Βαγγέλης Καλπαδάκης: Κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ και εξωτερική πολιτική: Διεκδικητική, Πολυδιάστατη, Οραματική

09:18 19/1/2025 - Πηγή: Dikaiologitika

Υπό την ηγεσία του τότε Πρωθυπουργού Αλέξη Τσίπρα, οι βασικές συνισταμένες της εξωτερικής πολιτικής σχεδιάστηκαν και υλοποιήθηκαν από τον ΥΠΕΞ Νίκο Κοτζιά και προωθήθηκαν στη συνέχεια από τον μετέπειτα ΥΠΕΞ Γιώργο Κατρούγκαλο, σε μια σειρά από πεδία.

Τα 2015 η Ελλάδα βρισκόταν στο επίκεντρο τριών μεγάλων διεθνών κρίσεων – την κρίση της ευρωζώνης, μια ευρύτερη γεωπολιτική κρίση στο τρίγωνο τριών πολέμων (Ουκρανία, Συρία, Λιβύη) και την προσφυγική

κρίση, ως απόρροια κυρίως αυτής της γεωπολιτικής αστάθειας.

Με δεδομένη τη διεθνή συγκυρία, η εξωτερική πολιτική που προώθησε η Κυβέρνηση είχε ως προτεραιότητα την αποκατάσταση της διεθνούς, περιφερειακής και ευρωπαϊκής εικόνας της Ελλάδας που είχε σοβαρά τραυματιστεί λόγω της οικονομικής κρίσης. Αυτή η προτεραιότητα υπηρετήθηκε στη βάση δύο στρατηγικών στόχων, που παραμένουν σταθεροί σε κάθε καταστατικό και διακηρυκτικό κείμενο του ΣΥΡΙΖΑ-ΠΣ: την προάσπιση της κυριαρχίας και των κυριαρχικών δικαιωμάτων της Ελλάδας και την ειρηνική επίλυση διαφορών με τους γείτονές της.

Για τον ΣΥΡΙΖΑ-ΠΣ τόσο κατά την περίοδο της διακυβέρνησης, όσο και σήμερα, η διασύνδεση του ρόλου που μπορεί και πρέπει να έχει η Ελλάδα στον κόσμο με τις εθνικές της επιδιώξεις, ήταν και παραμένει άμεση: Για να αποτελέσει η χώρα ευρωπαϊκό πυλώνα ειρήνης και σταθερότητας θα πρέπει – στο πλαίσιο του διεθνούς δικαίου – να προασπίζει τα δικαιώματά της αποφασιστικά και παράλληλα, να προωθεί την ειρήνη και να επιδιώκει ενεργά τη συνεργασία και την ειρηνική επίλυση διαφορών με τους γείτονές της.

Σε αυτήν την βάση αναπτύχθηκε και η έννοια της «φιλειρηνικής, ενεργητικής, πολυδιάστατης» εξωτερικής πολιτικής που προώθησε ο η Κυβέρνηση Τσίπρα. Ειδικά σε μία περίοδο «πολυκρίσης», θεωρήθηκε απαραίτητο να κινείται ενεργητικά και διεκδικητικά η ελληνική διπλωματία ως προς την προάσπιση των δικαιωμάτων της χώρας, την ενίσχυση των συμμαχιών της, τη διαμόρφωση πολυμερών σχημάτων συνεργασίας και την ειρηνική επίλυση διαφορών.

Όπως τονίστηκε τόσο κατά την περίοδο της διακυβέρνησης όσο και της αντιπολίτευσης, αυτή η εξωτερική πολιτική έρχεται σε αντίθεση με:

Την τακτική της άσκοπης κινητικότητας στις διεθνείς επαφές, χωρίς στρατηγική και διπλωματική ουσία Την παθητική στάση στη βάση της αντίληψης ότι η συμμετοχή μας στους ευρωατλαντικούς θεσμούς αρκεί για την προάσπιση των συμφερόντων μας Την άποψη ότι η Ελλάδα ωφελείται από μια πολιτική μαξιμαλισμού και διακοπής διαλόγου με γείτονές της. Ή, αντίθετα, την πεποίθηση «λύση να’ναι κ ό,τι να ναι» Την αναβλητικότητα στην επίλυση διαφορών με σκοπό την μετακύλιση προβλημάτων στο μέλλον με την ελπίδα ότι οι συνθήκες θα είναι καλύτερες για την Ελλάδα

Παράλληλα, στο πολυπολικό κόσμο που είχε αρχίσει να διαμορφώνεται την περίοδο 2015-2019, θεωρήθηκε απαραίτητο η Ελλάδα να προωθήσει μια πολυδιάστατη εξωτερική πολιτική προκειμένου να ενισχύσει τον διεθνή της ρόλο, πάντα με σεβασμό στις δεσμεύσεις της ως κράτος-μέλος της ΕΕ και του ΝΑΤΟ. Στο πλαίσιο αυτό, προτεραιότητα δόθηκε στην ανάπτυξη σχέσεων με παγκόσμιες και περιφερειακές δυνάμεις που είχαν ολοένα και μεγαλύτερες διαφορές μεταξύ τους.

Υπό την ηγεσία του τότε Πρωθυπουργού Αλέξη Τσίπρα, οι βασικές συνισταμένες της εξωτερικής πολιτικής σχεδιάστηκαν και υλοποιήθηκαν από τον ΥΠΕΞ Νίκο Κοτζιά και προωθήθηκαν στη συνέχεια από τον μετέπειτα ΥΠΕΞ Γιώργο Κατρούγκαλο, σε μια σειρά από πεδία:

Ελληνοτουρκικά: Aπό τη θετική ατζέντα στη διττή προσέγγιση

Οι σχέσεις με την Τουρκία την περίοδο 2015-2019 χωρίζονται σε δύο περιόδους. Η περίοδος από τις εκλογές του Ιανουαρίου 2015 μέχρι την απόπειρα πραξικοπήματος το καλοκαίρι του 2016 επικεντρώθηκε στην οικοδόμηση θετικής ατζέντας με εφαλτήριο την αντιμετώπιση της προσφυγικής και μεταναστευτικής κρίσης. Διακηρυγμένος στόχος αυτής της θετικής ατζέντας δεν ήταν μόνο η μείωση της έντασης με την Τουρκία, αλλά η έναρξη ουσιαστικών συνομιλιών με σκοπό την οριοθέτηση υφαλοκρηπίδας/ΑΟΖ στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης και η ενίσχυση της δυναμικής που είχε δημιουργηθεί για τη δίκαιη και βιώσιμη λύση του Κυπριακού (βλ. παρακάτω).

Ο Αλέξης Τσίπρας υπήρξε ο πρώτος Έλληνας Πρωθυπουργός που επισκέφθηκε την Τουρκία τρεις φορές σε επτά μήνες συναντώντας τον Πρόεδρο και Πρωθυπουργό της χώρας (Άγκυρα-Νοέμβριος 2015, Ανώτατο Συμβούλιο Συνεργασίας Σμύρνη- Μάρτιος 2016, Κων/πολη-Μάιος 2016) και οι επαφές του Υπουργού Εξωτερικών Νίκου Κοτζιά με την τουρκική πλευρά ήταν εντατικές και ουσιαστικές. Με αυτόν τον τρόπο η Ελλάδα συνέβαλε ενεργά - σε συνεργασία με την Γερμανία και την Ολλανδική Προεδρία - τόσο στην μείωση των προσφυγικών ροών, όσο και στην ανάπτυξη μιας νέας στρατηγικής ευρωτουρκικής σχέσης στην οποία ενσωματώνονταν οι ελληνικές θέσεις. Ειδικότερα, η Δήλωση ΕΕ-Τουρκίας, παρά τις νομικές και πρακτικές αδυναμίες της, συνέβαλε καταλυτικά στην αντιμετώπιση της κρίσης, θεσμοθέτησε για πρώτη φορά σε ευρωτουρκικό επίπεδο μια διαδικασία επιστροφών – με ευρωπαϊκές εγγυήσεις – στην Τουρκία, όσων μεταναστών δεν δικαιούνταν άσυλο στην Ελλάδα, ενώ συνεισέφερε στην δυναμική τόσο των συνομιλιών για το Κυπριακό, όσο και του ελληνοτουρκικού διαλόγου (επανεκκίνηση διερευνητικών συνομιλιών το 2016, συνομιλίες οικοδόμησης εμπιστοσύνης σε επίπεδο Α/ΓΕΑ). Παράλληλα, η καθιέρωση Δράσης του ΝΑΤΟ στο Αιγαίο, δημιούργησε επιπλέον πίεση στην Τουρκία για περιορισμό των ροών, εμπλέκοντας και τις ΗΠΑ στην περιοχή.

Η δεύτερη περίοδος, μετά την απόπειρα πραξικοπήματος στην Τουρκία, η οποία σηματοδοτήθηκε από την συμμαχία του Τούρκου Προέδρου με τους Γκρίζους Λύκους και συνοδεύτηκε από σοβαρή περιστολή των δημοκρατικών δικαιωμάτων στην γείτονα, έπληξε σοβαρά την ελληνοτουρκική θετική ατζέντα και εξαφάνισε οποιαδήποτε προοπτική για την ανάπτυξη της ευρωτουρκικής στρατηγικής σχέσης. Η Τουρκία κλιμάκωσε την επιθετικότητά της με το αφήγημα της αναθεώρησης της Συνθήκης της Λωζάνης και της Γαλάζιας Πατρίδας, την υπόθεση των «8» και των δύο ελλήνων στρατιωτών που συνελήφθησαν στην τουρκική πλευρά του Έβρου, ενώ οι παραβιάσεις του εναέριου χώρου πολλαπλασιάστηκαν και σημειώθηκαν σοβαρά επεισόδια στο Αιγαίο. Σε αυτό το αρνητικό κλίμα τις σχέσεις επιδείνωσε περαιτέρω και η αποτυχία των συνομιλιών για το Κυπριακό τον Ιούνιο του 2017 (βλ παρακάτω). Η στρατηγική που ακολουθήθηκε σε αυτό το πλαίσιο από την Κυβέρνηση βασιζόταν σε μια διττή προσέγγιση- από τη μία της διατήρησης ανοιχτών διαύλων με σκοπό την μείωση της έντασης, την αποφυγή ατυχημάτων και τη συνεργασία στο προσφυγικό και από την άλλη της αποφασιστικής προάσπισης της κυριαρχίας και των κυριαρχικών δικαιωμάτων της Ελλάδας σε στρατιωτικό και διπλωματικό επίπεδο, της ενισχυσης των αποτρεπτικών δυνάμεων και των συμμαχιών της χώρας, καθώς και της στήριξης της Κύπρου απέναντι στις τουρκικές προκλήσεις.

Παρά το επιβαρυμένο κλίμα, με πρωτοβουλία της Ελλάδας, τον Δεκέμβριο 2017 πραγματοποιήθηκε η πρώτη επίσκεψη Προέδρου της Τουρκίας στην Αθήνα μετά από 65 χρόνια. Η επίσκεψη εξασφάλισε τη διατήρηση ανοικτών διαύλων μεταξύ των δύο χωρών προκειμένου να αποφευχθεί περαιτέρω κλιμάκωση, καθώς και την ενισχυση της συνεργασίας στο προσφυγικό. Στην συνέντευξη τύπου, ο Αλέξης Τσίπρας κάλεσε την Τουρκία να τερματίσει τις παραβιάσεις του διεθνούς δικαίου και να άρει το casus belli, ενώ ήταν ο πρώτος Έλληνας Πρωθυπουργός μετά από δεκαετίες που αναφέρθηκε δημόσια στην τουρκική εισβολή και κατοχή της Κύπρου ενώπιον ομολόγου του. Ο Τούρκος Πρόεδρος επανέλαβε τις πάγιες τουρκικές θέσεις, αλλά – για πρώτη φορά - αποδέχτηκε ότι «στη Δυτική Θράκη έχουμε μουσουλμανική μειονότητα, η οποία μπορεί να είναι τουρκικής, πομακικής ή Ρομά προέλευσης». Η συνέντευξη τύπου έκλεισε με τον Αλέξη Τσίπρα να τονίζει ότι το 2018 θα αποτελέσει «χρονιά ορόσημο» για την Ελλάδα με έξοδό της από την κρίση και να καλεί τον Τούρκο Πρόεδρο να «συνδράμει ώστε η θετική αυτή συγκυρία να συμπαρασύρει τις σχέσεις των δύο λαών... ανοίγοντας ένα νέο κεφάλαιο». Προσέθεσε ωστόσο, ότι αν η Τουρκία δεν αποδεχθεί αυτήν την προοπτική, «θα είναι εις βάρος όχι μόνο των ελληνοτουρκικών, αλλά και των ευρωτουρκικών σχέσεων».

Λίγους μήνες αργότερα, τον Μάρτιο του 2018, σε συνέχεια της κλιμάκωσης των τουρκικών παραβιάσεων, Ελλάδα και Κυπριακή Δημοκρατία εξασφάλισαν τα πιο αυστηρά Συμπεράσματα Ευρωπαϊκού Συμβουλίου σε βάρος της Τουρκίας στην ιστορία της ΕΕ. Συγκεκριμένα, η ΕΕ «καταδίκα[σε] απερίφραστα τις συνεχείς παράνομες ενέργειες της Τουρκίας στην Ανατολική Μεσόγειο και το Αιγαίο και υπογράμμ[ισε] την πλήρη αλληλεγγύη της προς την Κύπρο και την Ελλάδα». Παράλληλα, κάλεσε «επειγόντως την Τουρκία να σταματήσει αυτές τις ενέργειες και να σεβαστεί τα κυριαρχικά δικαιώματα της Κύπρου να ερευνά και να εκμεταλλεύεται τους φυσικούς της πόρους σύμφωνα με το ενωσιακό και το διεθνές δίκαιο». Στη βάση αυτών των Συμπερασμάτων και του περαιτέρω συντονισμού Ελλάδας-Κύπρου, τον Ιούνιο 2019 η ΕΕ άνοιξε για πρώτη φορά τον δρόμο για την λήψη κυρώσεων κατά της Τουρκίας ως απάντηση στις παράνομες γεωτρήσεις του τουρκικού ερευνητικού Barbaros στην κυπριακή ΑΟΖ. Είχε προηγηθεί, τον Οκτώβριο 2018, η ανάσχεση του τουρκικού ερευνητικού Barbaros από την φρεγάτα Νικηφόρος Φωκάς στα όρια της ελληνικής υφαλοκρηπίδας.

Αξίζει να σημειωθεί ότι και σε αυτήν την δύσκολη περίοδο η Κυβέρνηση επέμεινε στους ανοιχτούς διαύλους επικοινωνίας. Η πρωθυπουργική επίσκεψη στην Τουρκία τον Φεβρουάριο 2019 άνοιξε τον δρόμο για επανεκκίνηση των συνομιλιών Μέτρων Οικοδόμησης Εμπιστοσύνης (Μάιος και Ιούνιος 2019), ενώ ο Αλέξης Τσίπρας έγινε ο πρώτος Έλληνας Πρωθυπουργός που επισκέφθηκε επίσημα την Χάλκη υπογραμμίζοντας την στήριξη της Ελλάδας στο άνοιγμα της εκεί Θεολογικής Σχολής.

Λίγο πάνω από ένα μήνα μετά, στις 21 Μαρτίου, πραγματοποιήθηκαν διευρυμένες συνομιλίες στην Αττάλεια, σε επίπεδο ΥΠΕΞ (Κατρούγκαλος-Τσαβούσογλου) στις οποίες ο Έλληνας ΥΠΕΞ δήλωνε ότι «είμαστε εδώ για να προχωρήσουμε τη θετική ατζέντα που συμφώνήθηκε σε επίπεδο Τσίπρα-Ερντογάν» προσθέτοντας ότι η Τουρκία «έχει δικαιώματα στην Ανατολική Μεσόγειο, αλλά όχι στην Κυπριακή ΑΟΖ». Στις 20 Μαρτίου, στα Ιεροσόλυμα, είχε προηγηθεί η θεσμοθέτηση του σχήματος 3+1 με την Κύπρο, Ισραήλ και ΗΠΑ (Τρίπρας, Ανασταδιάσης, Νετανιάχου, Πομπέο), κατά την οποία εκφράστηκε στήριξη στην προώθηση του αγωγού EastMed.

Παράλληλα – και αφού ολοκληρώθηκε η υιοθέτηση της Συμφωνίας των Πρεσπών τον Φεβρουάριο 2019 - η Κυβέρνηση ανακοίνωσε στην Βουλή την πρόθεσή της για προώθηση του σχεδιασμού που κατέθεσε ο Νίκος Κοτζιάς τον Οκτώβριο 2018, για σταδιακή επέκταση των χωρικών υδάτων αρχής γενομένης από το Ιόνιο. Παρά τις έντονες ενστάσεις της αξιωματικής αντιπολίτευσης ελήφθη απόφαση ο σχεδιασμός αυτός να προχωρήσει, αλλά μεσολάβησαν οι ευρωεκλογές. [Σημ. Η επέκταση των χωρικών υδάτων μόνο στο Ιόνιο, θεσμοθετήθηκε τελικά τον Ιανουάριο 2021 από την επόμενη Κυβέρνηση, στο πλαίσιο της Συμφωνίας ΑΟΖ Ελλάδας-Ιταλίας την οποία η Αξιωματική Αντιπολίτευση υπερψήφισε.]

Κυπριακό: Αποτυχία των συνομιλιών, κατοχύρωση του πλαισίου Γκουτέρες

Η Κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ υποστήριξε ενεργά τις συνομιλίες για το Κυπριακό που προωθούνταν από τον Φεβρουάριο 2014 στη βάση του Κοινού Ανακοινωθέντος Αναστασιάδη-Έρογλου, υπογραμμίζοντας σταθερά την εμπλοκή της Ελλάδας αποκλειστικά στη πτυχή ασφαλείας του διεθνούς αυτού ζητήματος. Η τελική φάση των συνομιλιών του Κυπριακού – που πραγματοποιήθηκαν σε μια μεταβατική περίοδο για τη νέα ηγεσία Τραμπ και στη χειρότερη δυνατή στιγμή για τις ευρωτουρκικές σχέσεις - δεν οδήγησαν σε λύση. Έφτασαν, ωστόσο, πιο κοντά από ποτέ στη δίκαιη και βιώσιμη επίλυση του Κυπριακού με τη Διάσκεψη του Crans Montana τον Ιούνιο του 2017. Για πρώτη φορά δε κατοχυρώθηκε ως κεκτημένο των διαπραγματεύσεων, στο πλαίσιο που έθεσε ο ΓΓ ΟΗΕ κ. Γκουτέρες, η κατάργηση των εγγυήσεων και η αποχώρηση των κατοχικών στρατευμάτων από την Κύπρο.

Συμφωνία των Πρεσπών: H ιστορική επίλυση της μακροχρόνιας διαφοράς

Η υπογραφή της Συμφωνίας των Πρεσπών και η αλλαγή της ονομασίας της γείτονος σε Βόρεια Μακεδονία, αποτέλεσε το πιο σημαντικό επίτευγμα της Κυβέρνησης στην εξωτερική πολιτική. Με την Συμφωνία τερματίστηκε η σταθερή πορεία αναγνώρισης της γειτονικής χώρας ως «Δημοκρατία της Μακεδονίας» από δεκάδες χώρες και επιλύθηκε το ονοματολογικό στη βάση των πάγιων θέσεων της Ελλάδας, ήτοι την εξασφάλιση σύνθετης ονομασίας με γεωγραφικό προσδιορισμό για χρήση έναντι όλων (erga omnes). Πιο συγκεκριμένα επιτεύχθηκε η κατοχύρωση της αλλαγής του Συντάγματος της Βόρειας Μακεδονίας, ώστε να εγκαταλείπεται οριστικά ο όρος «Μακεδονία» και η νέα ονομασία να ισχύει έναντι όλων. Παράλληλα, εξασφαλίστηκε ότι ο μόνος επιθετικός προσδιορισμός που μπορεί να χρησιμοποιείται σε σχέση με δημόσιους ή κρατικά επιχορηγούμενους φορείς είναι «της Βόρειας Μακεδονίας» (πχ Πρωθυπουργός της Βόρειας Μακεδονίας όχι «Μακεδόνας» Πρωθυπουργός, Εθνική Ομάδα της Βόρειας Μακεδονίας). Τέλος, η γειτονική χώρα αποδέχτηκε ότι τόσο η γλώσσα της όσο και τα εθνικά χαρακτηριστικά του λαού της δεν έχουν σχέση με την Μακεδονία από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα και δεσμεύτηκε να μην παρεμβαίνει σε οποιοδήποτε ζήτημα αφορά Έλληνες πολίτες.

Παράλληλα, αναγνωρίστηκε από τη Βόρεια Μακεδονία η ελληνικότητα της αρχαίας Μακεδονίας, των συμβόλων και της ιστορίας της και η ηγεσία προέβη στις απαραίτητες αλλαγές στις ονομασίες υποδομών και μνημείων. Η γειτονική χώρα δεσμεύτηκε στην αφαίρεση από τα σχολικά βιβλία της, όλων των αναφορών που μπορούσαν να δημιουργούν εχθρότητα στις σχέσεις των δύο λαών. Στο πλαίσιο δε των διαπραγματεύσεων της αρμόδιας Επιτροπής, η γειτονική χώρα δεσμεύτηκε ρητά με την αποστολή ρηματικής διακοίνωσης τον Ιούνιο 2019 για αλλαγή των σχολικών της βιβλίων σε σχέση με τις αναφορές στον Μέγα Αλέξανδρο και την Αρχαία Μακεδονία. Συστάθηκε τέλος, Επιτροπή ειδικών για τις εμπορικές ονομασίες, τα εμπορικά σήματα και τις επωνυμίες που θα έχει, άλλωστε, η Ελλάδα τη δυνατότητα πίεσης ώστε να αλλάξουν, προκειμένου να κλείσει το σχετικό κεφάλαιο κατά την ενταξιακή διαδικασία της Βόρειας Μακεδονίας.

Με την Συμφωνία προβλέφθηκε η ανάπτυξη στρατηγικών σχέσεων μεταξύ των δύο χωρών και η σύγκληση του Ανώτατου Συμβουλίου Συνεργασίας μία φορά τον χρόνο με σκοπό τη σύναψη πολλαπλών συμφωνιών και μνημονίων συνεργασίας. Σε αυτό το πλαίσιο το πρώτο Ανώτατο Συμβούλιο Συνεργασίας, που πραγματοποιήθηκε τον Απρίλιο 2019 στα Σκόπια, εγκαινίασε μια νέα εποχή ενίσχυσης του αμυντικού, διπλωματικού και οικονομικού ρόλου της Ελλάδας στη γειτονική χώρα, μεταξύ άλλων και μέσω της κατοχύρωσης του ρόλου της ελληνικής αεροπορίας στην αστυνόμευση του εναέριου χώρου της Βόρειας Μακεδονίας.

Βαλκάνια: H επιστροφή της Ελλάδας και της ΕΕ στην περιοχή

Η Συμφωνία των Πρεσπών αναβάθμισε τον ρόλο της Ελλάδας στα Βαλκάνια καθώς για δεύτερη φορά μετά την υιοθέτηση της Ατζέντας της Θεσσαλονίκης το 2003, πρωτοστατούσε στην προώθηση της ενταξιακής πορείας των Βαλκανίων, η οποία είχε παγώσει από το 2014 με αποτέλεσμα την αποσταθεροποίηση της περιοχής και την ενίσχυση τρίτων δυνάμεων εις βάρος της ΕΕ. Επίσης, η επίλυση του ονοματολογικού οδήγησε στην ένταξη της Ελλάδας σε σημαντικές πρωτοβουλίες από τις οποίες είχε εξαιρεθεί (Διαδικασία του Βερολίνου, Πρωτοβουλία Κίνας 1+16), με αποτέλεσμα την ενίσχυση του ρόλου της στον σχεδιασμό και την υλοποίηση έργων υποδομών και διασυνδεσιμότητας στην Νοτιοανατολική Ευρώπη.

Πέραν της καθοριστικής συμβολής της στην επανεκκίνηση της ευρωπαϊκής προοπτικής των Δυτικών Βαλκανίων και στην δυναμική επανενεργοποίηση της ΕΕ στην περιοχή, η Ελλάδα σε αυτήν την περίοδο, συνέβαλε στην ειρήνη και τη σταθερότητα των Βαλκανίων προωθώντας πρωτοβουλίες πολυμερούς συνεργασίας και συνανάπτυξης. Στο πλαίσιο αυτό καθιερώθηκε το σχήμα Ελλάδα-Βουλγαρία-Ρουμανία-Σερβία σε επίπεδο Πρωθυπουργών, που συμπεριλάμβανε τις μεγαλύτερες χώρες των Βαλκανίων και συνέβαλε τόσο στην περιφερειακή συνεργασία όσο και στη δημιουργία θετικού κλίματος για τη Συμφωνία των Πρεσπών. Η Βουλγαρία και η Ρουμανία είχαν την Προεδρία της ΕΕ το 2018 και 2019, ενώ τόσο η συμμετοχή της Σερβίας στο εν λόγω σχήμα όσο και η καθιέρωση του Ανώτατου Συμβουλίου Συνεργασίας Ελλάδας-Σερβίας το 2017 έπαιξαν σημαντικό ρόλο ώστε το Βελιγράδι να άρει την διστακτικότητά του σε σχέση με τη Συμφωνία.

Στην ενίσχυση του ρόλου της Ελλάδας στην περιοχή συνεισέφεραν επίσης το σχήμα Διασυνοριακής Συνεργασίας Ελλάδα-Αλβανία-Βόρεια Μακεδονία-Βουλγαρία και το σχήμα Ελλάδα-Κροατία-Βουλγαρία-Ρουμανία (με τις χώρες ΕΕ των Βαλκανίων), που πραγματοποιούνταν σε επίπεδο ΥΠΕΞ.

Παράλληλα, η Κυβέρνηση προώθησε σταθερά τον ελληνοαλβανικό διάλογο για την επίλυση εκκρεμών ζητημάτων (πχ στρατιωτικά κοιμητήρια) και εξασφάλισε με παρέμβαση της τότε ΑΝΥΠΕΞ Σίας Αναγνωστοπούλου στο Συμβούλιο Ευρωπαϊκών Υποθέσεων τον Ιούνιο 2019 ότι, για πρώτη φορά, η προάσπιση των δικαιωμάτων της Ελληνικής Εθνικής Μειονότητας (περιουσιακά, αυτοπροσδιορισμός) θα αποτελούσε βασικό όρο για την έναρξη της ενταξιακής διαδικασίας της Αλβανίας. Χαρακτηριστικό παράδειγμα της διεκδικητικής στάσης της Ελλάδας στα εν λόγω θέματα ήταν η παρέμβαση του Πρωθυπουργού τον Μάρτιο 2019 από το Βουκουρέστι στην οποία προειδοποίησε την αλβανική κυβέρνηση ότι ενέργειές της που θα επηρέαζαν αρνητικά τα δικαιώματα της μειονότητας θα οδηγούσαν στο πάγωμα της ενταξιακής της προοπτικής. Η δήλωση αυτή οδήγησε σε άμεση ανάκληση εγκυκλίου που είχε κυκλοφορήσει την ίδια μέρα η οποία διευκόλυνε την δήμευση παραθαλάσσιων περιουσιών των Ελλήνων της Χειμάρρας.

Ανατολική Μεσόγειος: H Ελλάδας πυλώνας ειρήνης και σταθερότητας και κόμβος συνεργασίας

Η εξωτερική πολιτική της περιόδου 2015-2019 συνέβαλε στην προώθηση της ειρήνης και ασφάλειας σε μία δύσκολη περίοδο για την περιοχή, καθώς και στην αναβάθμιση του περιφερειακού ρόλου της Κυπριακής Δημοκρατίας. Οι πρωτοβουλίες της χώρας ενίσχυσαν τον ρόλο της ως πυλώνα ειρήνης και σταθερότητας, δίνοντας παράλληλα το μήνυμα ότι η συμμόρφωση με το διεθνές δίκαιο και ο αμοιβαίος σεβασμός είναι η μόνη βάση πάνω στην οποία μπορεί να οικοδομηθεί το μέλλον της περιοχής. Το μήνυμα αυτό λειτούργησε και ως μέσο πίεσης προς την Τουρκία για συμμόρφωση με το διεθνές δίκαιο και σεβασμό των γειτόνων της σε μία περίοδο που οι σχέσεις της με χώρες της Ανατολικής Μεσογείου (συμπεριλαμβανομένης της Ελλάδας) διέρχονταν κρίση. Την ίδια στιγμή, το μήνυμα προς τον Άγκυρα τόσο σε διμερές επίπεδο όσο και στο πλαίσιο δηλώσεων ήταν σταθερό ότι οι «πόρτες είναι ανοιχτές» για συνεργασίες σε αυτό το πλαίσιο.

Η Ελλάδα ενίσχυσε τη διμερή και τριμερή, μαζί με την Κύπρο, πολυεπίπεδη συνεργασία με το Ισραήλ και την Αίγυπτο (με την οποία άρχισαν διαπραγματεύσεις για Συμφωνία ΑΟΖ), ενώ καθιέρωσε τριμερή σχήματα συνεργασίας με την Ιορδανία, τον Λίβανο, και την Αρμενία. Παράλληλα, ενίσχυσε τις σχέσεις με τα ΗΑΕ, εκκίνησε τις σχέσεις με το Ιράν (σε συνέχεια της πυρηνικής συμφωνία που σύναψε με τις ΗΠΑ) και καθιέρωσε το σχήμα 3+1 με το Ισραήλ και τις ΗΠΑ με ιδιαίτερη έμφαση στην προώθηση του αγωγού φυσικού αερίου EastMed. Την ίδια στιγμή, ανέπτυξε τις σχέσεις με την μεταβατική κυβέρνηση της Λιβύης σε συνέχεια της επίσκεψης του ΥΠΕΞ κ Κοτζιά στην Τρίπολη τον Νοέμβριο 2016 και εξασφάλισε την συμμετοχή της Ελλάδας στις διεθνείς διεργασίες για την Λιβύη με τη συμμετοχή της στη Διάσκεψη του Παλέρμο σε πρωθυπουργικό επίπεδο, τον Νοέμβριο 2018.

Την εν λόγω περίοδο υπήρξε ενίσχυση των παραδοσιακά στενών σχέσεων της χώρας μας με την Παλαιστίνη, με την επίσκεψη του Προέδρου Abbas στην Αθήνα τον Δεκέμβριο 2015 και την ομιλία του στη Βουλή, στη συνέχεια της οποίας υιοθετήθηκε ομόφωνα ψήφισμα για την αναγνώριση παλαιστινιακού κράτους από την ολομέλεια του Κοινοβουλίου. Επίσης, θεσπίστηκε η αντικατάσταση του όρου «Παλαιστινιακή Αρχή» με τον όρο «Παλαιστίνη» στο σύνολο των ελληνικών δημοσίων εγγράφων, ενώ εγκαινιαστηκε τριμερής συνεργασία με την Κύπρο και Παλαιστίνη, καθώς και κοινή διακυβερνητικό συμβούλιο Ελλάδας - Παλαιστίνης.

Τέλος, σε επίπεδο ΥΠΕΞ εγκαινιάστηκε η Διάσκεψη της Ρόδου για την Ασφάλεια, με τη συμμετοχή χωρών της Ανατολικής Ευρώπης, της Μεσογείου και του Κόλπου, η Διάσκεψη για το Θρησκευτικό και Πολιτιστικό Πλουραλισμό στη Μέση Ανατολή και το Φόρουμ Αρχαίων πολιτισμών (με τη συμμετοχή της Κίνας, της Αιγύπτου, της Βολιβίας, της Ινδίας, του Ιράκ, του Ιράν, της Ιταλίας, του Μεξικό και του Περού).

Ευρώπη-ΗΠΑ-Κίνα-Ρωσία: Αναβάθμιση του ρόλου της Ελλάδας σε ευρωπαικό και παγκόσμιο επίπεδο

Σε ευρωπαϊκό επίπεδο, η Ελλάδα καθιέρωσε τη Σύνοδο Ευρωπαϊκών Χωρών του Νότου, με σκοπό τον συντονισμό και τη συνεργασία σε σειρά τομείς όπου τα συμφέροντα των χωρών της περιοχής συγκλίνουν (οικονομία, ασφάλεια, μεταναστευτικό, περιβάλλον). Η Σύνοδος καθιερώθηκε σε συνεργασία με τη Γαλλία με την οποία υπήρξε αναβάθμιση των στρατηγικών σχέσεων σε συνέχεια των επισκέψεων Ολαντ (2015) και Μακρόν (2017) στην Ελλάδα και Τσίπρα στην Γαλλία (2017).

Την ίδια στιγμή, υπήρξε αποκατάσταση των σχέσεων με την Γερμανία, μετά από την δύσκολη περίοδο της κρίσης, στο πλαίσιο διμερούς Σχεδίου Δράσης που υιοθετήθηκε το 2016. Παράλληλα, τον Ιούνιο 2019, η Ελλάδα κάλεσε επισήμως, με ρηματική διακοίνωση για πρώτη φορά μετά από δύο δεκαετίες, τη Γερμανία να προσέλθει σε διαπραγματεύσεις για την επίλυση του εκκρεμούς ζητήματος των αξιώσεων της Ελλάδας για την καταβολή πολεμικών επανορθώσεων και αποζημιώσεων, σε συνέχεια σχετικής έκθεσης της σχετικής Διακομματικής Κοινοβουλευτικής Επιτροπής.

Κατά την περίοδο 2015-2019 υπήρξε ουσιαστική αναβάθμιση της στρατηγικής συνεργασίας με τις ΗΠΑ η οποία βασίστηκε τόσο στο θετικό κλίμα που δημιούργησε η στήριξη του Προέδρου Ομπάμα στην Ελλάδα κατά τη διάρκεια της οικονομικής κρίσης, όσο και στην προσδοκία της ενίσχυσης του ρόλου των ΗΠΑ στην αντιμετώπιση της ολοένα αυξανόμενης τουρκικής επιθετικότητας στο Αιγαίο.

Στο πλαίσιο αυτό, η επίσκεψη Ομπάμα στην Αθήνα τον Νοέμβριο 2016 σηματοδοτεί μια ιστορική στιγμή για τις ελληνοαμερικανικές σχέσεις- ιδίως λαμβάνοντας υπόψιν τις υποστηρικτικές αναφορές του στην προσπάθεια του ελληνικού λαού να αντιμετωπίσει την οικονομική κρίση και να διαχειριστεί με ανθρωπιά την προσφυγική κρίση («Θα ήθελα να συγχαρώ τον πρωθυπουργό Αλέξη Τσίπρα για τις μεταρρυθμίσεις. Θα συνεχίσετε να έχετε την υποστήριξη των ΗΠΑ. Εγώ θα συνεχίσω να λέω στους πιστωτές ότι πρέπει να ληφθούν μέτρα που διευκολύνουν τη βιωσιμότητα του χρέους. Οι Έλληνες έχουν κάνει μεγάλες θυσίες και από την πλευρά μου είμαι υπερήφανος για το έργο της δικής μου διοίκησης που βοήθησε τους Έλληνες. Ένα μέρος της επίσκεψής μου ήταν για να καταδείξει τα βήματα που έχουν γίνει στην Ελλάδα». «Οι Δημοκρατίες βοηθούν τους πρόσφυγες. Και ποτέ άλλοτε στον κόσμο δεν έχουμε δει τέτοια συμπόνια προς τους πρόσφυγες, όπως στην Ελλάδα). Η γενναιοδωρία των Ελλήνων ενέπνευσε τον κόσμο. Η Ελλάδα δεν μπορεί να επωμιστεί μόνη της το προσφυγικό»).

Οι σχέσεις με τις ΗΠΑ αναπτύχθηκαν περαιτέρω κατά την περίοδο Τραμπ και σε συνέχεια της επίσκεψης Τσίπρα στις ΗΠΑ (Οκτώβριος 2017), με την καθιέρωση Στρατηγικού Διαλόγου τον Δεκέμβριο 2018, την ενίσχυση της διμερούς αμυντικής συνεργασίας με το πρόγραμμα εκσυγχρονισμού F16, την προώθηση της συνεργασίας 3+1 με το Ισραήλ (βλ ανωτέρω) και την εξασφάλιση σημαντικών επενδύσεων (πλωτό κέντρο επανυγροποίησης στην Αλεξ/πολη, ναυπηγεία Σύρου, Cinespace Film Studios). Σε αυτό το πλαίσιο τέθηκαν νέες βάσεις στη διμερή οικονομική συνεργασία κατά τη Διεθνή Έκθεση Θεσσαλονίκης το 2018, όπου οι ΗΠΑ συμμετείχαν ως τιμώμενη χώρα, αναδεικνύοντας τον ρόλο της Θεσσαλονίκης ως οικονομικό κόμβο των Βαλκανίων, με επίσκεψη του τότε Υπουργού Εμπορίου των ΗΠΑ.

Παράλληλα, οι ελληνοκινεζικές σχέσεις αναβαθμίστηκαν στο πλαίσιο της «ολοκληρωμένης, στρατηγικής σχέσης» των δύο χωρών με εφαλτήριο την επένδυση της COSCO στον Πειραιά και τη συνεργασία στους τομείς της οικονομίας και ναυτιλίας. Πραγματοποιήθηκε μία επίσημη πρωθυπουργική επίσκεψη με συμμετοχή σημαντικού αριθμού Υπουργών (Ιούλιος 2016), ενώ ο Αλέξης Τσίπρας συμμετείχε και στις δύο Συνόδους One Belt One Road που έλαβαν χώρα το 2017 και 2019 με την Ελλάδα να είναι μια από τις πρώτες ευρωπαϊκές χώρες που υπέγραψε σχετικό μνημόνιο κατανόησης για αυτήν την πρωτοβουλία (2018).

Τέλος, με εφαλτήριο το Έτος Ελλάδας-Ρωσίας 2016 και την επίσκεψη Πούτιν στην Ελλάδα το καλοκαίρι 2016, η Ελλάδα προώθησε τις σχέσεις της με τη Ρωσία στην οικονομία, τον πολιτισμό, την ενέργεια, τον τουρισμό και την παιδεία, τηρώντας την ίδια στιγμή σταθερά τις δεσμεύσεις της ως κράτος-μέλος της ΕΕ και του ΝΑΤΟ. Οι σχέσεις επιδεινώθηκαν μετά την απέλαση ρώσων διπλωματών από την Ελλάδα για εμπλοκή τους στα εσωτερικά της χώρας, αλλά αποκαταστάθηκαν σε συνέχεια της πρωθυπουργικής επίσκεψης που πραγματοποιήθηκε στη Μόσχα τον Δεκέμβριο 2018. Η επίσκεψη συνέβαλε καθοριστικά τόσο στην ρωσική αναγνώριση της Βόρειας Μακεδονίας με τη νέα της ονομασία, όσο και στην αποδοχή – από τη Μόσχα - της προώθησης του αγωγού Eastmed από την Ελλάδα, Κύπρο και Ισραήλ, με αμερικανική στήριξη.

(Ο Βαγγέλης Καλπαδάκης είναι Συντονιστής - Ινστιτούτο Αλέξη Τσίπρα για την Ειρήνη, Δικαιοσύνη και Βιώσιμη Ανάπτυξη, Δ/ντής Διπλωματικού Γραφείου Πρωθυπουργού 2015-2019)

#ΑΦΙΕΡΩΜΑ_10_ΧΡΟΝΙΑ_ΣΥΡΙΖΑ #ΒΑΓΓΕΛΗΣ_ΚΑΛΠΑΔΑΚΗΣ