Το φιάσκο με την πλαστική σακούλα: Τα σούπερ μάρκετ, το υπουργείο Περιβάλλοντος και η χαμένη περιβαλλοντική μας συνείδηση

08:37 21/2/2020 - Πηγή: Dikaiologitika

Πριν από λίγες ημέρες, το ΙΕΛΚΑ δημοσίευσε ένα δελτίο τύπου, για τη θεαματική μείωση της λεπτής πλαστικής σακούλας στη χώρα μας. «Όλα καλά» λοιπόν; Όχι και τόσο. Tο Dikaiologitika News ερεύνησε πως δύο παραθυράκια στην ΚΥΑ του 2017 για την μείωση της λεπτής πλαστικής σακούλας παράλληλα με την ελλιπή ενημέρωση του κοινού αλλά και τα ισχυρά συμφέροντα της βιομηχανίας πλαστικού και των super market έχουν

οδηγήσει τελικά σε μια αυξημένη χρήση της πιο χοντρής πλαστικής σακούλας η κατανάλωση της οποίας μάλιστα δεν καταγράφεται καθόλου.

H με…ελληνική πατέντα ιστορία της μείωσης της πλαστικής σακούλας στη χώρα μας, ξεκίνησε τον Αύγουστο του 2017 όταν εναρμονιστήκαμε με την ευρωπαϊκή οδηγία 720/2015, ψηφίζοντας την Κ.Υ.Α. 180036/952/2017 για επιβολή μέτρων στη χρήση της πλαστικής σακούλας μεταφοράς.

Στόχος της οδηγίας, το ετήσιο επίπεδο κατανάλωσης να μην υπερβαίνει τις 90 λεπτές πλαστικές σακούλες μεταφοράς κατά κεφαλήν, το αργότερο ως τις 31 Δεκεμβρίου 2019 και τις 40 λεπτές πλαστικές σακούλες μεταφοράς κατά κεφαλήν το αργότερο ως τις 31 Δεκεμβρίου 2025, ή ισοδύναμους στόχους εκφρασμένους σε βάρος.

Το βάρος του πλαστικού που καταναλώνεται είναι μια παράμετρος κλειδί στην ευρωπαϊκή οδηγία.

Και γιατί η οδηγία έβαλε στο στόχαστρο τη λεπτή πλαστική σακούλα (σ.σ αυτή που το βάρος της κυμαίνεται από τα 15 μέχρι τα 50 μικρομέτρα- μονάδα μέτρησης βάρους πλαστικού);

Διότι αυτή πρωτοστατούσε στην κατανάλωση και χρησιμοποιούνταν παντού- από τα σκουπίδια του μπάνιου μέχρι… την μεταφορά των παιδικών παιχνιδιών στη θάλασσα. Άλλωστε, στη χώρα μας τα super market διέθεταν αυτές τις σακούλες δωρεάν. Είναι επίσης η σακούλα που μολύνει πιο εύκολα και γρήγορα από όλες το περιβάλλον, κι ειδικά το θαλάσσιο.

Τα νομοθετικά παραθυράκια κι οι πιέσεις της βιομηχανίας

Στην ΚΥΑ που υπογράφει τότε ο αναπληρωτής υπουργός περιβάλλοντος Σωκράτης Φάμελλος, οι λεπτές πλαστικές σακούλες μεταφοράς αποκτούν περιβαλλοντικό τέλος 4 λεπτών μέχρι το 2018 και 9 λεπτών μέχρι το 2019.

Από το περιβαλλοντικό τέλος εξαιρούνται οι πλαστικές σακούλες πάχους άνω των 50 μικρoμέτρων ( οι «χοντρές» σακούλες) ενώ περιβαλλοντικό τέλος δεν αποκτούν κι οι πλαστικές σακούλες που δίνονται σε υπαίθριες αγορές (βλ. λαϊκές), ψιλικατζίδικα, περίπτερα.

Η ΚΥΑ δεν αναγκάζει τα super market να διαθέτουν την λεπτή πλαστική σακούλα με το περιβαλλοντικό τέλος, αν δεν το επιθυμούν.

Τα έσοδα από τη είσπραξη του περιβαλλοντικού τέλους αποφασίζεται να πηγαίνουν στον ΕΟΑΝ- «Ελληνικός Οργανισμός Ανακύκλωσης», υπάγεται στο Υπουργείο Περιβάλλοντος- με την δέσμευση τα ποσά να επιστρέφουν πίσω στους καταναλωτές μέσα από δράσεις όπως δωρεάν διάθεση επαναχρησιμοποιούμενων σακουλών  ή καροτσιών κ.τ.λ. Το τι γίνεται με την απόδοση του τέλους είναι ένα ξεχωριστό ρεπορτάζ από μόνο του αλλά συνοπτικά η απάντηση είναι πως ενώ η είσπραξη από το τέλος του 2018 έχει φτάσει τα 10 εκ ευρώ και του 2019 αναμένεται να ανακοινωθεί, εντούτοις τα χρήματα δεν έχουν επιστρέψει ακόμα στους πολίτες μέσα από δράσεις.

Πίσω, στην ΚΥΑ του 2017, όπως εξηγεί στο Dikaiologitika News ο Φίλιππος Κυρκίτσος, μέλος του Δ.Σ του ΕΟΑΝ και πρόεδρος της «Ελληνικής Εταιρείας Ανακύκλωσης», το 2017 η διαπραγμάτευση του υπουργείου περιβάλλοντος με την βιομηχανία πλαστικής σακούλας έφτασε μέχρι ενός σημείου «Το υπουργείο υποχώρησε, δεχόμενος τότε ο κος Φάμελλος τις εξαιρέσεις».

Το τι θα σήμαιναν στην πράξη τα παραθυράκια δεν άργησε να φανεί.

Τι συνέβη όταν το μέτρο ξεκίνησε να εφαρμόζεται

Όταν το μέτρο ξεκινά να εφαρμόζεται τον Ιανουάριο του 2018 πολλοί αγοράζουν μια ή δύο woven τσάντες (όπως ονομάζονται αυτές των πολλαπλών χρήσεων με τα υφασμάτινα χερούλια), άλλοι πληρώνουν τη λεπτή σακούλα κι όλοι προσπαθούν να εγκλιματιστούν με ένα τρόπο έχοντας όμως κατά βάση άγνοια για την ουσία της νέας ρύθμισης.

Περίπου 6 μήνες αργότερα στα ταμεία των super market οι λεπτές σακούλες αρχίζουν να κρύβονται επιμελώς και την θέση τους παίρνουν νέες, αρκετά πιο χοντρές. Πρόκειται για σακούλες που τα super market χαρακτηρίζουν ως «επαναχρησιμοποιούμενες», έχουν πάχος από 50 έως 70 μικρομέτρα, δεν έχουν περιβαλλοντικό τέλος κι είναι από 2 έως 4 λεπτά φτηνότερες από τις λεπτές πλαστικές.

Στον απολογισμό του μέτρου για το 2018 η Greenpeace μαζί με το WWF, το Δίκτυο Μεσόγειο SOS και την Οικολογική Εταιρεία Ανακύκλωσης, κάνουν λόγο για κακή εφαρμογή του μέτρου αλλά και μια βάσιμη υποψία-«Από 1/1/2019, που το ανταποδοτικό τέλος της κλασσικής πλαστικής σακούλας ανεβαίνει στα 0,09€/τεμάχιο, εκτιμάται ότι οι καταναλωτές θα επιλέγουν φυσικά τις μεγαλύτερες και ανθεκτικότερες πλαστικές σακούλες των 52μm, που κοστίζουν και λιγότερο.

Μάλιστα, το 2019 η κατά κεφαλή κατανάλωση της ποσότητας πλαστικού στις πλαστικές σακούλες μπορεί να αυξηθεί από 8-26% σε σχέση ακόμη και με το 2017, αφού οι λιγότερες πλαστικές σακούλες θα είναι πολύ βαρύτερες. Αυτό μπορεί να αποτελέσει άλλη μία παγκόσμια πρωτοτυπία της χώρας μας».

Τι συνέβη τελικά; Ο κ.Κυρκίτσος συμπυκνώνει τη χαοτική και μάλλον αντι- περιβαλλοντική κατάσταση που επικράτησε τελικά στην ελληνική αγορά:

«Η χοντρή πλαστική σακούλα που τα super market ονομάζουν επαναχρησιμοποιούμενη, παίρνει μια μόλις ακόμα χρήση. O περισσότερος κόσμος την κάνει σακούλα για τα σκουπίδια στην κουζίνα ή το μπάνιο. Είναι αλήθεια ότι το κοινό χαλάρωσε το δεύτερο χρόνο εφαρμογής του μέτρου από την άλλη όμως δεν γνωρίζει, σε μεγάλο βαθμό ποιο είναι το καθεστώς με τις χοντρές σακούλες. Απλώς τους φαίνονται πιο ελκυστικές ως οικονομικές που είναι. Το αποτέλεσμα να καταλήγουν σε ΧΥΤΑ-ΧΑΔΑ χωρίς να έχουν ανακυκλωθεί ή ο ΕΟΑΝ να έχει λάβει ανταποδοτικό τέλος. Και μπορεί ενδεχομένως οι χοντρές πλαστικές σακούλες να είναι λιγότερες μεν στην κατανάλωση, αλλά είναι πολύ βαρύτερες- για την ακρίβεια 2,5 φορές βαρύτερες».

«Καταφέραμε να μετατρέψουμε τη χοντρή πλαστική σακούλα σε μίας χρήσης ενώ το μέτρο έπρεπε να αποτελέσει την απαρχή μιας ευρύτερης επικοινωνίας της πολιτείας με τους πολίτες για τους λόγους της μείωσης του πλαστικού μίας χρήσης», μας είπε κι ο Άλκης Καφετζής, υπεύθυνος της εκστρατείας για την προστασία του θαλάσσιου περιβάλλοντος στο ελληνικό γραφείο της Greenpeace.

Όσο για τα αισιόδοξα στατιστικά νούμερα του ΙΕΛΚΑ (Ινστιτούτο Έρευνας Λιανεμπορίου Καταναλωτικών Αγαθών )σε αυτά καταγράφεται 99% μείωση της χρήσης λεπτής πλαστικής σακούλας στα σουπερμάρκετ το 2019 σε σχέση με το 2017.

Στην ερώτηση του Dikaiologitika News προς το ινστιτούτο γιατί δεν καταγράφεται η χρήση των πιο χοντρών πλαστικών σακουλών, δεδομένου ότι η τάση της αγοράς έχει πια μεταφερθεί εκεί, η απάντηση που πήραμε είναι πως από τη στιγμή που η ΚΥΑ νομοθέτησε μόνο για την λεπτή πλαστική σακούλα αυτήν παρακολουθεί και το ΙΕΛΚΑ.

Στοιχεία πάντως για την κατανάλωση των πιο χοντρών σακούλων δεν έχει ούτε ο ΕΟΑΝ αλλά ούτε και το Υπουργείο Περιβάλλοντος. Δεδομένου ότι δεν υπάρχει καταγραφή ούτε για τις σακούλες που διατίθενται σε υπαίθριες αγορές και ψιλικατζίδικα καταλαβαίνει κανείς ότι στην πραγματικότητα έχουμε πλήρη άγνοια για την κατανάλωση της πλαστικής σακούλας στην ελληνική αγορά.

Το νόμιμα τρικ των super market κι η αυτοψία στα ταμεία

«Τα super market έχουν σχεδόν καταργήσει τη λεπτή σακούλα» μας λέει ο κος Κυρκίτσος και συνεχίζει: «προμοτάροντας τη χοντρή πλαστική σακούλα αποκτούν μια  εξτρά δυνατότητα σε σχέση με το παρελθόν- να κάνουν τις τιμές τους πιο ανταγωνιστικές, και μιλάμε για έναν ανταγωνισμό όπου οι τιμές στα προϊόντα παίζονται…. στον πόντο».

Ο Γιάννης Κασελίμης, εκπρόσωπος του συνδέσμου βιομηχανιών πλαστικών Ελλάδος είπε στο Dikaiologitika News πως τα super market αγοράζουν τη χοντρή πλαστική σακούλα από 4 έως 5 λεπτά το τεμάχιο. Όπως μας εξήγησε: «Τα super market δεν έχουν σίγουρα κόστος για αυτές τις σακούλες και ενδεχομένως να έχουν και κέρδος από την πώλησή τους».

Το ότι τα super market αποκρύπτουν ή δεν διαθέτουν σκόπιμα την λεπτή πλαστική σακούλα επιβεβαιώθηκε κι από το δικό μας ρεπορτάζ.

Σε κεντρικό κατάστημα μεγάλης αλυσίδας super market, στα Εξάρχεια, οι λεπτές πλαστικές σακούλες με το περιβαλλοντικό τέλος δεν υπήρχαν καν πάνω στα ταμεία (στη συνέχεια τις εντοπίσαμε κρυμένες κάτω από τις ταμειακές μηχανές). Υπήρχαν μόνο οι δύο «επαναχρησιμοποιούμενες» πλαστικές των 05 και 07 λεπτών. Σε επικοινωνία μας με τον υπεύθυνο του καταστήματος η απάντηση που πήραμε ήταν πως αυτό δεν γίνεται σκόπιμα, ήταν τυχαίο το γεγονός αλλά πως γενικά το κοινό τις προτιμάει γιατί χωράνε περισσότερα πράγματα. Τα ίδια αποτελέσματα έδωσε η αυτοψία σε 5 μικρότερα ή μεγαλύτερα super market, διαφορετικών αλυσίδων σε διάφορες περιοχές της πόλης- 3 από αυτά δεν διέθεταν καθόλου την λεπτή πλαστική σακούλα αλλά μόνο τη χοντρή, δική τους.

Οι προθέσεις του υπουργείου Περιβάλλοντος κι η άποψη των πλαστικοβιομήχανων

Πριν από λίγες ημέρες είδαν το φως της δημοσιότητας πληροφορίες σύμφωνα με τα οποίες, το υπουργείο Περιβάλλοντος προσανατολίζεται στην επέκταση του περιβαλλοντικού τέλους και στις σακούλες με μεγαλύτερο πάχος τοιχώματος, αλλά και στις κατηγορίες των επιχειρήσεων που εξαιρούνται από τη σχετική ρύθμιση. Όπως ακούγεται, οι αλλαγές θα έρθουν με νομοθετική ρύθμιση.

Το Dikaiologitika News επικοινώνησε με το Υπουργείο Περιβάλλοντος απευθύνοντας ερωτήσεις για το ζήτημα. Mας απάντησαν πως κάτι ετοιμάζεται αλλά δεν είναι ακόμα έτοιμο να ανακοινωθεί. Όσο για την άποψη των ίδιων των ανθρώπων που κατασκευάζουν τις πλαστικές σακούλες αποκαλύπτει κι αυτή πολλά για το ζήτημα.

«Το περιβάλλον προστατεύεται από την σωστή διαχείριση των αποβλήτων συσκευασιών και όχι από την επιβολή οικονομικών επιβαρύνσεων», μας είπε ο Γιάννης Κασελίμης, εκπρόσωπος του Συνδέσμου Βιομηχανιών Πλαστικών Ελλάδος στην εναρμόνιση της εθνικής νομοθεσίας με την οδηγία 720/2015.

«Η χρέωση των σακουλών άνω των 50 μικρών (σ.σ. η «χοντρή σακούλα») γίνεται για να αποκτήσει αξία το προϊόν και ως εκ τούτου κίνητρο για την επαναχρησιμοποίηση».

Σύμφωνα με τον ίδιο, το κράτος δεν παρακολούθησε ποτέ συστηματικά το μέτρο ούτε και ξέρει τι επιδιώκει. Ο ίδιος καταγγέλλει μάλιστα πως πολλές πλαστικές σακούλες φέρουν παραπλανητικές σημάνσεις κι ενώ γράφουν ότι είναι άνω των 50 μικρομέτρων, είναι στην πραγματικότητα λεπτότερες με αποτέλεσμα να μην αποδίδεται το περιβαλλοντικό τέλος.

Όπως τονίζει, ο σύνδεσμος έχει καταγγείλει αυτές τις παρανομίες μερικών super market στον ΕΟΑΝ - σε αυτό το σημείο καταλαβαίνει κανείς πόσο ξέφραγη είναι η κατάσταση αλλά και πόσα συμφέροντα υπάρχουν γύρω από αυτό το «αντικείμενο του πόθου»-.

«Είμαστε σε διαδικασία να πέσουν πρόστιμα σε super market για ζητήματα που έχουν να κάνουν με τους κανόνες διάθεσης της πλαστικής σακούλας», μας επιβεβαίωσε με τη σειρά του και ο κ. Κυρκίτσος,

«Οι έλεγχοι είναι όντως ελάχιστοι γιατί ο ΕΟΑΝ είναι σοβαρά υποστελεχωμένος».

Ένα είναι το ερώτημα τώρα: θα προχωρήσει σε νέες, γενναίες αυτή τη φορά αποφάσεις το Υπουργείο Περιβάλλοντος; Αναμένουμε (με ενδιαφέρον) στο ακουστικό μας.