Η συμβολική αντίληψη του περιβάλλοντος στην έκθεση «Flora Filopappou»

11:03 20/6/2018 - Πηγή: Dimoprasion

Η κύρια αίσθηση κι απόλαυση που νιώθει ο θεατής που επισκέπτεται την έκθεση του Νίκου Παπαδόπουλου, με τίτλο Flora Filopappou στο Μέγαρο Εϋνάρδου του ΜΙΕΤ, είναι το πόσο καταφέρνει να ενταχθεί στη γενικότερη θεωρητική αναζήτηση του καλλιτέχνη πάνω στην έννοια της αναπαράστασης, τόσο ως τεχνική αποτύπωση των αντικειμένων όσο και ως αντικειμενική θεώρηση κι επιλογή της έννοιας της αναπαραγωγής ενός φυσικού περιβάλλοντος, ως αντικείμενο και ως περιρρέουσα πραγματικότητα.
Η αναπαράσταση

-αντιλαμβάνεται ο επισκέπτης μέσα από τα εκθέματα και την ανάπτυξη της ίδιας της έκθεσης- είναι μία ιδιαίτερα καταστρωμένη αποτύπωση του κόσμου και του περιβάλλοντος. Πίσω από την πιστότητα της εικονοποιίας, την 1 προς 1 αναπαράσταση των έργων, την τεχνικά έξοχη και λεπτομερή αναπαραγωγή-αντιγραφή των σελίδων ενός παλιού βιβλίου βοτανολογίας (της Flora Grecae), που αποκαλύπτει την ζωγραφική αρτιότητά του, τις εμπνευσμένες εννοιολογικές αναγωγές στις εγκαταστάσεις του, ο Παπαδόπουλος υπαινίσσεται το πόσο στην αναπαράσταση λανθάνει η βούληση για την καταγραφή της εντύπωσης πως υπάρχει μία τάξη στην αντίληψη των πραγμάτων.
Αλλωστε, ανατρέχοντας και στον Μπόρχες, στην ακρίβεια της αναπαράστασης αφενός υπάρχει μία φιλοδοξία, σαν του Πιερ Μενάρ, για «μίμησή» που γεννιέται από το θαυμασμό και την ευχαρίστηση του πώς η αντίληψή μας εντοπίζεται πάνω στα πράγματα, τα χαίρεται και τα γνωρίζει σε βάθος. Οι κήποι είναι μία προσπάθεια μίμησης του δάσους, της φύσης, με τον άνθρωπο στη θέση του δημιουργού. Αφετέρου, σαν τον Κινέζο αυτοκράτορα, μας ακολουθεί η λαχτάρα να δώσουμε μία σημασία, όπως εμείς την αντιλαμβανόμαστε στη δομή του κόσμου και των πραγμάτων που την αποτελούν, να φτιάξουμε μία εγκυκλοπαίδεια κι ένα λεξικό του, σαν άλλος δημιουργός των εννοιών. Αλλωστε και η βοτανολογική καταγραφή και απεικόνιση της «πανίδος» απαντά σε τούτη τη βούληση: να ταξινομήσει και να κωδικοποιήσει αυτό που υπάρχει φυσικά στο περιβάλλον, να το κατατάξει ειδολογικά στο ανθρώπινο πλαίσιο γνώσεων για τον κόσμο, τα περιεχόμενά του και τις λειτουργίες του.
Η απεικόνιση των φυτών, άκρως αναπαραστατική, δεν λειτουργεί τόσο αισθητικά, όσο επιστημονικά και (παρα)δειγματικά: το αναπαριστώμενο δεν γίνεται μόνον μορφολογικά αντιληπτό, αλλά μέσω αυτού δειγματίζονται (exemplified) και αναγωγικά συμβολίζονται και οι φυσικές του ιδιότητες. Στο δε σύνολό τους, τα δείγματα της πανίδος ενός περιβάλλοντος, συνθέτουν συμβολικά μία εικόνα του ευρύτερου φυσικού τους χώρου, αποτυπώνουν ένα τοπίο. Τοπίο, που μαεστρικά ο Παπαδόπουλος μας επισημαίνει πως δεν είναι μόνον η πανίδα που το αποτελεί, αλλά και οι τοπογραφικές και λειτουργικές του μεταβολές ανά τους χρόνους, η εξέλιξή τους, μέσα από τις παρεμβάσεις, η αναπροσαρμογή τους -κυριολεκτική και συμβολική- ως έμβιος χώρος και ως συμβολικό πεδίο. Οι τεχνολογικές παρεμβάσεις κι οι αλλοιώσεις, οι προσθαφαιρέσεις και οι συρρικνώσεις, οι επιγονικοί ανασχεδιασμοί του χώρου, μας υπογραμμίζει ο καλλιτέχνης, δεν αφαιρούν τη συμβολική αξία του αρχικού πεδίου που ορίζεται ως φυσικό περιβάλλον.
Αλλωστε η πυθαγόρεια προτροπή μάς καλεί να σεβόμαστε τους «τόπους» ισάξια με τα έμβια όντα. Είναι ο σεβασμός κι ο θαυμασμός στη «θεϊκή», απόκοσμα υπερβατική για την πλήρη αντίληψή της από την ανθρώπινη διάνοια, φύση – όπως μας υπενθυμίζει ο Παπαδόπουλος εισάγοντας την υπαινικτική φιγούρα, που παραπέμπει στον στοχαστικό αναπολητή του Κάσπαρ Φρίντριχ εντεταγμένου σε άλλη κλίμακα.
Η ανθρώπινη διάνοια για να συλλάβει την ουσία της φύσης, είτε θα στρατολογήσει την επίνοια της ανακατασκευής του κόσμου υπό μία έννοια τάξης και ταξινομίας είτε όπως, θα ανακαλύψει ο Χουσέρλ, επιτελώντας μία φαινομενολογική αναγωγή, υποχωρώντας από την ένταξή μας στη θέση που μας ορίζει ο κόσμος και το ενδιαφέρον μας να τον φανερώσουμε τον ίδιο σαν θέαμα και περνώντας από το γεγονός στη φύση της ύπαρξής μας, από το ενθαδικό Dasein στη ουσία-Wesen. Και τούτη η ουσία, υπενθυμίζει ο Παπαδόπουλος, δεν βρίσκεται στην αντικειμενική εικόνα του τοπίου και της πανίδας του, αλλά στην αίσθηση ενός βαθύτερου χώρου και της απλωσιάς του, που νιώθουμε εντός μας, στην ευχαρίστηση που δημιουργείται μέσα μας λόγω της ικανότητάς μας να αντιληφθούμε στο hic et nunc, εδώ και τώρα, το γεγονός.
Εξάλλου, είναι μέσα στα δημιουργήματα της «κουλτούρας» του, που ως λέξη σημαίνει ακριβώς «καλλιέργεια», ο άνθρωπος πλάθει το περιβάλλον του. Και μάλιστα, όπως επισημαίνει και ο John Maynard Smith, στους μοντέρνους καιρούς η έννοια του περιβάλλοντος είναι τόσο (θεωρητικά και πρακτικά) κατασκευασμένη ως «κουλτούρα» από τον άνθρωπο (man-made), που το άτομο είναι αναγκασμένο να προσαρμοσθεί στο καθαυτό περιβάλλον της κουλτούρας του, να εξελιχθεί γενοτυπικά και φαινοτυπικά, όχι λόγω των παρεμβάσεων της φύσης, αλλά της αιτιακής αλυσίδας των δικών του επιλογών. Η Flora Filopappou, από το απόλυτο φυσικό περιβάλλον, σε έναν διατηρητέο «κήπο», όπως άλλωστε και όλα τα «προστατευμένα» φυσικά περιβάλλοντα των ημερών μας, είναι το σύμπτωμα της επιγενετικής ανθρώπινης σύλληψής της, πρακτικά και συμβολικά.
Flora Filopappou. Ενα ταξίδι από την Πόλη των Βράχων στον κήπο.
Μέγαρο Μεϋνάρδου, Αγ. Κωνσταντίνου 20 και Μενάνδρου
Τρίτη – Παρασκευή 10.00-18.00
Σάββατο 11.00-17.00
Γιώργης-Βύρων Δάβος