Σεισμοί Κυκλάδες: Ποιο είναι το ρήγμα της Αμοργού που έδωσε τον σεισμό του 1956 και το μεγάλο τσουνάμι

14:15 4/2/2025 - Πηγή: FlashNews

Τον καλοκαίρι του 1956 σημειώθηκε στην Αμοργό και την Σαντορίνη ο μεγαλύτερος σεισμός στην Ελλάδα κατά τον 20ο αιώνα, τον οποίο διαδέχθηκε το μεγαλύτερο τσουνάμι των τελευταίων δύο αιώνων στη Μεσόγειο.

Για πολλά χρόνια η πηγή τους παρέμενε άγνωστη και το ερώτημα «ποιο ρήγμα ευθυνόταν για τον σεισμό» ταλάνιζε τους επιστήμονες. Τελικά τον Νοέμβριο του 2024, 68 χρόνια μετά τον καταστροφικό σεισμό, μια διεθνής ερευνητική ομάδα

έδωσε την απάντηση, χρησιμοποιώντας εξοπλισμό τελευταίας τεχνολογίας.

Ο καταστροφικός σεισμός της Αμοργού

Ο σεισμός της Αμοργού σημειώθηκε στις 9 Ιουλίου 1956, στον υποθαλάσσιο χώρο μεταξύ Αμοργού και Σαντορίνης. Το μέγεθός του κυμάνθηκε μεταξύ 7,2 και 7,8 Ρίχτερ. Η ακριβής θέση και το βάθος του αποτέλεσαν αντικείμενο συζήτησης, καθώς εκείνη την εποχή είχαν εγκατασταθεί μόνο λίγα σεισμόμετρα. Λίγα λεπτά αργότερα, ακολούθησε ένας δεύτερος σεισμός, πιο κοντά στη Σαντορίνη. Από τις δύο σεισμικές δονήσεις έχασαν την ζωή τους 53 άνθρωποι.

Μάλιστα, η πρώτη δόνηση είχε ως αποτέλεσμα να δημιουργηθεί ένα τσουνάμι που πλημμύρισε τις περισσότερες από τις κοντινές ακτές με κύματα ύψους μερικών μέτρων. Σύμφωνα με δύο βοσκούς που ήταν σκαρφαλωμένοι στα βράχια κατά μήκος της νότιας ακτής του νησιού της Αμοργού, ένα από τα κύματα ήταν γιγαντιαίο και ήταν τουλάχιστον 20 μέτρων. Το νησί της Αστυπάλαιας πλημμύρισε επίσης με κύματα ύψους δέκα μέτρων.

Τρία ρήγματα στον θαλάσσιο πυθμένα μεταξύ της Σαντορίνης και της Αμοργού

Εξήντα οκτώ χρόνια μετά τον καταστροφικό αυτό σεισμό, μια διεθνής ομάδα με ερευνητές από το Geoazur-Universite Cote d’ Azur, το Institut de Physique du Globe de Paris, το Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, το εργαστήριο Γεωλογίας της Ecole Normale Superieur de Paris και το εργαστήριο Vicorob του Πανεπιστημίου της Girona, εντόπισε έπειτα από πολυετή έρευνα το ρήγμα που προκάλεσε τον σεισμό, αλλά και τη μετακίνηση που έγινε στον υποθαλάσσιο πυθμένα.

Το 2015, η διεθνής ωκεανογραφική αποστολή χαρτογράφησε τον θαλάσσιο πυθμένα μεταξύ της Σαντορίνης και της Αμοργού αποκαλύπτοντας τρία κύρια ρήγματα που βρίσκονται περίπου 700 μέτρα κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας. Το 2022, η επόμενη αποστολή με το γαλλικό ωκεανογραφικό σκάφος Europe αναχώρησε από το Ηράκλειο της Κρήτης και κατευθύνθηκε προς τα ρήγματα αυτά. Συγκεκριμένα τμήματα των ρηγμάτων χαρτογραφήθηκαν σε πολύ υψηλή ανάλυση μικρότερη από ένα μέτρο, από ένα αυτόνομο υποβρύχιο όχημα βαθέων υδάτων (AUV IdefX), το οποίο μπόρεσε να καταδυθεί και να ταξιδέψει κοντά στον βυθό.

Έναν χρόνο μετά, σε νέα αποστολή με το ίδιο ερευνητικό σκάφος, η επιστημονική ομάδα είχε μαζί της ένα υποβρύχιο ρομποτικό όχημα, το Ariane, το οποίο ήταν εξοπλισμένο με κάμερες που επέτρεπαν στους επιστήμονες να παρατηρήσουν τον βυθό της θάλασσας σε 4Κ.

Όπως δήλωσε στο ΑΠΕ-ΜΠΕ η καθηγήτρια του Τμήματος Γεωλογίας και Γεωπεριβάλλοντος του ΕΚΠΑ, Παρασκευή Νομικού, η οποία συμμετείχε στην αποστολή και στη δημοσίευση, το ρομποτικό όχημα «ήταν ουσιαστικά τα μάτια του επιστήμονα». Ο στόχος ήταν να διερευνηθούν εκτενέστερα τα τμήματα των ρηγμάτων που είχαν επιλεγεί και να εντοπιστεί η πηγή αυτών των μεγάλων γεγονότων.

Δεν είναι η πρώτη φορά που θαλάσσιοι γεωλόγοι εντοπίζουν σεισμικά ρήγματα στον πυθμένα της θάλασσας με ρομποτικά οχήματα. Αυτό έχει επιτευχθεί στην Καραϊβική και στην Ιαπωνία για τους σεισμούς του 2004 και του 2011, αντίστοιχα, που προκάλεσαν τσουνάμι. Εδώ, όμως, αναζητήθηκε το ρήγμα ενός παλαιότερου και λιγότερο τεκμηριωμένου σεισμού και τσουνάμι, των οποίων η πηγή παρέμενε αινιγματική.

Το ρήγμα της Αμοργού και το τσουνάμι

Όπως διαπιστώθηκε κατά την έρευνα, η μετακίνηση του υποθαλάσσιου πυθμένα κατά τη διάρκεια του μεγάλου αυτού σεισμού ήταν κατ’ ελάχιστον εννιά μέτρα και σε ορισμένα σημεία έφτανε ακόμα και τα 16 μέτρα. «Πρόκειται για πολύ μεγάλη μετακίνηση, αλλά δικαιολογείται για έναν σεισμό που “ακούμπησε” τα 7,8 Ρίχτερ», παρατηρεί η κ. Νομικού.

Σύμφωνα με την ανάλυση των δεδομένων, το ρήγμα που ενεργοποιήθηκε κατά τον σεισμό ήταν το ρήγμα της Αμοργού. «Μελετήσαμε και τα τρία ρήγματα, προκειμένου να βρούμε σημάδια ενεργοποίησης, τα οποία να μας δείχνουν ποιο ήταν υπεύθυνο για τον σεισμό. Το μόνο που είχε σημάδι ενεργοποίησης ήταν το ρήγμα της Αμοργού» περιέγραψε η κ. Νομικού.

Επίσης, οι ερευνητές εντόπισαν ότι το τσουνάμι προκλήθηκε από τη μεγάλη μετακίνηση του ρήγματος και όχι από υποθαλάσσιες κατολισθήσεις, όπως υποστηρίχθηκε κατά το παρελθόν. Τα αποτελέσματα της έρευνας δημοσιεύθηκαν στο περιοδικό «Communications Earth & Environment» του ομίλου Nature.

«Η πιθανότητα ενός μεγάλου τσουνάμι που θα προκληθεί από σεισμό τις επόμενες δεκαετίες είναι μεγάλη»

Στην έρευνα που δημοσιεύτηκε στο Nature, η ερευνητική ομάδα τονίζει ότι: «Στη Μεσόγειο Θάλασσα, η πιθανότητα να εκδηλωθεί ένα μεγάλο τσουνάμι που θα προκληθεί από σεισμό τις επόμενες δεκαετίες είναι μεγάλη»

«Εντοπίσαμε το υποθαλάσσιο ρήγμα του σεισμού της Αμοργού που στις 9 Ιουλίου 1956 προκάλεσε το μεγαλύτερο μεσογειακό τσουνάμι των τελευταίων δύο αιώνων. Η μεγάλη μετατόπιση του πυθμένα κατά 9,8-16,8 μέτρα είναι συμβατή με ένα γεγονός 7,5 Ρίχτερ. Το εύρημα αυτό ωθεί σε μια επανεκτίμηση της προέλευσης του μεγαλύτερου (≥20 m) κύματος τσουνάμι, που προηγουμένως αποδιδόταν σε υποθαλάσσια μαζική σπατάλη (κίνηση βράχου ή εδάφους υπό τη δύναμη της βαρύτητας) που προκλήθηκε από σεισμό. Καταδεικνύει ότι η πηγή του τσουνάμι μπορεί να προσδιοριστεί αρκετές δεκαετίες έπειτα από ένα συμβάν, μια βασική πληροφορία για την καλύτερη αξιολόγηση των μελλοντικών σεισμικών κινδύνων και των κινδύνων τσουνάμι» τονίζεται στην μελέτη.

Σεισμοτεκτονικός χάρτης στην επικεντρική περιοχή του σεισμού της 9ης Ιουλίου 1956

Απεικονίζονται διάφορα επίκεντρα για το κύριο κρουστικό κύμα (αστέρι) και το δίδυμο κρουστικό κύμα (τελεία), με δύο προτεινόμενους μηχανισμούς εστίασης που υπολογίστηκαν για το επίκεντρο σημειωμένους με ένα αστέρι και έναν αστερίσκο. Τα κύρια ρήγματα αναπαρίστανται με μαύρες γραμμές, με παχύτερα ίχνη για μεγαλύτερα και ψηλότερα ρήγματα, και είναι τροποποιημένα από προηγούμενες εργασίες.

Ρήγμα S.-A: ρήγμα Σαντορίνης-Αμοργού. Τα τμήματα των ρηγμάτων που διερευνήθηκαν με τα ROV κατά τη διάρκεια της πλεύσης AMORGOS-23 εντοπίζονται με κίτρινα και λευκά ορθογώνια. Οι υποθαλάσσιες κατολισθήσεις που εντοπίστηκαν είναι διακεκομμένες με κόκκινο χρώμα, ενώ η παρατήρηση ενός πιθανού κατόπτρου του ρήγματος, που σχετίζεται με το συμβάν του 1956 κατά μήκος του ρήγματος της Αμοργού είναι μια κόκκινη κουκκίδα. Οι μετρούμενες απορροές του τσουνάμι του 1956 απεικονίζονται ως μπλε ράβδοι.

Άλλες παρατηρήσεις τσουνάμι του γεγονότος του 1956 εντοπίζονται με μπλε και λευκές κουκίδες. Οι ανοιχτές μωβ περιοχές είναι τα χερσαία και τα υπεράκτια ηφαίστεια. Τα μωβ βέλη στην Αστυπάλαια και τη Σαντορίνη δείχνουν τις σχετικές μετατοπίσεις τους προς νοτιοανατολικά και νοτιοδυτικά, αντίστοιχα, με ρυθμό περίπου 4 χιλιοστόμετρα ανά έτος, σε σχέση με το κεντρικό Αιγαίο (Νάξος). Το όρος Κρούκελος στην Αμοργό συμβολίζεται με μαύρο τρίγωνο. Οι δύο αρχαιολογικοί χώροι που αποδεικνύουν μακροχρόνια καθίζηση της βόρειας ακτής της Αμοργού βρίσκονται στα Κατάπολα (Κ.) και στην Αιγιάλη (Α.).

Τρισδιάστατη προβολή της μορφολογίας του υποθαλάσσιου ρήγματος της Αμοργού 

a: Ένα τμήμα μήκους 500 μέτρων του ρήγματος απεικονίζεται σε τρισδιάστατη μορφή χωρίς κατακόρυφη υπερβολή. Το HROV διερεύνησε τη βάση του ρήγματος (ροζ και μαύρο χρώμα). Οι ρεματιές (κίτρινα βέλη) τέμνουν το κάτοπτρο του ρήγματος. Στις εξόδους τους είναι ορατοί κώνοι ιζημάτων (διακεκομμένες λευκές γραμμές), οι οποίοι επηρεάζονται από αστοχίες πρανών (λευκά βέλη) που αποτίθενται στη βαθιά λεκάνη.

b: Το βαθυμετρικό προφίλ κατά μήκος μιας αστοχίας πρανών επιτρέπει τον προσδιορισμό ότι έχει βάθος το πολύ 2 μέτρα (μωβ περιοχή).

Το κάτοπτρο του ρήγματος της Αμοργού

a: Τρισδιάστατο Ψηφιακό Μοντέλο Υπερκάλυψης με υφή

b-e: Ακατέργαστες εικόνες του υποθαλάσσιου κατόπτρου του ρήγματος που παρατηρήθηκε στη βάση του ρήγματος της Αμοργού και σχετίζεται με το γεγονός της Αμοργού του 1956. Παρουσιάζει ραβδώσεις (d), επιστρώσεις γούβας (e) και καλύπτεται από τα υπολείμματα του τμήματος/τομής του παλαιο-κρημνού που έχει ανυψωθεί (a-c).

Ερμηνεύουμε αυτό το ανυψωμένο υλικό παλαιο-κρηπίδας ως δείκτη της παλαιο-επαφής μεταξύ του ρήγματος και του πυθμένα πριν από τον σεισμό που εκταφίασε το κάτοπτρο του ρήγματος. Επιπλέον, το φρέσκο κάτοπτρο του ρήγματος διακρίνεται από το παλαιότερο επίπεδο του ρήγματος που είναι πιο σκούρο (λόγω της επίστρωσης με φωσφορικό μαγγάνιο, a-c). Σε αυτή τη θέση, το φρέσκο κάτοπτρο του ρήγματος έχει ύψος 14,6 με 16,8 μέτρα (που αντιστοιχεί στη μετατόπιση του ρήγματος).

Η συμπληρωματική ταινία 1, που καταγράφηκε από το HROV, χρησιμοποιήθηκε για την παραγωγή αυτού του μοντέλου. Η εξέλιξη της μορφολογίας του επιπέδου του ρήγματος πριν και μετά το σεισμό απεικονίζεται με τα διαγράμματα (f) και (g), αντίστοιχα.

Σεισμική μετατόπιση που μετρήθηκε κατά μήκος του ρήγματος της Αμοργού

Οι μετατοπίσεις του πυθμένα (1) που μετρήθηκαν σε ψηφιακά μοντέλα εξόρυξης (DOM) του κατόπτρου του ρήγματος, που αποκτήθηκαν κατά μήκος διαφόρων κατακόρυφων διατομών, απεικονίζονται με κουκκίδες που συνδέονται με μια συνεχή γραμμή. Το άνω όριο της γκρίζας επιφάνειας που συνδέεται με τη γραμμή αντιστοιχεί στις μέγιστες μετατοπίσεις του ρήγματος που μετρήθηκαν στα DOM, ενώ το κάτω όριο αντιστοιχεί στο ελάχιστο. Η βύθιση του κατόπτρου του ρήγματος (με κόκκινο χρώμα) και οι μεταβολές του (κόκκινη επιφάνεια που οριοθετείται από την ελάχιστη και τη μέγιστη βύθιση) μετρήθηκαν στο DEM 1 m AUV, επιτρέποντάς μας να υπολογίσουμε τις αντίστοιχες κατακόρυφες μετατοπίσεις (2) και τις οριζόντιες προεκτάσεις (3) (και τις αβεβαιότητές τους που απεικονίζονται ως γκρίζες επιφάνειες).

enikos.gr