Margarete Schütte-Lihotzky: Ποια ήταν η Αυστριακή σχεδιάστρια που εφηύρε τη μοντέρνα κουζίνα και την θεωρούσε κατάρα

10:54 16/11/2024 - Πηγή: Bovary

Είναι σύνηθες να συνδέουμε έναν δημιουργό με το έργο του: Ο Λεονάρντο ντα Βίντσι και η Μόνα Λίζα, ο Αινστάιν και η θεωρία της σχετικότητας, ο Στιβ Τζομπς και το iPhone. Αλλά στην περίπτωση της διάσημης Αυστριακής σχεδιάστριας του 19ου αιώνα Margarete Schütte-Lihotzky, αν ζούσε ακόμη, θα προτιμούσε να τη συνδέουν με τα λιγότερο γνωστά έργα της.

«Δεν είμαι κουζίνα» έχει δηλώσει χαρακτηριστικά. Αλλά το γεγονός ότι η κουζίνα που η ίδια σχεδίασε το 1926, γνωστή ως «Frankfurt

Kitchen», έφερε επανάσταση στην εσωτερική αρχιτεκτονική των σπιτιών, εφαρμόζοντας αρχές που χρησιμοποιούμε σήμερα στη σύγχρονη κουζίνα, και γι’ αυτό πρέπει να την επαινεί κανείς.

Μάλιστα, από τον Οκτώβριο του 2022, το διαμέρισμά της στη Βιέννη άνοιξε για δημόσιες ξεναγήσεις μετά από αποκατάσταση ενώ από φέτος τον Σεπτέμβριο, μπορεί να δει κανείς και την ανακαινισμένη κουζίνα της.

Ποια ήταν η Margarete Schütte-Lihotzky; Η πρώτη γυναίκα φοιτήτρια σε Πανεπιστήμιο Τεχνών

Ησχεδιάστρια γεννήθηκε το 1897 σε μιαμεσοαστική οικογένεια που ζούσε στησυνοικία Margareten τηςΒιέννης. Παρόλο που η οικογένειά τηςήταν προοδευτική για την εποχή, αρχικάδεν έδειξε κατανόηση στην ιδέα νασπουδάσει αρχιτεκτονική.

Παρ’όλα αυτά, η σχεδιάστρια έγινε η πρώτηφοιτήτρια στο Kunstgewerbeschule, γνωστόσήμερα ως Πανεπιστήμιο ΕφαρμοσμένωνΤεχνών της Βιέννης. «Νόμιζαν ότι θαπέθαινα από την πείνα. Κανείς δεν μπορούσενα φανταστεί ότι θα προσλάμβανε μιαγυναίκα για να χτίσει ένα σπίτι το 1916 –ούτε καν εγώ» δήλωσε η ίδια δεκαετίεςαργότερα, στα 100α της γενέθλια.

Ωςφοιτήτρια, η Schütte-Lihotzky εργάστηκε με τονμέντορά της Oskar Strnad πάνω σε οικονομικάπροσιτές κατοικίες για την εργατικήτάξη, μια δημογραφική ομάδα σχετικάάγνωστη στη νεαρή αρχιτέκτονα.Επισκεπτόμενη υπάρχουσες τοποθεσίες,έμεινε έκπληκτη από τις συνθήκεςδιαβίωσης. «Δεν γνώριζα ακόμη τη σπουδαίαρήση του Χάινριχ Ζίλε, «Μπορείς νασκοτώσεις έναν άνθρωπο με ένα διαμέρισμαεξίσου καλά με ένα τσεκούρι», αλλά τοένιωσα», έγραψε αργότερα η Schütte-Lihotzkyστα απομνημονεύματά της. Από εκείνο τοσημείο και μετά, ήταν αποφασισμένη ναχρησιμοποιήσει την καριέρα της ωςαρχιτέκτονας για να ελαφρύνει κάποιααπό τα βάρη της εργατικής τάξης, καισυγκεκριμένα μέσω του αποτελεσματικούσχεδιασμού κατοικιών.

Καθώςο Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος έφτασε στοτέλος του και η Αυστροουγγρική Αυτοκρατορίακατέρρευσε, η Βιέννη αντιμετώπισε ακραίαέλλειψη κατοικιών. ΤοΣοσιαλδημοκρατικό Εργατικό Κόμμα τηςΑυστρίας (SDAP), το οποίο διατηρούσε τονπολιτικό έλεγχο της πόλης που τότε ήτανανεπίσημα γνωστή ως Κόκκινη Βιέννη,ξεκίνησε μια μεγάλη εκστρατεία για τηνκατασκευή κοινωνικών κατοικιών. Ως εκτούτου, η Schütte-Lihotzky, η οποία ήταν βαθιάεπηρεασμένη από τις πεποιθήσεις τουSDAP, δεν δυσκολεύτηκε να βρει δουλειάπου να ευθυγραμμίζεται με την επιθυμίατης να εξαλείψει τις ταξικές διακρίσειςστον τομέα της αρχιτεκτονικής.

Πώςδημιουργήθηκε η ιδέα για τo magnus opus της- την Κουζίνα της Φρανκφούρτης

Ένα από τα πρώτα της έργα ήταν ο σχεδιασμός διαμερισμάτων για ανύπαντρες, εργαζόμενες γυναίκες, ενώ στη συνέχεια συνεργάστηκε με τους αναγνωρισμένους Αυστριακούς αρχιτέκτονες Adolf Loos και Josef Frank για την ανάπτυξη συγκροτημάτων κατοικιών για ασθενείς και βετεράνους. Στην άλλη άκρη των συνόρων, στη Φρανκφούρτη της Γερμανίας, γινόταν παρόμοια ανάπτυξη κοινωνικών κατοικιών στο πλαίσιο ενός προγράμματος που ονομαζόταν «Νέα Φρανκφούρτη». Όταν ο αρχιτέκτονας Ernst May κάλεσε την Schütte-Lihotzky να συμμετάσχει στον σκοπό αυτό το 1926, εκείνη ανταποκρίθηκε -και τελικά κατέληξε να σχεδιάσει το magnum opus της.

Χωρίς καν να μαγειρεύει, δημιούργησε το πρότυπο της σύγχρονης κουζίνας

Η κουζίνα της Φρανκφούρτης μπορεί να μην είναι πολύ αναγνωρίσιμη από το όνομά της, αλλά είναι σίγουρα αναγνωρίσιμη από τα στοιχεία της: πλακάκια στην πλάτη, οργανωμένα ντουλάπια και ένα παράθυρο πάνω από το νεροχύτη, για να αναφέρουμε μερικά από αυτά. Ο στόχος της Schütte-Lihotzky με το σχεδιασμό αυτής της κουζίνας ήταν να κάνει τη ζωή ευκολότερη για όσους τη χρησιμοποιούν. Θεωρούσε την οικιακή εργασία επάγγελμα, όχι υποχρέωση ή αγγαρεία, και ως εκ τούτου είχε μεγάλο σεβασμό για τις γυναίκες που διαχειρίζονταν την οικιακή ζωή - ακόμη και αν η ίδια η Schütte-Lihotzky δεν ήταν μία από αυτές. (Αργότερα στη ζωή της παραδέχτηκε «...αλλά για να πω την αλήθεια, πριν δημιουργήσω την Κουζίνα της Φρανκφούρτης, δεν είχα ποτέ διαχειριστεί νοικοκυριό, δεν μαγείρευα ούτε είχα καμία απολύτως εμπειρία στην κουζίνα»).

Πριν λοιπόν, σχεδιάσει την κουζίνα της Φρανκφούρτης, οι κουζίνες στις εργατικές κατοικίες ήταν συνήθως χτισμένες μέσα στο σαλόνι, το οποίο μερικές φορές χρησίμευε και ως υπνοδωμάτιο. Η Schütte-Lihotzky τη διαχώρισε, παρέχοντας έναν ξεχωριστό χώρο στον οποίο οι γυναίκες μπορούσαν να εργαστούν. Ο χώρος ήταν μικροσκοπικός – μόλις 4x2 μέτρα – οπότε η Schütte-Lihotzky άντλησε στοιχεία από την αποτελεσματικότητα των κουζινών στα σιδηροδρομικά βαγόνια, καθώς και από τα επιστημονικά εργαστήρια.

Βασίστηκε στο σχεδιασμό της σε συνεντεύξεις με νοικοκυρές και σε μελέτες της κίνησης του χρόνου της εργασίας τους στην κουζίνα, επιμένοντας σε ένα μικρό μέγεθος όχι μόνο για να εξοικονομήσει χώρο, αλλά και για να μειώσει τον αριθμό των βημάτων που έπρεπε να κάνει μια νοικοκυρά μεταξύ των εργασιών της. Περίπου 10.000 από αυτές τις κουζίνες κατασκευάστηκαν στη Φρανκφούρτη, καθεμία από τις οποίες ήταν πλήρως εξοπλισμένη με ντουλάπια και συσκευές που ταίριαζαν στη μοναδική διαρρύθμιση - έγινε το πρώτο εντοιχισμένο κιτ κουζίνας.

Γιατίτην κατηγόρησαν οι επικριτές της

Αν και η κουζίνα της Φρανκφούρτης εγκαινίασε ένα νέο πρότυπο σχεδιασμού για τους χώρους εργασίας μαγειρικής, το οποίο συνεχίζει να χρησιμοποιείται σήμερα με διάφορες προσαρμογές, δεν έλειψαν και οι επικριτές της. Οι φεμινίστριες, ειδικότερα, κατήγγειλαν την υποταγή των γυναικών από την κουζίνα - μια κριτική που η Schütte-Lihotzky καυτηρίασε. Στόχος του αρχιτέκτονα ήταν να μειώσει το βάρος της μη αμειβόμενης εργασίας των γυναικών στο σπίτι και ενδεχομένως να δώσει ρίζες στην ανεξαρτησία τους. «Ήμουν πεπεισμένη ότι η οικονομική ανεξαρτησία και η αυτοπραγμάτωση των γυναικών θα αποτελούσε κοινό αγαθό και ότι, ως εκ τούτου, ο περαιτέρω εξορθολογισμός της οικιακής εργασίας ήταν επιβεβλημένος», έγραψε η Schütte-Lihotzky στα απομνημονεύματά της.

Το διασημότερο έργο της έγινε και η «κατάρα» της

Αν και η Κουζίνα της Φρανκφούρτης της Schütte-Lihotzky είναι το πιο διάσημο έργο της αρχιτέκτονος -ο βιεννέζος τραγουδιστής Robert Rotifer έγραψε μάλιστα ένα τραγούδι γι' αυτό το 2008- είναι ίσως το λιγότερο αγαπημένο της, αν μη τι άλλο για τη μακρόχρονη φήμη του. «Αν ήξερα ότι όλοι θα συνέχιζαν να μιλάνε μόνο γι’ αυτό και τίποτα άλλο, δεν θα έχτιζα ποτέ αυτή την καταραμένη κουζίνα!», είπε σε ηλικία 101 ετών.

Πάντως, η κουζίνα μπορεί να είναι ηπιο προφανής φυσική αναπαράσταση τωνπροσωπικών της στόχων για κοινωνικάσυνειδητό σχεδιασμό, τους οποίουςσυνέχισε να επιδιώκει καθ' όλη τη διάρκειατης ζωής της, αλλά η φιλοσοφία τηςεπεκτάθηκε και στις πολιτικές τηςπεποιθήσεις, ιδίως όταν ο κόσμος βυθίστηκεκαι πάλι στον πόλεμο.

Κατά του ναζισμού, καταδικάστηκε σε θάνατο

Ένθερμη αντιφασίστρια, η Schütte-Lihotzky εντάχθηκε στο Κομμουνιστικό Κόμμα της Αυστρίας κατά τη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου. Αφού εντάχθηκε στην αντίσταση κατά των Ναζί, φυλακίστηκε στη Γερμανία από την Γκεστάπο το 1941 και καταδικάστηκε σε θάνατο. Γλίτωσε όμως από αυτή τη μοίρα μετά την απελευθέρωση τον Απρίλιο του 1945. Επιστρέφοντας στη Βιέννη μετά τον πόλεμο, η Schütte-Lihotzky βρέθηκε χωρίς δουλειά για πρώτη φορά στην καριέρα της, καθώς οι πιθανοί πελάτες απέφευγαν τις σχέσεις της με τους κομμουνιστές κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου.

«Μέσα σε είκοσι χρόνια έχτισα δύο παιδικούς σταθμούς, ενώ οι πρώην ναζί είχαν πολύ μεγάλες παραγγελίες», είπε. Ως εκ τούτου, βρήκε δουλειά εκτός Αυστρίας -στην Κίνα, την Κούβα και τη Λαϊκή Δημοκρατία της Γερμανίας. Τελικά θα ξαναβγεί στη δημοσιότητα, κυρίως το 1988, όταν επρόκειτο να τιμηθεί από τον Αυστριακό ομοσπονδιακό πρόεδρο Κουρτ Βάλντχαϊμ. Η Schütte-Lihotzky, ωστόσο, δεν θα δεχόταν την αναγνώρισή του λόγω της υποτιθέμενης συμμετοχής του σε ναζιστικές δραστηριότητες κατά τη διάρκεια του πολέμου.

Η Schütte-Lihotzky πέθανε σε ηλικία 102 ετών το 2000, αναγνωρισμένη για το έργο της ως πρωτοπόρος γυναίκα αρχιτέκτονας και ακτιβίστρια, όχι μόνο ως σχεδιάστρια της Κουζίνας της Φρανκφούρτης. Σήμερα, η κληρονομιά της συνεχίζεται. Το διαμέρισμα 55 τετραγωνικών μέτρων στη Franzensgasse της Βιέννης, στο οποίο έζησε τα τελευταία 30 χρόνια της ζωής της, ανακαινίστηκε και άνοιξε για το κοινό τον Οκτώβριο του 2022- επισκεφθείτε το χώρο για να διαπιστώσετε από πρώτο χέρι την αφοσίωσή της στον αποτελεσματικό σχεδιασμό.

Διαβάστε περισσότερα στο bovary.gr