PsyOps, ή Αλλιώς η Σκιώδης Τέχνη της Χειραγώγησης του Συλλογικού Νου

05:25 19/2/2025 - Πηγή: militaire

Γράφει η

ΠΗΝΕΛΟΠΗ ΑΝΤΖΟΥΛΑΤΟΥ-ΑΒΔΕΛΙΔΗ

«Πόλεμος πάντων μέν πατήρ έστι», διατεινόταν ο Ηράκλειτος 2.500 χρόνια πίσω. Είτε αποδεχτούμε, είτε απορρίψουμε την αφοριστική ρήση του Εφέσιου φιλοσόφου, η παγκόσμια ιστορία έχει αποδείξει επανειλημμένα ότι ο πόλεμος είναι συμφυής με την ανθρώπινη φύση, αποτελώντας μάλιστα την έσχατη μορφή έκφανσης του ενστίκτου επιβίωσης και υπεροχής. Παράλληλα υπήρξε καταλύτης γεωπολιτικών και κοινωνικών μεταβολών σε όλα τα στάδια της ανθρώπινης ύπαρξης.

Πέρα από την αριθμητική στρατιωτική υπερτέρηση και την ισχύς των όπλων, ο άνθρωπος γρήγορα αντιλήφθηκε

πως ένας πόλεμος δεν κερδίζεται μόνο με τη σωματική αλκή, αλλά απαιτεί ανάπτυξη στρατηγικής και τακτικής κρίσεως. Έτσι γεννήθηκε η τέχνη του πολέμου. Από τον Σουν Τζου, μέχρι τον φον Κλάουζεβιτς, στρατηγοί και διανοητές συνέβαλαν στην ανάπτυξη και διαμόρφωση της πολεμικής σκέψης.

Μία από τις πλέον σημαντικές πολεμικές τακτικές είναι η χειραγώγηση και διάπλαση τόσο της συλλογικής αντίληψης όσο και της ψυχολογίας του αντιπάλου. Βάσει αυτής της αρχής, αναπτύχθηκε η τέχνη των ψυχολογικών επιχειρήσεων, η οποία παραμένει μέχρι και σήμερα μία από τις ισχυρότερες και πιο αποτελεσματικές μεθόδους υποταγής, τόσο εν μέσω πολέμου όσο και εν καιρώ ειρήνης.

Ήδη από την αρχαιότητα, η αποδυνάμωση του ηθικού του αντιπάλου αναγνωριζόταν ως καταλυτικός παράγοντας της έκβασης των συγκρούσεων. Στην Τέχνη του Πολέμου, ο Σουν Τζου διατυπώνει την αρχή ότι η ανώτατη μορφή στρατηγικής είναι εκείνη που επιτυγχάνει την καθυπόταξη του εχθρού δίχως την ανάγκη ένοπλης αντιπαράθεσης, προτάσσοντας τη διανοητική και ψυχολογική κυριαρχία έναντι της ωμής βίας.

Ίσως ο πρώτος λαός που κατέφυγε σε τακτικές ψυχολογικού πολέμου να ήταν οι Ασσύριοι. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα εντοπίζεται στην απεικόνιση της πολιορκίας του βασιλείου της Λαχίδος από τον Ασσύριο βασιλιά Σενναχειρείμ. Μετά τη νίκη του, ο ηγέτης διέταξε τη δημιουργία ανάγλυφων πλακών, στις οποίες αποτυπώνονταν με εξαιρετική λεπτομέρεια τα γεγονότα της μάχης.

Οι πλάκες αυτές, οι οποίες σώζονται μέχρι σήμερα, απεικονίζουν με ωμό ρεαλισμό ειδεχθείς πράξεις, όπως το γδάρσιμο και τον ανασκολοπισμό των αιχμαλώτων. Εκτός από ιστορικά τεκμήρια, τα ανάγλυφα αυτά εργαλειοποιήθηκαν ως μέσον εκφοβισμού, στοχεύοντας στην αποθάρρυνση πιθανών μελλοντικών αντιπάλων.

Οι δημόσιες εκτελέσεις και η ατιμωτική έκθεση των σορών των ηττημένων εχθρών συνιστούσαν συχνά εφαρμοζόμενη τακτική φόβου στον ρου της ιστορίας, αποσκοπώντας στην κατατρομοκράτηση των αντιπάλων καθώς και στην επίδειξη ισχύος εκ μέρους των νικητών. Από τον θεσμό της δημόσιας σταύρωσης των Ρωμαίων, μέχρι τη μεταθανάτια διαπόμπευση του Όλιβερ Κρόμγουελ, η ιστορία βρίθει παραδειγμάτων εφαρμογής τακτικών εκφοβισμού.

Ενισχύστε το militaire.gr ,δείτε γιατί ΕΔΩ

Οι στρατιωτικές ψυχολογικές επιχειρήσεις στις αρχές του 20ου Αιώνα:

Η εφαρμογή των ψυχολογικών επιχειρήσεων ως οργανωμένη συστηματική στρατηγική  αναδείχθηκε για πρώτη φορά κατά τη διάρκεια του Α παγκοσμίου πολέμου. Παρά το γεγονός ότι ποικίλες τακτικές εκφοβισμού εφαρμόζονταν όπως προαναφέρθηκε σε διάφορες περιόδους της ιστορίας, η περίοδος του Α Παγκοσμίου Πολέμου αποτέλεσε καθοριστική καμπή στην πορεία εξέλιξης των psyops. Οι εν λόγω επιχειρήσεις επικεντρώνονταν κυρίως στη μαζική διανομή προπαγανδιστικών φυλλαδίων τόσο από τις Κεντρικές Δυνάμεις όσο και από τις δυνάμεις της Αντάντ.

Η επιτάχυνση που σημειώθηκε κατά την περίοδο αυτήν στον τομέα των ψυχολογικών επιχειρήσεων οφείλεται σε διάφορους παράγοντες. Αφενός, στις αρχές του 20ού αιώνα σημειώνεται μια άνευ προηγουμένου τεχνολογική επανάσταση, η οποία επηρέασε ριζικά τον τρόπο διεξαγωγής των πολέμων. Αφετέρου, η ίδια περίοδος χαρακτηρίζεται από την εδραίωση της ψυχολογίας ως ακαδημαϊκού και εφαρμοσμένου κλάδου, με την ανάδυση του συμπεριφορισμού και της ψυχαναλυτικής σχολής, προσφέροντας ως εκ τούτου θεωρητικά και πρακτικά εργαλεία για την επιστημονική προσέγγιση της προπαγάνδας και της ψυχολογικής χειραγώγησης. Η σύγκλιση αυτών των συγκυριών κατέστησε δυνατή την πρώτη μεγάλης κλίμακας συντονισμένη εκστρατεία ψυχολογικών επιχειρήσεων.

Συγκεκριμένα, η ρίψη προπαγανδιστικών φυλλαδίων από αέρος, αποτέλεσε ένα κρίσιμο εργαλείο το οποίο αποσκοπούσε στην εδραίωση μιας διαρκούς ψυχολογικής ροής τόσο στον εσωτερικό χώρο των μαχών όσο και στον ευρύτερο κοινωνικό ιστό. Μέσα από την προσεκτική σχεδίαση και διάδοση των μηνυμάτων, οι εμπλεκόμενες δυνάμεις επεδίωκαν τον έλεγχο του αφηγήματος, την αποσταθεροποίηση του αντιπάλου καθώς και την ενίσχυση της ψυχολογικής ανθεκτικότητας των δικών τους στρατευμάτων.

Παράλληλα, η παγίωση των μέσων μαζικής ενημέρωσης,  όπως τα εκτεταμένα δίκτυα διανομής τύπου, η εξάπλωση των ραδιοφωνικών σταθμών και η ραγδαία ανάπτυξη της νεοσύστατης κινηματογραφικής βιομηχανίας, αποτέλεσε ένα καινοφανές και πανίσχυρο επικοινωνιακό οπλοστάσιο, το οποίο άλλαξε άρδην την παγκόσμια πολεμική στρατηγική.

Στα μέσα του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, οι ψυχολογικές επιχειρήσεις αποτελούν πλέον αναπόσπαστο στρατηγικό κομμάτι των πολεμικών τακτικών. Μετά την επίθεση στο Περλ Χάρμπορ, οι ΗΠΑ αποχαιρέτησαν οριστικά την εποχή του απομονωτισμού και εισήλθαν ενεργά στον πόλεμο, υιοθετώντας τις ψυχολογικές επιχειρήσεις ως μέσο ενίσχυσης του ηθικού των στρατευμάτων τους, αλλά και ως όπλο ενάντια στην ψυχολογία των εχθρικών δυνάμεων.

Το 1942 αποτέλεσε χρονιά ορόσημο καθώς ιδρύεται το Γραφείο Στρατηγικών Υπηρεσιών (OSS), πρόκειται για την πρώτη μυστική υπηρεσία πληροφοριών, προπάτορα της CIA η οποία μεταξύ άλλων επένδυσε  στην ανάπτυξη εξελιγμένων  επικοινωνιακών μεθόδων που αποσκοπούσαν την αποσταθεροποίηση του ναζιστικού καθεστώτος και στην ενίσχυση του ηθικού των συμμαχικών δυνάμεων.

Ενισχύστε το militaire.gr ,δείτε γιατί ΕΔΩ

Η Ψυχροπολεμική Περίοδος

Η περίοδος του ψυχρού πολέμου χαρακτηρίζεται ως η χρυσή εποχή των ψυχολογικών επιχειρήσεων. Πρόκειται για ένα από τα πλέον ενδιαφέροντα κεφάλαια στην παγκόσμια ιστορία, καθώς για πρώτη φορά στα χρονικά, διεξάγεται μια σιωπηλή σύγκρουση ιδεολογιών, μία διαλεκτική ισορροπίας ισχύος μεταξύ των δύο υπερδυνάμεων του πλανήτη, η οποία δεν εκτυλίχθηκε στα πεδία των μαχών, αλλά στην παγκόσμια συνείδηση. Η διαπάλη αυτή, η οποία διήρκεσε σχεδόν μισό αιώνα, δεν επικεντρώθηκε τόσο στην εδαφική επέκταση, αλλά στην πρωτοκαθεδρία της διαμόρφωσης της συλλογικής αντίληψης.

Η ανθρωπότητα, ούσα καθημαγμένη από τις νωπές καταστροφές του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, δεν άντεχε ακόμα μία ολέθρια σύρραξη. Ο Ψυχρός πόλεμος, διεξήχθη χωρίς άμεση πολεμική αναμέτρηση, με κύρια όπλα την προπαγάνδα, την παραπληροφόρηση και τις λεπταίσθητες τεχνικές του ψυχολογικού πολέμου. Το σιδηρούν παραπέτασμα έμοιαζε να ορθώνεται πιο απροσπέλαστο από ποτέ, καθώς τόσο η Σοβιετική Ένωση όσο και οι ΗΠΑ αξιοποίησαν κάθε διαθέσιμο μέσον ώστε να επιβάλουν την πολιτισμική και ιδεολογική τους ηγεμονία.

Αφενός, η Σοβιετική Ένωση υιοθέτησε μεθόδους εκτεταμένης λογοκρισίας, προωθώντας μια εξιδανικευμένη εικόνα του κομμουνισμού, δαιμονοποιώντας κάθε νύξη δυτικού τρόπου ζωής. Αφετέρου, οι Ηνωμένες Πολιτείες, επενδύοντας στην αλματώδη ανάπτυξη των μέσων μαζικής ενημέρωσης, ανήγαγαν τη βιομηχανία του θεάματος, ιδιαίτερα το Χόλιγουντ και τα ΜΜΕ, σε ισχυρό προπαγανδιστικό εργαλείο για τη διάδοση της φιλελεύθερης, καπιταλιστικής ιδεολογίας. Ο κόσμος κατέστη διπολικός, διαχωρισμένος σε δύο παράλληλες πραγματικότητες που εξελίσσονταν ταχύρρυθμα σε πλήρη αντιπαράθεση μεταξύ τους.

Ένας από τους πλέον εμβληματικούς πυλώνες αυτής της διαμάχης υπήρξε ο διαστημικός ανταγωνισμός, το επονομαζόμενο Space Race, το οποίο δεν υπήρξε απλώς ένας αγώνας  τεχνολογικής υπεροχής, αλλά μία αμφίπλευρη εκτεταμένη ψυχολογική επιχείρηση. Η αντιπαλότητα για την κυριαρχία στο διάστημα αποτέλεσε εργαλείο γοήτρου και πολιτικής προπαγάνδας, επηρεάζοντας βαθύτατα τη μαζική κουλτούρα, τη λογοτεχνία και τη βιομηχανία του θεάματος, γεννώντας ως εκ τούτου μια ολόκληρη εποχή επιστημονικής φαντασίας, η οποία άφησε ανεξίτηλο το στίγμα της στην ιστορία της νεωτερικότητας.

Η αποστολή του Apollo 11 το 1969, που οδήγησε στην προσελήνωση του ανθρώπου, δεν σηματοδότησε απλώς ένα κολοσσιαίο επιστημονικό επίτευγμα, αλλά αποτέλεσε το θριαμβευτικό αποκορύφωμα ενός μνημειώδους ψυχολογικού εγχειρήματος, του οποίου η έκβαση εδραίωσε τις Ηνωμένες Πολιτείες ως τον απόλυτο νικητή.

Ενισχύστε το militaire.gr ,δείτε γιατί ΕΔΩ

Ο Πόλεμος του 21ου αιώνα, από τα Πεδία των Μαχών στις Ψηφιακές Αρένες

Στον 21ο αιώνα, ο βρυχηθμός των αρμάτων και των όπλων έπεται και συνοδεύεται από τον υποβόσκοντα βόμβο μιας αόρατης αλγοριθμικής μάχης. Ο κυβερνοπόλεμος δεν αποτελεί πλέον σενάριο επιστημονικής φαντασίας, αλλά μια αδιαμφισβήτητη πραγματικότητα, η οποία αναδιαμορφώνει εκ βάθρων το modus operandi των σύγχρονων συγκρούσεων, επαναπροσδιορίζοντας κατά συνέπεια καθεαυτή την έννοια του πολέμου. Τα κράτη δεν βασίζονται πλέον αποκλειστικά στη συμβατική στρατιωτική ισχύ, αλλά αντ’ αυτής επιστρατεύουν τη δύναμη της εικόνας, την αλγοριθμική υπεροχή και την τέχνη των ψυχολογικών επιχειρήσεων. Στόχος τους είναι η ποδηγέτηση της κοινής γνώμης σε παγκόσμια κλίμακα, η αποσταθεροποίηση των αντιπάλων και η επίτευξη στρατηγικών σκοπών, χωρίς την ανάγκη άμεσης προσφυγής σε ένοπλα μέσα. Είναι εμφανές ότι στην εποχή μας οι συρράξεις δεν διεξάγονται αποκλειστικά στα πεδία των μαχών,αλλά στις ροές ενημερώσεων του X, στα βίντεο του TikTok και στα κρυπτογραφημένα κανάλια του Telegram. Πρόκειται για μία παράλληλη ψηφιακή αρένα, όπου η αφηγηματική υπεροχή συνιστά το ύψιστο στρατηγικό διακύβευμα.

Ένα σχετικά πρόσφατο εμβληματικό παράδειγμα της στρατηγικής αξιοποίησης των μέσων κοινωνικής δικτύωσης ως εργαλείου υβριδικού πολέμου συνιστά η επιχείρηση πληροφοριακής χειραγώγησης που συνόδευσε την αποστολή προσάρτησης της Κριμαίας από τη Ρωσία το 2014. Στα  πλαίσια μιας επιμελώς σχεδιασμένης και άρτια συντονισμένης εκστρατείας ψυχολογικών επιχειρήσεων, ενεργοποιήθηκε ένα εκτενές δίκτυο ψηφιακών φορέων προπαγάνδας, οι οποίοι χρησιμοποίησαν διαδικτυακές πλατφόρμες ως πεδία επιρροής και διαμόρφωσης αντιλήψεων. Ειδικά σχεδιασμένοι λογαριασμοί στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, ιστολόγια και ειδησεογραφικά σχόλια συνέθεσαν έναν πολυσύνθετο ψηφιακό μηχανισμό επιρροής, ταγμένο  στη συστηματική αναπαραγωγή του φιλορωσικού αφηγήματος.

Πηγές αναφέρουν ότι το Κρεμλίνο διέθεσε κονδύλια πολλών εκατομμυρίων  δολαρίων για τη σύσταση και συντήρηση ενός εκτεταμένου δικτύου διαδικτυακών πρακτόρων επιρροής, οι οποίοι ανέλαβαν την συστηματική αποδόμηση της ουκρανικής επιχειρηματολογίας και την καλλιέργεια ευνοϊκού κλίματος υπέρ της προσάρτησης. Η στρατηγική αυτή δεν περιορίστηκε σε μία απλοϊκή διάχυση φιλορωσικής ρητορικής. Κυρίως εστίασε στην κατασκευή μιας εικονικής πραγματικότητας, όπου η προσάρτηση φάνταζε ως επιθυμία της πλειονότητας των κατοίκων της Κριμαίας. Παράλληλα, μέσω της συστηματικής καταστολής των αντιφρονούντων, της διασποράς παραπληροφόρησης και της στοχευμένης απονομιμοποίησης των Ουκρανικών θεσμών, επετεύχθη  η διάβρωση της κοινωνικής συνοχής και η αποσταθεροποίηση του κρατικού μηχανισμού του Κιέβου. Το παράδειγμα αυτό αποτελεί χαρακτηριστική απόδειξη του τρόπου με τον οποίο ο κόσμος των αλγορίθμων ανάγεται σε παράλληλη πολεμική αρένα, όπου ο έλεγχος του αφηγήματος δεν αποτελεί απλώς συμπληρωματικό στοιχείο του στρατηγικού σχεδιασμού, αλλά αναδεικνύεται σε υπέρτατο όπλο επιρροής και κυριαρχίας.

Καθώς η τεχνητή νοημοσύνη διευρύνει τις γνωσιακές της ικανότητες, τα όρια μεταξύ του πραγματικού και του κατασκευασμένου υφίστανται μια άνευ προηγουμένου αποδόμηση, οι ψυχολογικές επιχειρήσεις μετουσιώνονται από απλές προπαγανδιστικές τακτικές σε ολιστικά συστήματα νοηματικής αναδιάρθρωσης της πραγματικότητας. Δεν πρόκειται πλέον απλώς για διασπορά επιτηδευμένων αφηγήσεων, αλλά για την ίδια την αρχιτεκτονική της αντίληψης, όπου προηγμένοι αλγόριθμοι και γενετικές τεχνολογίες εικόνας, ήχου και κειμένου αναπλάθουν την αλήθεια σε μια νέα, ελεγχόμενη υπερπραγματικότητα.

Οι στρατοί του μέλλοντος δεν θα οπλίζονται μόνο με σφαίρες και πυραύλους, αλλά με αλγοριθμικά σμιλευμένες ταυτότητες, εικονικούς ηγέτες, ανύπαρκτα κινήματα με πλήθη που δεν υπήρξαν ποτέ και ιστορικά γεγονότα υφασμένα εξ ολοκλήρου από την άυλη ύλη της παραπληροφόρησης, μετατρέποντας κατ’ αυτόν τον τρόπο την ίδια την πληροφορία σε μεγαλοπρεπή θεατρική σκηνή του πολέμου, όπου η αλήθεια και η ψευδαίσθηση θα αποτελούν εναλασσόμενους ρόλους σε ένα ατέρμονο παιχνίδι εξουσίας.

Και όταν η αλήθεια παύσει να αποτελεί σταθερό σημείο αναφοράς, η έσχατη σύγκρουση δεν θα εκτυλίσσεται πια στα πεδία των μαχών, αλλά εντός της ίδιας της συνείδησης, εκεί όπου το πραγματικό και το επινοημένο θα αλληλοδιεισδύουν ανεπαίσθητα, αποδομώντας κάθε δυνατότητα διάκρισης μεταξύ της πραγματικότητας και της αλγοριθμικά επιβεβλημένης παρειδωλίας.

The post PsyOps, ή Αλλιώς η Σκιώδης Τέχνη της Χειραγώγησης του Συλλογικού Νου appeared first on Militaire.gr.