«Οι ολέθριες συνέπειες από την εκστρατεία στην Ουκρανία και ο ρόλος του Ναυτικού»

06:05 11/3/2022 - Πηγή: militaire

ΟΙ ΟΛΕΘΡΙΕΣ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑ ΣΤΗΝ ΟΥΚΡΑΝΙΑ ΚΑΙ Ο ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ ΝΑΥΤΙΚΟΥ

Γράφει ο Δημήτρης Σταυρόπουλος

(δεύτερο μέρος)

Το πρώτο μέρος ΕΔΩ

Παρά τη σημασία και τις συνέπειες της ολοκληρωτικής αποτυχίας, η εκστρατεία στην Ουκρανία αποτελεί ανεξερεύνητο έδαφος στην ελληνική ιστορία των αρχών του 20ού αιώνα.

Τα απομνημονεύματα του στρατηγού Κωνσταντίνου Νίδερ, μοναδικό ντοκουμέντο

στην ελληνική βιβλιογραφία, προσφέρει πλήρη εικόνα εκείνης της εκστρατείας – η οποία διήρκεσε μόλις έξι μήνες – και υπογραμμίζει την προχειρότητα της προετοιμασίας της. 

Περιγράφει με αμεροληψία τα γεγονότα, τις σχέσεις, τις αποφάσεις, τις δράσεις των πολιτικών και στρατιωτικών πρωταγωνιστών και τις εξελίξεις μιας εκστρατείας που υπήρξε το προοίμιο της Μικρασιατικής καταστροφής, με αποτέλεσμα την πολιτική, οικονομική και κοινωνική απαξία της χώρας.

 Η Ελλάδα πίστευε πως οι εθνικοί πόθοι της ευτυχούσαν πια, ως ανταπόδοση των προσπαθειών και των θυσιών της δίχως διακοπή κατά την εκατονταετία από την επανάσταση του 1821, κάτι που κανείς άλλος δεν πίστευε.

 Ο ρόλος που είχε παίξει η Ελλάδα από τα χρόνια των Βαλκανικών πολέμων ως την άφιξη στη Σμύρνη ήταν μεγάλος για μια μικρή χώρα. 

Και η χώρα απέδειξε πως ήταν πράγματι μικρή.

 Δεν έπαψε να στοιχηματίζει στα λάθη της…

Με άλλα λόγια, ένα κατ’ επίφαση οργανωμένο κράτος, που συνέβη με αυξημένη ομοψυχία να θριαμβεύσει στους Βαλκανικούς πολέμους, έχασε μεμιάς τον βηματισμό του και, δέκα χρόνια αργότερα, βρέθηκε εκεί όπου δεν ήθελε και, το χειρότερο, δεν πίστευε. 

Το πρώτο στραβοπάτημα ήταν η εκστρατεία της Ουκρανίας.

ΤΟ ΠΟΛΕΜΙΚΟ ΝΑΥΤΙΚΟ ΠΛΕΕΙ ΣΤΟ ΜΕΤΩΠΟ

Στα τέλη του 1918, το ελληνικό Πολεμικό Ναυτικό διέθετε 19 πλοία που μπορούσαν, λόγω μεγέθους και ακτίνας ενεργείας, να δράσουν στον Εύξεινο Πόντο. 

Συγκεκριμένα, αυτά ήταν 2 θωρηκτά, 1 θωρακισμένο και 1 προησπισμένο εύδρομο, 13 αντιτορπιλικά από τα οποία τα 7 ήταν μικρά, 1 πλωτό νοσοκομείο και 1 οπλιταγωγό. Από τα 19 αυτά πλοία, πήραν μέρος στην επέμβαση τα 13. 

Τα 6 που δεν χρησιμοποιήθηκαν ήταν το προησπισμένο εύδρομο «Ελλη» που δεν ήταν επιχειρησιακά έτοιμο και τα αντιτορπιλικά «Νέα Γενεά», «Ναυκρατούσα», «Σφενδόνη», «Ασπίς» και «Νίκη» που κάλυπταν τις υπόλοιπες στοιχειώδεις επιχειρησιακές ανάγκες του Ναυτικού στην Κωνσταντινούπολη, την Προποντίδα, το Αιγαίο και το Ιόνιο. 

Τα 13 πλοία που έλαβαν μέρος στις επιχειρήσεις, άλλα περισσότερο και άλλα λιγότερο και τα ονόματα των κυβερνητών τους, ήταν. 

Τα θωρηκτά «Κιλκίς» (πλοίαρχος Κ. Βούλγαρης) και «Λήμνος» (αντιπλοίαρχος Π. Δημούλης), το θωρακισμένο εύδρομο «Γ. Αβέρωφ» (πλοίαρχος Η. Μαυρουδής), τα αντιτορπιλικά «Κεραυνός» (πλωτάρχης Λ. Θεοχάρης), «Αετός» (αντιπλοίαρχος Ν. Τούμπας), «Ιέραξ» (αντιπλοίαρχος Δ. Παπαλεξόπουλος και μετά αντιπλοίαρχος Π. Δημούλης έως ότου παρέλαβε το «Λήμνος» αντικαθιστώμενος από τον αντιπλοίαρχο Π. Ρουσσέν), «Λέων» (πλοίαρχος Η. Μαυρουδής πριν παραλάβει τον «Αβέρωφ»), «Πάνθηρ» (αντιπλοίαρχος Ι. Γιαννηκώστας), «Βέλος» (πλωτάρχης Π. Βούλγαρης), «Θύελλα» και «Λόγχη» (πλωτάρχης Σ. Αφθονίδης), το πλωτό νοσοκομείο «Αμφιτρίτη» και το οπλιταγωγό «Κανάρης».

Το πρώτο ελληνικό πολεμικό πλοίο που μπήκε στον Εύξεινο Πόντο ύστερα από 465 χρόνια, ήταν το αντιτορπιλικό «Πάνθηρ» που προσέγγισε στη Σεβαστούπολη της Κριμαίας στις 26 Νοεμβρίου 1918.

Τα ελληνικά πολεμικά πλοία υπήχθησαν υπό τον επιχειρησιακό έλεγχο του Γάλλου αντιναυάρχου Amet.

Οι λιμένες και οι περιοχές του Ευξείνου, που τα ελληνικά πολεμικά προσέγγισαν συνολικά 62 φορές, ήταν η Οδησσός και το Χορλί της Ουκρανίας, η Ευπατορία, η Σεβαστούπολη, η Γιάλτα και η Θεοδοσία της Κριμαίας καθώς και το Νοβοροσίσκ της Ρωσίας. 

Από τις 62 αυτές προσεγγίσεις, οι 23 ανήκουν στον «Πάνθηρα».

 Υπάρχουν, επίσης, μερικές προσεγγίσεις του «Βέλους».

Ο «Πάνθηρ» κάλυπτε όσο μπορούσε καλύτερα όλες τις πόλεις της Κριμαίας, τις παράκτιες με την παρουσία του και τις μεσόγειες με επισκέψεις του κυβερνήτη του αντιπλοιάρχου Ιωάννου Γιαννηκώστα και των άλλων αξιωματικών του, κυρίως για ενθάρρυνση, ύψωση του ηθικού και προστασία των Ελλήνων κατοίκων. 

Ο «Αετός», όποτε εισέπλεε στον Εύξεινο, βοηθούσε, εναλλασσόμενος με τον «Πάνθηρα».

Ο κυβερνήτης του «Αετού» αντιπλοίαρχος Νικόλαος Τούμπας, διεμήνυσε στα Σοβιέτ της Ευπατορίας ότι αν άγγιζαν τους Έλληνες της πόλεως, θα κατέστρεφε την πόλη με τα πυροβόλα του.

 Στην τρίτη περιπολία του ο «Πάνθηρ» υποστήριξε με την παρουσία του στην Ευπατορία, αν και δεν χρειάσθηκε να βάλει με τα πυροβόλα του, επιθέσεις μονάδων των Εθελοντών εναντίον συμμοριών μπολσεβίκων από τις 16 έως τις 27.1.19 οπότε τον αντικατέστησαν δύο αντιτορπιλικά, το βρετανικό «Northesk» και το γαλλικό «Hussard». 

Στην τέταρτη περιπολία του από τις 8 έως τις 12.3.19, ο Γιαννηκώστας με τον «Πάνθηρα», προχώρησε μέχρι το Χορλί περνώντας μέσα από τα τενάγη και τα ναρκοπέδια της χερσονήσου Τζαριλγκάτς, βορειοδυτικά της Κριμαίας, διέσωσε πλωτά μέσα και φορτηγίδες και βομβάρδισε, κυρίως προς εκφοβισμό με τα πυροβόλα του και με δύο υδροπλάνα επάνω από το Χορλί, εκδιώκοντας μπολσεβίκικες μονάδες της περιοχής.

ΟΙ ΒΟΜΒΑΡΔΙΣΜΟΙ ΤΟΥ ΣΤΟΛΟΥ

Ο «Αβέρωφ», ο «Κεραυνός» και ο «Αετός» απέπλευσαν κλιμακωτά για την Κωνσταντινούπολη, όπου η παρουσία ενός ελληνικού πλοίου μάχης κρινόταν απαραίτητη και στη Σεβαστούπολη συγκεντρώθηκαν το «Κιλκίς», η «Λήμνος», ο «Πάνθηρ», το «Βέλος» και η «Λόγχη» όπου και στήριξαν, μαζί με 5 θωρηκτά, 4 γαλλικά κι 1 ιταλικό, 1 καταδρομικό και 3 αντιτορπιλικά βρετανικά, με τα πυροβόλα τους την άμυνα της πόλεως από τις 15 έως τις 17.4.19 που συνήφθη εκεχειρία.

 Η «Λήμνος» μαζί με τα βρετανικά «Emperor of India» και «Caradoc» κάλυψαν τη νοτιοανατολική ακτή της Κριμαίας φθάνοντας μέχρι το Κερτς, την είσοδο της Αζοφικής, βομβαρδίζοντας επίμονα τους μπολσεβίκους που κατεδίωκαν τους εθελοντές και καλύπτοντας τα ελληνικά τμήματα που βοηθούσαν τους τελευταίους.

Τα ελληνικά πλοία εκτός από τον «Πάνθηρα» επέστρεψαν στην Κωνσταντινούπολη και στις 15 Μαΐου 1919 τα πρώτα πεζικά τμήματα της 1 Μεραρχίας του Α’ Σ.Σ, αποβιβάσθηκαν στη Σμύρνη κάτω από την κάλυψη των πυροβόλων του «Κιλκίς», της «Λήμνου», του «Αβέρωφ», του «Λέοντος», της «Λόγχης» της «Ναυκρατούσας», της «Σφενδόνης», της «Αίγλης» και της «Θέτιδος».

 Ο «Πάνθηρ» συνόδευσε τα οπλιταγωγά από την Κριμαία στην Κωστάντζα της Ρουμανίας.

 Η πρώτη εκστρατεία στην Ουκρανία στη μεσημβρινή Ρωσία είχε τελειώσει. 

Η δεύτερη εκστρατεία, που αφορά αποκλειστικά και μόνο το Πολεμικό Ναυτικό αφορά προσεγγίσεις του «Πάνθηρος» και ορισμένες του «Ιέρακος» τον Αύγουστο και Σεπτέμβριο 1919 και Δεκέμβριο 1919 έως και τον Μάρτιο του 1920, κυρίως για παροχή βοηθείας στους Έλληνες των περιοχών.

 Στη νότιο Ρωσία, Ουκρανία, Κριμαία και Καύκασο υπήρχαν μέχρι το 1870 περίπου 164.000 Έλληνες.

 Ο αριθμός τους τετραπλασιάστηκε με άλλους περίπου 515.000 που κατέφυγαν στη Ρωσία μετά τους διωγμούς των Τούρκων από το 1870 έως το 1918. 

Από αυτές τις 679.000 Ελλήνων, μεταφέρθηκαν μεταξύ 1919 και 1921 ελάχιστοι στον Πόντο, λίγοι περισσότεροι στην Κωνσταντινούπολη και στη Ρουμανία και ακόμη λίγοι περισσότεροι στην Ελλάδα.

 Το σύνολο τους όμως δεν υπερέβαινε τις 17 — 18.000.

 Έτσι, 660.000 Έλληνες έμειναν εκεί υφιστάμενοι την διελκυστίνδα μεταξύ μπολσεβίκων και λευκών, κάθε φορά. 

Τραγικό παράδειγμα των παραπάνω αποτελεί η Οδησσός που, έχοντας εγκαταλειφθεί από τους μπολσεβίκους ύστερα από προέλαση των Εθελοντών ήταν υπό τον έλεγχο των τελευταίων πάλι.

Η ΑΠΟΧΩΡΗΣΗ ΚΑΙ Η ΔΙΑΣΩΣΗ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ

Αλλά και αυτοί ετοιμάζονταν εκ νέου να την εγκαταλείψουν το Φεβρουάριο του 1920 και, ευνόητο είναι, ότι οι μπολσεβίκοι μπαίνοντας για τρίτη φορά στην πόλη, δύσκολα θα άφηναν, κάποιον να ξεφύγει από τα χέρια τους. 

Τα δύο αντιτορπιλικά έκαναν ότι μπορούσαν, επικεντρώνοντας τις προσπάθειες τους κυρίως στην ανεύρεση και επίταξη εμπορικών πλοίων για τη μεταφορά προσφύγων.

 Αλλά δεν κατόρθωσαν πολλά πράγματα παρ’ όλες τις αγωνιώδεις προσπάθειες τους. 

Παραδείγματα διασωθέντων είναι ο Αττίκ που το «Βέλος» διέσωσε, στην πρώτη εκκένωση, από τη Θεοδοσία όπου είχε βρεθεί εκεί για να δώσει συναυλίες και ο πασίγνωστος στους παλαιότερους, μετέπειτα ιδιοκτήτης του φημισμένου στην Αθήνα ζαχαροπλαστείου «Πέτρογκραντ» Νίκυ Γιάκοβλεφ με τη γυναίκα του που ο «Ιέραξ» διέσωσε από το Βατούμ το Μάιο του 1920, σε μία επιχείρηση που μπορεί να ονομασθεί ως η τρίτη εκστρατεία αλλά δεν αφορά άμεσα τις επιχειρήσεις της μεσημβρινής Ρωσίας και της Ουκρανίας.

ΟΙ ΓΑΛΛΟΙ ΕΝΑΝΤΙΟΝ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ

Μέσα στο χάος και τις αγωνιώδεις κινήσεις των ελληνικών πολεμικών πλοίων και κυρίως του «Πάνθηρος» με τον αντιπλοίαρχο Γιαννηκώστα όπου επάνω του, ως «εκπρόσωπο της ελληνικής κυβερνήσεως», επικεντρώνονταν επί σχεδόν ένα χρόνο οι γοερές επικλήσεις και οι αιτήσεις επιλύσεως παντός είδους προβλημάτων σχεδόν μισού εκατομμυρίου Ελλήνων, τα ελληνικά τμήματα ξηράς και τα πολεμικά της Κριμαίας υπέστησαν και την επίθεση των Γάλλων στη Σεβαστούπολη.

 Τη νύκτα του — για τους Έλληνες — Μεγάλου Σαββάτου, 19 Απριλίου 1919, τα πληρώματα των γαλλικών θωρηκτών «France» και «Vergniaud» στασίασαν μεταδίδοντας τη στάση και στο προσηραγμένο «Mirabeau» και σε άλλα δύο. Απομόνωσαν τους αξιωματικούς τους και πέταξαν τους υπαξιωματικούς τους στη θάλασσα.

 Και το πρωί της Κυριακής ενώθηκαν με τους Μπολσεβίκους των Σοβιέτ της πόλεως και σχημάτισαν διαδήλωση με κόκκινες σημαίες και κραυγές υπέρ των μπολσεβίκων και ύβρεις κατά των Συμμάχων.

 Περνώντας μπροστά από τις θέσεις ενός ελληνικού λόχου, έγιναν τόσο προκλητικοί που ο διοικητής του, παίρνοντας εντολή από τον Γάλλο φρούραρχο, τους έκανε συστάσεις να διαλυθούν και μετά έδωσε διαταγή πυροβολισμών στον αέρα προς εκφοβισμό. 

Οι Γάλλοι απήντησαν βάλλοντας εναντίον του λόχου και ο λόχος αναγκάσθηκε πλέον να πυροβολήσει τον όχλο, με αποτέλεσμα, κατ’ άλλους 8 τραυματίες και, κατ’ άλλους 5 πολίτες νεκρούς και 3 Γάλλους ναύτες τραυματίες.

 Διαλύθηκαν και οδηγήθηκαν πίσω στα πλοία τους από αποσπάσματα γαλλικού στρατού και βρετανικά αγήματα του «Canterbury». 

Εξαγριωμένοι οι στασιαστές απείλησαν να στρέψουν τα πυροβόλα κατά των ελληνικών πλοίων αλλά, φαίνεται, η λογική υπερίσχυσε την τελευταία στιγμή.

 Οι Βρετανοί ειδοποίησαν τον Κακουλίδη ότι τα πλοία τους ήταν στη διάθεση του για να αντιμετωπίσει τους Γάλλους και το πρωί της Δευτέρας, ο Βρετανός ναύαρχος Calthorpe κατέφθασε από την Κωνσταντινούπολη με 4 βρετανικά θωρηκτά και έβαλε τα πράγματα στη θέση τους.

 Τηλεγράφησε στην ελληνική κυβέρνηση:

«Οι Έλληνες στρατιώτες και ναύτες μπορούν σήμερα να είναι περήφανοι γιατί είναι Έλληνες». 

Δεν μαθεύτηκε ποτέ η αναμφίβολα σκληρή μεταχείριση των Γάλλων από τους Βρετανούς σχετικά με την ανταρσία.

 Γεγονός πάντως είναι ότι τα γαλλικά πολεμικά έφυγαν από τη Σεβαστούπολη και πέρασαν τον Βόσπορο έχοντας ακόμη κόκκινες σημαίες στους ιστούς τους.

 Κατέπλευσαν στην Τουλώνα όπου τα στρατοδικεία και οι εξοντωτικές ποινές φαίνεται ότι κατάφεραν να ομαλοποιήσουν την κατάσταση. 

Στον Εύξεινο ανέλαβε πλέον η Βρετανική Μοίρα τα καθήκοντα των ναυτικών διοικήσεων.

 Σ’ αυτήν υπήχθησαν μέχρι τέλους ο «Πάνθηρ» και ο «Ιέραξ».

Πληροφορίες

Διεύθυνση Ιστορίας Στρατού

Σ. Ι. ΧΑΡΑΤΣΗΣ

KALITERILAMIA

The post «Οι ολέθριες συνέπειες από την εκστρατεία στην Ουκρανία και ο ρόλος του Ναυτικού» appeared first on Militaire.gr.