Πράσινο κι ελεύθεροι χώροι στη Θεσσαλονίκη: Η σημερινή κατάσταση και οι προοπτικές

09:20 23/3/2018 - Πηγή: Green agenda

του Κωνσταντίνου Ζέρβα*, [e-mail]

Όταν το 1856 ένας Αμερικανός περιηγητής επισκέφτηκε τη Θεσσαλονίκη, έγραψε σε έναν φίλο του: «Η πόλη αυτή έχει 2.000 χρόνια ιστορία. Αν κρίνω από τη βρωμιά και τη δυσωδία της, είμαι βέβαιος ότι αυτό ισχύει». Στο δεύτερο μισό του 19ου αιώνα, η Θεσσαλονίκη, που δεν εκτεινόταν βέβαια στη σημερινή της έκταση, ήταν μια πόλη πυκνοδομημένη,

με στενούς δρόμους, και με ελάχιστους ελεύθερους χώρους, χώρους πρασίνου και υποδομές.

Περισσότερα από 1,5 αιώνα μετά, η διαπίστωση αυτή του Αμερικανού περιηγητή εξακολουθεί σε μεγάλο βαθμό να ισχύει. Αυτό οφείλεται σε μεγάλο βαθμό και στην ευκαιρία που έχασε η Θεσσαλονίκη με τη μεγάλη πυρκαγιά του 1917, που αποτελεί ορόσημο στην εξέλιξη της πόλης και του αστικού της τοπίου. Η κυβέρνηση είχε αποφασίσει τότε τον ανασχεδιασμό της «πυρίκαυστης ζώνης», υιοθετώντας εκσυγχρονιστικές και λειτουργικές πολεοδομικές αρχές.

Το σχέδιο που εκπονήθηκε υπό την καθοδήγηση του Γάλλου αρχιτέκτονα Eρνέστ Eμπράρ εισήγαγε στη Θεσσαλονίκη κλασικές χαράξεις (άξονες, διαγωνίους, μνημεία-εστιακά σημεία, πάρκα και δενδροστοιχίες) και οριοθετούσε βιομηχανικές ζώνες, εργατικούς οικισμούς, περιοχές κατοικίας και αναψυχής, ενώ προέβλεπε την επέκταση του λιμανιού, ένα ιεραρχημένο οδικό δίκτυο και τη δημιουργία πολιτικού κέντρου με τη συγκέντρωση των δημοσίων υπηρεσιών, την επιλεκτική ανάδειξη μνημείων και τη διατήρηση ορισμένων «γραφικών» συνοικιών.

Όμως η πυκνή σε κρίσιμα ιστορικά γεγονότα περίοδος που ακολούθησε (Μικρασιατική Καταστροφή και ανταλλαγή πληθυσμών, οικονομικό κραχ του 1929, Β’ Παγκόσμιος και ο Εμφύλιος Πόλεμος) δεν έδωσαν τη δυνατότητα να γίνουν πράξη σε όλο το μέγεθος τους οι ιδέες του Εμπράρ για βιώσιμη συνύπαρξη κτηριακών αναγκών και υποδομών με πάρκα.

Σήμερα το Πολεοδομικό Συγκρότημα Θεσσαλονίκης (ΠΣΘ) είναι μια πυκνοκατοικημένη περιοχή σε σύγκριση με το μέσο όρο πληθυσμιακής πυκνότητας των ευρωπαϊκών πόλεων. Ξεπερνάει σε έκταση τα 150 τ. χλμ. και συνεχίζει να απλώνεται. Οι κάτοικοί του είναι περίπου 1,2 εκ. Οι ελεύθεροι χώροι του όμως είναι ανεπαρκείς σε έκταση, κατακερματισμένοι και παρουσιάζουν άνιση και κακή κατανομή μέσα στον αστικό ιστό, με ελάχιστη και πολλές φορές παραμελημένη βλάστηση.

Σήμερα ο μέσος όρος πρασίνου του αστικού συγκροτήματος φτάνει περίπου στο 1,6 τ.μ. ανά κάτοικο, δηλαδή είναι έξι φορές μικρότερος από το κατώτερο διεθνώς παραδεκτό όριο, που είναι 10 τ.μ. ανά κάτοικο.

Η αναλογία είναι ακόμη χειρότερη για τους κατοίκους της Τούμπας, όπου αντιστοιχεί 0,76 τ.μ. πρασίνου ανά κάτοικο. Η αναλογία φτάνει στα 2,73 τ.μ. πρασίνου αν συνυπολογισθεί και το περιαστικό δάσος του Σέιχ Σου, που αναδασώθηκε τη δεκαετία του 1930. Η καταστροφή, όμως, που αυτό υπέστη το 1997, όταν κάηκε το 55% της έκτασής του, υπήρξε καταστροφική για το κλίμα της πόλης.

Επίσης αρκετοί από τους πράσινους και ελεύθερους χώρους «θυσιάστηκαν» στο ΠΣΘ από τη δεκαετία του 1970 μέχρι σήμερα, όπως μεγάλες εκτάσεις στο Πανεπιστήμιο, ο χώρος του Βυζαντινού Μουσείου, ο Κήπος του Καλού. Επιπλέον, πυκνοδομήθηκε η Άνω Πόλη και ανοικοδομήθηκε το 70% των πράσινων χώρων του Ρετζικίου, του Πανοράματος και της Πυλαίας.

Στον αντίποδα διαμορφώθηκαν ελάχιστοι νέοι χώροι πρασίνου, με φωτεινές εξαιρέσεις το πάρκο στην περιοχή της Ν. Ελβετίας και η αναμόρφωση των παραλιακών πάρκων.

Η ανυπαρξία επιφανειών πρασίνου ενισχύει σημαντικά την περιβαλλοντική υποβάθμιση της πόλης. Μ’ αυτήν σχετίζεται και η αύξηση του αριθμού των ημερών καύσωνα (μέγιστη ημερήσια άνω των 35 βαθμών Κελσίου) και των τροπικών νυκτών (ελάχιστη νυκτερινή άνω των 20 βαθμών Κελσίου). Η κατάσταση είναι ακόμα χειρότερη σε πυκνοκατοικημένες, χαμηλού υψομέτρου και απομακρυσμένες από τη θάλασσα περιοχές.

Έργα και προγραμματισμός

Σήμερα στον Δήμο Θεσσαλονίκης, η έκταση χώρων πρασίνου ανέρχεται στα 905.245 τ.μ., που αντιστοιχεί σε 2,95% της έκτασής του. Πρόσφατα έχουν πραγματοποιηθεί σημαντικές παρεμβάσεις ανάπλασης, όπως οι:

Ανάπλαση Νέας Παραλίας ΘεσσαλονίκηςΒιοκλιματική αναβάθμιση της ευρύτερης περιοχής Πλατείας ΧρηματιστήριουΠεζοδρόμηση μέρους οδού Αγίας ΣοφίαςΑνάπλαση περιοχής Κήπου Καλού – Γυμνασιάρχου Μικρού – Διστόμου – ΠαπάφηΑνάπλαση χώρου παλιού μηχανουργείου Δήμου Θεσσαλονίκης – Δημιουργία Αστικού Αμπελώνα

Τα έργα όμως δε συνδέονται μεταξύ τους και δεν προκύπτουν από ένα συνολικό σχεδιασμό αναπλάσεων με συγκεκριμένους στόχους και στοχευμένες παρεμβάσεις για τη λειτουργία τους και τη συμβολή τους στην ανάπτυξη της πόλης. Από μόνα τους τα έργα αυτά ελάχιστη βιοκλιματική συνεισφορά στην πόλη μπορούν να προσφέρουν.

Προτάσεις για το μέλλον

Σε δημόσιες τοποθετήσεις μου έχω προτείνει μία σύνθετη, αλλά εφικτή, δέσμη παρεμβάσεων, ώστε η πόλη μας να γίνει πιο πράσινη, φιλική και βιώσιμη. Συγκεκριμένα:

1) Τη δημιουργία μητροπολιτικού πάρκου που θα συνδέει τη Νέα Παραλία με το χώρο της ΔΕΘ και του ΑΠΘ, με παράλληλη δημιουργία εκθεσιακού κέντρου σύγχρονων προδιαγραφών και υπόγειου πάρκινκ. Μέσω αυτής της ολοκληρωμένης ανάπλασης:

θα συνδέεται άμεσα η περιοχή της ΔΕΘ με τους χώρους του Γ΄ Σώματος Στρατού, των παλιών εγκαταστάσεων του στρατιωτικού νοσοκομείου και του Πεδίου του Άρεωςθα συνδέεται η ευρύτερη περιοχή της ΔΕΘ με τον ανατολικό αρχαιολογικό περίπατοθα συνδέεται από τη νότια πλευρά του με τη νεότευκτη κι ελκυστική Νέα Παραλία.

2) Τη δημιουργία ελεύθερων πράσινων χώρων στα στρατόπεδα. Ο ρόλος των στρατοπέδων στην προσπάθεια αύξησης του πρασίνου διαπιστώνεται από το γεγονός ότι με την ανάπλαση τους και απόδοσης τους στη δημόσια χρήση το πράσινο αυξάνεται στα 6,55 τ.μ. ανά κάτοικο. Δηλ. υπερδιπλασιάζεται!

Στο ΠΣΘ βρίσκονται τα εξής στρατόπεδα:

Π. Μελά (380 στρέμματα)Καρατάσιου (672 στρέμματα)Κόδρα (450 στρέμματα)Νταλίπη (220 στρέμματα)Μ. Αλεξάνδρου (231 στρέμματα)Παπακυριαζή (223 στρέμματα)3ο Σώμα Στρατού (22+ στρέμματα)Μυστακίδη (7,5 στρέμματα)Πρώην 424 ΓΣΝΕ (12 στρέμματα)Φαρμάκη (49 στρέμματα)Πρώην Ναυτικής Διοίκησης Βορείου Αιγαίου (5,3 στρέμματα)Ζιάκα (121 στρέμματα)Γκόνου (~ 1000 στρέμματα)

Είναι εξαιρετικά παρήγορο ότι η καλή αρχή έγινε με την παραχώρηση των στρατοπέδων Π. Μελά και Κόδρα.

3) Το διπλασιασμό και τη συντήρηση του περιαστικού δάσους του Σέιχ Σου.

4) Την εκτεταμένη δενδροφύτευση σε δρόμους με κατάλληλα για το αστικό περιβάλλον δέντρα. Το παράδειγμα οδών, όπως η Βαφοπούλου, όπου η δενδροστοιχία από πλατάνια διαμορφώνει ένα εξαιρετικό μικροκλίμα, πρέπει να εξαπλωθεί σε πολλές γειτονιές του Δήμου.

5) Τη δημιουργία ενός μητροπολιτικού πάρκου περ. 200 στρεμμάτων στην ανατολική είσοδο της πόλης (περιοχή παλαιών Κεραμουργείων «Αλλατίνη») που αποτελούν εκτάσεις ιδιοκτησίας ΕΤΑΔ, Δήμου Θεσσαλονίκης, Αττικό Μετρό αλλά και ιδιωτών.

6) Την ολοκλήρωση της βασικής γραμμής του μετρό με την επέκταση προς Καλαμαριά, αλλά και προς αεροδρόμιο και δυτικά. Το έργο πρέπει να συνοδεύεται και με σειρά αστικών αναπλάσεων και υποδομών (πχ parking και πάρκα) σε όλη τη διαδρομή του. Η λειτουργία του Μετρό θα δώσει επίσης τη δυνατότητας της αλλαγής πολλών δρόμων σε πεζόδρομους ή σε οδούς ήπιας κυκλοφορίας.

7) Τη δημιουργία ενός λειτουργικού δικτύου πεζοδρομήσεων και ποδηλατοδρόμων που ενσωματώνει πραγματικά το περπάτημα, το ποδήλατο, τα Μέσα Μαζικής Μεταφοράς σε ένα καλά ρυθμισμένο, πολυτροπικό σύστημα κυκλοφορίας στη ζωή της πόλης.

Σε αυτή την ατζέντα οφείλουμε επιτακτικά να επιτύχουμε σήμερα μια ευρύτατη συμφωνία, ώστε να υλοποιήσουμε σταδιακά όλες αυτές τις παρεμβάσεις, που θα μας οδηγήσουν στο στόχο μας: μια Θεσσαλονίκη σύγχρονη, λειτουργική και ανθρώπινη. Είναι στο χέρι μας. Αρκεί να έχουμε το όραμα και τη θέληση να το υλοποιήσουμε!

*Ο Κ. Ζέρβας είναι Πολ. Μηχανικός και Δημοτικός Σύμβουλος Δήμου Θεσσαλονίκης