική διερεύνηση σοβαρών ζητημάτων. Η ορθότερη λύση θα ήταν το πόρισμα των εργασιών των εξεταστικών Επιτροπών να είναι ενιαίο και να συντάσσεται από πενταμελές ανεξάρτητο Συμβούλιο, τα μέλη του οποίου θα ορίζονται από την εξεταστική επιτροπή με απόφαση των 3/5 των μελών της . Ακόμη σημαντικότερο είναι να προβλεφθούν ρητά στο Σύνταγμα τα δικαιώματα της μειοψηφίας κατά τη λειτουργία των εξεταστικών επιτροπών ως προς τη συλλογή πληροφοριών, την κλήτευση μαρτύρων και την παραγγελία αποδεικτικών μέσων, που σήμερα εξακολουθούν να αποτελούν απόφαση της πλειοψηφίας. Όπως αναδείχθηκε, με θλιβερό τρόπο, στην εξεταστική επιτροπή για το δυστύχημα των Τεμπών, η άρνηση της πλειοψηφίας να παραγγείλει συγκεκριμένα αποδεικτικά μέσα και να καλέσει ορισμένους μάρτυρες μετέτρεψε το έργο της επιτροπής σε διαδικασία συγκάλυψης ευθυνών .

Ασκείτε ισχυρή κριτική στον τρόπο επιλογής της ηγεσίας των ανωτάτων δικαστηρίων από την κυβέρνηση. Ποια είναι όμως η εναλλακτική;

Ορθότερη λύση είναι, κατά τη γνώμη μου, η πλήρης απεμπλοκή της διαδικασίας επιλογής της ηγεσίας της δικαιοσύνης από τη νομοθετική και την εκτελεστική εξουσία. Σε μια μυστική ψηφοφορία οι Ολομέλειες των ανωτάτων δικαστηρίων, που έχουν πλήρη γνώση των προσόντων και της προσωπικότητας των υποψηφίων, θα κρίνουν με γνώμονα το συμφέρον του θεσμού. Ακόμη, όμως, και αν δεν επιλέξουν με αξιοκρατικά κριτήρια, δεν θα πλανάται πάνω από τη δικαιοσύνη η υπόνοια της πολιτικής εξάρτησης της ηγεσίας της. Και αυτό είναι τελικά το σημαντικότερο.

Γιατί θεωρείτε σκόπιμη την ίδρυση Συνταγματικού Δικαστηρίου;

Ένα ισχυρό επιχείρημα υπέρ της ίδρυσης Συνταγματικού Δικαστηρίου είναι ότι σήμερα για την αμετάκλητη κρίση επί της συνταγματικότητας των νόμων απαιτούνται μακροχρόνιες δικαστικές αντιδικίες σε όλους σχεδόν τους βαθμούς της οικείας δικαιοδοσίας, ενίοτε και σε δικαστήρια διαφορετικών δικαιοδοσιών. Επίσης μεγάλο μέρος των ρυθμίσεων του Συντάγματος είναι σήμερα δικαστικά ανέλεγκτες. Πρόκειται για διατάξεις που περιλαμβάνονται ιδίως στο οργανωτικό του μέρος και παραβιάζονται απροκάλυπτα και κατά σύστημα, με επίπτωση την ανενέργειά τους, την προσβολή ατομικών δικαιωμάτων χωρίς δυνατότητα πρόσβασης στη δικαιοσύνη και, τελικά, την αποδυνάμωση της κανονιστικής δύναμης του Συντάγματος . Επίσης, το Συνταγματικό Δικαστήριο θα απέτρεπε την αναπαραγωγή και τη διαιώνιση δικαστικών διαφορών που οφείλονται στη μη συμμόρφωση της νομοθετικής και της εκτελεστικής εξουσίας στις δικαστικές αποφάσεις που κρίνουν νόμους ως αντισυνταγματικούς. Με τις αποφάσεις του Συνταγματικού Δικαστηρίου οι αντισυνταγματικές διατάξεις θα εξαφανίζονταν και θα αίρονταν αμέσως οι συνέπειες από την εφαρμογή τους.

Πώς αντιμετωπίζετε το εξαιρετικά ευαίσθητο ζήτημα των σχέσεων μεταξύ Κράτους και Εκκλησίας;

Ζητούμενο και προϋπόθεση για να επιτύχει μια συνταγματική αναθεώρηση είναι να επιτευχθεί συναίνεση σε συγκεκριμένα θεμελιώδη ζητήματα οργάνωσης της κοινωνικής συμβίωσης. Υιοθετώ την πρόταση που έχει επεξεργαστεί αναλυτικά ο Ιωάννης Σαρμάς, στην οποία διατηρεί μεν την αναφορά στην επικρατούσα θρησκεία, προσθέτει όμως μια κρίσιμη ερμηνευτική δήλωση κατά την οποία οι υποχρεώσεις θρησκευτικής ουδετερότητας του Κράτους δεν θίγονται από την αναφορά αυτή. Κατά τη γνώμη μου πέρα από το άρθρο 3 του Συντάγματος απαιτείται η αναθεώρηση μιας σειράς άλλων συνταγματικών ρυθμίσεων που άπτονται του θρησκεύματος, με γνώμονα το αίτημα για «εκκοσμίκευση» του Συντάγματος. Πρόκειται κυρίως για την κατάργηση της απαγόρευσης του προσηλυτισμού στο άρθρο 13 του Συντάγματος, που δεν συνάδει με την ελεύθερη διάδοση των ιδεών, ενώ στην πράξη λειτουργεί μόνο υπέρ της Ορθόδοξης Εκκλησίας. Επίσης απαιτείται η απάλειψη του προσδιορισμού «γνωστής» θρησκείας στα άρθρα 13 και 14 του Συντάγματος, που συρρικνώνει αδικαιολόγητα την προστασία της συνείδησης.

Στο βιβλίο αναφέρεστε επίσης στα ζητήματα της ψηφιακής μετάβασης και της τεχνητής νοημοσύνης.

Ασφαλώς πρόκειται για ρυθμιστικά πεδία που υπερβαίνουν τις δυνατότητες του εθνικού συνταγματικού νομοθέτη. Ωστόσο θεωρώ σκόπιμο να προβλεφθεί ρητά στο Σύνταγμα η προστασία από τις εφαρμογές της τεχνητής νοημοσύνης, ώστε να συγκεκριμενοποιηθεί η υποδοχή της σχετικής νομοθετικής πρωτοβουλίας και να ενισχυθεί ο ρόλος του δικαστή στο πλαίσιο του ψηφιακού συνταγματισμού.

Από τα υπόλοιπα ερωτήματα που σας απασχολούν στο βιβλίο για την αναθεώρηση του Συντάγματος, ποια θεωρείτε σημαντικότερα;

Υπάρχουν πολλά ακόμα ζητήματα που περιλαμβάνονται στο βιβλίο και άλλα που δεν χώρεσαν σε 40 ερωτήσεις και απαντήσεις. Πολύ σημαντικό θεωρώ το πρόβλημα του συνταγματικού λαϊκισμού, τη συμμετοχή της κοινωνίας πολιτών στην αναθεωρητική συζήτηση με συγκροτημένο τρόπο, τις αναγκαίες αλλαγές στη λειτουργία της Βουλής, τη διαδικασία ανάδειξης της κυβέρνησης, το πρόβλημα του ασυμβίβαστου των ιδιοτήτων βουλευτή και υπουργού, τη διαδικασία επιλογής των μελών των ανεξάρτητων αρχών, το δίλημμα των ιδιωτικών πανεπιστημίων και τη συνταγματική ρήτρα για την αντιμετώπιση της κλιματικής κρίσης. Ελπίζω το βιβλίο να βοηθήσει στον σχετικό δημόσιο διάλογο.

#ΞΕΝΟΦΩΝ_ΚΟΝΤΙΑΔΗΣ