Η επιστροφή του ΔΝΤ, το δόγμα Τραμπ και το νέο παγκόσμιο οικονομικό τοπίο

07:16 23/4/2020 - Πηγή: News 24|7

Το ξέσπασμα της πανδημίας του κορονοϊού (Covid-19), πέρα από τις δραματικές υγειονομικές επιπτώσεις με την απώλεια εκατοντάδων χιλιάδων ανθρώπων σε όλο τον πλανήτη (ξεπέρασαν τα 160.000 τα θύματα σε όλο τον πλανήτη την 21 Απριλίου, σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας), έχει προκαλέσει ισχυρούς και πολλαπλούς κλυδωνισμούς στην παγκόσμια οικονομία, διαμορφώνοντας νέους συσχετισμούς και ανησυχίες για την επόμενη ημέρα της κρίσης.

Σύμφωνα με το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο,

η παγκόσμια ύφεση έχει λάβει πλέον διαστάσεις συγκρινόμενες με τη Μεγάλη Ύφεση που ξέσπασε το 1929 και επεκτάθηκε τη δεκαετία του 1930, ξεπερνώντας πιθανότατα και την παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση του 2007-2008. Το ξαφνικό lockdown σε όλο τον κόσμο για την αποτροπή της μετάδοσης του ιού -πλην ελάχιστων εξαιρέσεων- οδηγεί σε ύφεση της τάξης του 3% του παγκόσμιου ΑΕΠ.

Η ιστορικών διαστάσεων επιβράδυνση της παγκόσμιας οικονομίας, εξαιτίας μιας ξαφνικής και απότομης παύσης της οικονομικής δραστηριότητας σχεδόν όλων των χωρών παγκοσμίως -και όχι μιας κρίσης που προήλθε από τον χρηματοπιστωτικό τομέα το 2007-2008- φαίνεται πως θα διαμορφώσει μία νέα πραγματικότητα, σε ένα ήδη ρευστό διεθνές περιβάλλον (εμπορικός πόλεμος ΗΠΑ-Κίνας, Βrexit, αναταραχή σε Ανατολική Μεσόγειο και Μέση Ανατολή, συνέπειες κλιματικής κρίσης, κ.ά.) ακόμη και επαναχάραξη των οικονομικών ισορροπιών του πλανήτη. Το κρίσιμο ερώτημα για την επόμενη ημέρα είναι προς ποια κατεύθυνση θα κινηθούν οι προσπάθειες επούλωσης των πληγών από τις συνέπειες της κρίσης του κορονοϊού, την ώρα που δεκάδες εκατομμύρια εργαζόμενοι σε όλο τον κόσμο (5,2 εκατ. άνεργοι καταγράφηκαν μόνο την τελευταία εβδομάδα στις ΗΠΑ) απειλούνται με ανεργία ή εργασιακή επισφάλεια.

Το ΔΝΤ «επιστρέφει» (;)

Οι προοπτικές δεν είναι ευοίωνες, αφού το ΔΝΤ δέχεται συνεχείς εκκλήσεις για οικονομική στήριξη από την πλειοψηφία των χωρών-μελών του. Η επικεφαλής οικονομολόγος του Ταμείου Γκίτα Γκόπιναθ δήλωσε ότι 100 από τις 189 χώρες-μέλη του διεθνούς οργανισμού -εκ των οποίων οι μισές περίπου είναι «φτωχές» χώρες με υψηλά χρέη και αδύναμα συστήματα υγείας- έχουν επικοινωνήσει με το ΔΝΤ για την παροχή επείγουσας στήριξης ώστε να αντιμετωπίσουν το οικονομικό χτύπημα που προκάλεσε ο Covid-19.

Η πραγματικότητα αυτή προσφέρει στο Διεθνές Νομισματικό Ταμείο την προοπτική ενεργής επιστροφής του στο διεθνές σκηνικό ως «προστάτης» του παγκόσμιου χρηματοπιστωτικού συστήματος, κατά τις ιδρυτικές του διακηρύξεις το 1944, την επόμενη ημέρα του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Την ίδια ευκαιρία είχε και το 2010 -και μάλιστα με τη δραστηριοποίησή του σε αναπτυγμένες οικονομίες (Ευρωζώνη)- με τον τότε Γενικό Διευθυντή του, Ντομινίκ Στρος-Καν, να βλέπει την κρίση στη νομισματική ένωση ως ευκαιρία αναγέννησης και ανάκτησης ρόλου στο παγκόσμιο χρηματοπιστωτικό σύστημα, έπειτα από μία πολυετή περίοδο «ξηρασίας» κατά την οποία το Ταμείο δεν είχε ιδιαίτερη παρουσία, ελλείψει ζήτησης παροχής οικονομικής στήριξης. Τα αποτελέσματα της εμπλοκής του ΔΝΤ στη διαχείριση χρέους της Ευρωζώνης είναι τουλάχιστον αμφιλεγόμενα, με τη συμμετοχή του στα ελληνικά Προγράμματα να αξιολογείται ως προβληματική ως προς τη συνεργασία με την ΕΕ -το ακανθώδες ζήτημα του ελληνικού χρέους και οι λανθασμένοι δημοσιονομικοί πολλαπλασιαστές για την Ελλάδα αποτελούν τα χαρακτηριστικότερα παραδείγματα.

Στην παρούσα περίοδο, ωστόσο, οι όροι είναι διαφορετικοί, ιδιαίτερα σε πολιτικό επίπεδο, με την κρίση στην Ευρωζώνη να έχει τερματιστεί, αν μη τι άλλο τυπικά, και με το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο να προσπαθεί να εμφανίσει ένα περισσότερο «κοινωνικό» προφίλ ως οργανισμός (νέα ατζέντα με καταπολέμηση ανισοτήτων, Στόχους Βιώσιμης Ανάπτυξης, μεταξύ άλλων) ωστόσο, εύλογη ανησυχία προκαλείται για τη «σφραγίδα» που θα έχουν οι όροι πολιτικής που θα θέσει το ΔΝΤ για την παροχή οικονομικών πακέτων στήριξης.

Το Ταμείο, όπως ανακοίνωσε προ ημερών η Γενική Διευθύντριά του, Κρισταλίνα Γκεοργκίεβα, προχώρησε στην άμεση ελάφρυνση χρέους 25 χωρών, μέσω του ειδικού προγράμματος Ανακούφισης και Αντιμετώπισης Καταστροφών (CCRT). Πρόκειται για χώρες με χαμηλό ΑΕΠ (Αφγανιστάν, Αϊτή, Λιβερία, Μαδαγασκάρη, Υεμένη είναι μερικές από τις 25 συνολικά), όμως, το ερώτημα που προκύπτει είναι τι μέλλει γενέσθαι με περιπτώσεις μεγαλύτερων χωρών που θα χρειαστούν στήριξη, με περισσότερα χρήματα, όπως η Τουρκία λχ, με το ενδεχόμενο στήριξής της να μην είναι καθόλου απίθανο. Υπάρχει, ωστόσο και μία άλλη όψη των πραγμάτων και των συσχετισμών για το Ταμείο.

Η ισχυροποίηση του «δόγματος Τραμπ»

Στις 27 Μαρτίου το Κογκρέσο ενέκρινε το διπλασιασμό της χρηματοδοτικής ισχύος του ΔΝΤ, με τις ΗΠΑ -υπενθυμίζεται- να έχουν δικαίωμα βέτο στο Διευθυντικό Συμβούλιο του Ταμείου ως μεγαλύτερος χρηματοδότης του. «Η απόφαση των Ηνωμένων Πολιτειών να επισπεύσουν την έγκριση των ουσιωδών νέων συνεισφορών προς το ΔΝΤ αποτελεί ισχυρό μήνυμα στη διεθνή κοινότητα και συμβάλλει στην ενίσχυση της ικανότητας δανεισμού του ΔΝΤ που ανέρχεται σε 1 τρισ. δολάρια» τόνιζε η Γκεοργκίεβα.

Λίγες ημέρες νωρίτερα, στις 19 Μαρτίου ο Τζέφρι Οκαμότο ανέλαβε τη θέση του «νούμερο 2» του ΔΝΤ, διαδεχόμενος τον Ντέιβιντ Λίπτον. Ο 35χρονος πρώην αξιωματούχος του αμερικανικού Υπουργείου Οικονομικών -οικονομολόγος, χωρίς διδακτορικό στην κατοχή του- στενός συνεργάτης του υπουργού Στιβεν Μνιούτσιν, επί της ουσίας, βάζει τη «σφραγίδα» του Ντόναλντ Τραμπ στο Ταμείο. Ο νέος Αναπληρωτής Γενικός Διευθυντής του ΔΝΤ ήταν στη διαπραγματευτική ομάδα του Αμερικανού ΥΠΟΙΚ κατά τη διάρκεια των «σκληρών» επαφών με την Κίνα, ενώ μαινόταν ο εμπορικός πόλεμος των δύο πλευρών που υπενθυμίζεται ότι περιλάμβανε «ανταλλαγή» επιβολής δασμών. Πλέον, θα επιβλέπει τα οικονομικά προγράμματα, τη στρατηγική και την ανάπτυξη πολιτικής του ΔΝΤ σε αυτήν την κομβική περίοδο για το παγκόσμιο χρηματοπιστωτικό σύστημα.

Τα δεδομένα αυτά φέρνουν πιο κοντά το «δόγμα Τραμπ» στο διευθυντήριο του ΔΝΤ, με δεδομένη την τακτική του Αμερικανού Προέδρου για άσκηση ισχυρών πιέσεων προς τους διεθνείς οργανισμούς τους οποίους χρηματοδοτούν οι ΗΠΑ, με πρόσφατο παράδειγμα την αναστολή χρηματοδότησης του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας, εξαιτίας -όπως κατήγγειλε ο ίδιος- εύνοιας προς την Κίνα. H πρόθεση του Λευκού Οίκου να μπλοκάρει πακέτο στήριξης 5 δισεκατομμυρίων δολαρίων του ΔΝΤ προς το Ιράν εντάσσεται σε αυτή τη γραμμή, με τον Πρόεδρο Χασάν Ρουχανί να τονίζει ότι η Τεχεράνη έχει δικαίωμα πρόσβασης σε αυτή τη βοήθεια εφόσον «ως μέλος του Ταμείου» έχει «πληρώσει χρήματα όπως και άλλες χώρες».

Το ΔΝΤ, ακόμα και κατά τη διάρκεια των θητειών του Μπαράκ Ομπάμα -ο οποίος τασσόταν υπέρ του μοντέλου της οικονομικής πολυμέρειας σε παγκόσμιο επίπεδο- συνέχιζε να τηρεί σκληρή γραμμή ως προς την επιβολή πολιτικών λιτότητας. Είναι συνεπώς εύκολα αντιληπτό το πόσο πιθανό είναι η κυβέρνηση Τραμπ να προωθήσει τη σκληρή οπτική της για την παγκόσμια οικονομία, με την πολυμέρεια να απειλείται πλέον ανοιχτά. Η προσπάθεια εργαλειοποίησης αυτή, με εμφανείς γεωπολιτικές επιδιώξεις σε ένα περιβάλλον παγκόσμιας οικονομικής, κοινωνικής και υγειονομικής κρίσης, θα αποτελέσει ένα -ακόμη- εφιαλτικό σενάριο για τον πλανήτη.

Ο Βαγγέλης Βιτζηλαίος είναι Συντονιστής Κύκλου Ευρωπαϊκών & Διεθνών Αναλύσεων Ινστιτούτου Εναλλακτικών Πολιτικών ΕΝΑ