Οι σχέσεις ΗΠΑ-Τουρκίας στο φόντο της συνάντησης Ερντογάν-Μπάιντεν

06:35 18/6/2021 - Πηγή: militaire

Γράφει ο

ΓΙΑΝΝΗΣ ΧΟΥΒΑΡΔΑΣ

PhD© Διεθνολόγος-Πολιτικός Επιστήμονας

Η συνάντηση του Αμερικανού Προέδρου Τζ. Μπάιντεν με τον Τούρκο ομόλογο του Ρ.Τ. Ερντογάν στις 14 Ιούνη στο περιθώριο της συνόδου κορυφής του ΝΑΤΟ στις Βρυξέλλες είναι ένα σημαντικό επεισόδιο στη σύνθετη διαπραγμάτευση που διεξάγουν οι ΗΠΑ και η Τουρκία, στο πλαίσιο της επαναοριοθέτησης των μεταξύ τους σχέσεων. 

Οι

δύο ηγέτες της απέδωσαν θετικό πρόσημο, με το Τζ. Μπάιντεν να τη χαρακτηρίζει “θετική και παραγωγική” και το Ρ.Τ. Ερντογάν να την περιγράφει  “επωφελή και ειλικρινή”. Παράλληλα εξέφρασαν την πεποίθηση τους ότι οι σχέσεις των χωρών τους θα βελτιωθούν. Συγκεκριμένα ο Αμερικανός Πρόεδρος δήλωσε “ότι θα σημειώσουμε πραγματική πρόοδο με την Τουρκία”, ενώ ο Τούρκος Πρόεδρος ότι βλέπει να “υπάρχει ισχυρή βούληση να ξεκινήσει μια εποχή συνεργασίας σε κάθε τομέα στη βάση του αμοιβαίου σεβασμού και συμφέροντος”. Τέλος φάνηκαν αισιόδοξοι ότι οι μεταξύ τους διαφορές θα ξεπεραστούν. Μάλιστα ο κ. Ερντογάν, αφού μίλησε για “μια εποικοδομητική προσέγγιση” και επί “των θεμάτων στα οποία αποκλείουν οι απόψεις μας”, στη συνέχεια έκανε λόγο για δυνατότητες εμβάθυνσης της συνεργασίας των δύο χωρών σε ορισμένα πεδία, όπως σε κάποιες περιοχές του πλανήτη και στην οικονομία. Από την άλλη μεριά ο κ. Μπάιντεν στάθηκε στις “λεπτομερείς συζητήσεις“ που υπήρξαν “για το πως να προχωρήσουμε σε μία σειρά από θέματα”. 

Παρότι δεν υπάρχουν λεπτομερείς πληροφορίες για το περιεχόμενο της συζήτησης μεταξύ των δύο ηγετών ή κάποια πιο συγκεκριμένη ενημέρωση γύρω από τη διαδικασία με την οποία θα επιχειρηθεί να υλοποιηθούν οι θετικές επιθυμίες και οι αισιόδοξες προβλέψεις τους για τις αμερικανοτουρκικές σχέσεις, εν τούτοις ορισμένα συμπεράσματα μπορούν να εξαχθούν ή να επανεπιβεβαιωθούν από τις δηλώσεις τους μετά το πέρας της μεταξύ τους συνάντησης και τη γενικότερη παρουσία τους στη σύνοδο του ΝΑΤΟ. 

Το πρώτο συμπέρασμα αφορά το Νατοϊκό/συμμαχικό πλαίσιο, εντός του οποίου επιχειρείται η επανοριοθέτηση των σχέσεων ΗΠΑ-Τουρκίας, και το οποίο δεν αμφισβητεί ούτε η Ουάσιγκτον, ούτε η Άγκυρα. Άλλωστε στην παρούσα συγκυρία και οι δύο υπερθεματίζουν την ανάγκη βελτίωσης της συνοχής, της ενεργητικότητας και της αποτελεσματικότητας του ΝΑΤΟ. Χαρακτηριστικές ως προς αυτό είναι οι τοποθετήσεις του Προέδρου των ΗΠΑ ότι “η Συμμαχία μας είναι το ισχυρό θεμέλιο πάνω στο οποίο…  η συλλογική μας ασφάλεια και η κοινή ευημερία μας μπορούν να συνεχίσουν να χτίζονται… Το ΝΑΤΟ είναι ενωμένο… Είναι η μεγαλύτερη μας δύναμη”, αλλά και του Προέδρου της Τουρκίας πως “Το ΝΑΤΟ πρέπει να αναλάβει πιο αποτελεσματικές πρωτοβουλίες ενόψει των παγκόσμιων προκλήσεων.. κανένας από εμάς δεν είναι ασφαλής έως ότου όλοι μας είμαστε ασφαλείς”.

Το δεύτερο συμπέρασμα σχετίζεται με τις ατζέντες που ΗΠΑ και Τουρκία προωθούν στη συμμαχία, οι οποίες απορρέουν από τους ιδιαίτερους στόχους και προτεραιότητες τους στην τρέχουσα συγκυρία. Για τις ΗΠΑ αυτοί/αυτές είναι να διατηρήσουν την πρωτοκαθεδρία στο διεθνές ιμπεριαλιστικό σύστημα, αντιμετωπίζοντας αποτελεσματικά την άνοδο της Κίνας, συσπειρώνοντας τους παραδοσιακούς τους συμμάχους γύρω από τη γραμμή της εξωτερικής τους πολιτικής και εξασθενώντας τη δυναμική της ευρασιατικής συνεννόησης η οποία εκτυλίσσεται με πυρήνα το τρίγωνο συνεργασίας Κίνα-Ρωσία-Ιράν. Για την Τουρκία είναι να εδραιωθεί ως περιφερειακός ηγεμόνας και να αναδειχθεί σε παγκόσμια δύναμη, μέσω της μεγέθυνσης των ζωνών κυριαρχίας της και κυριαρχικών της δικαιωμάτων, της επέκτασης της επιρροής της σε όλη τη “σφαίρα” της πρώην Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, της ανάληψης ηγετικού ρόλου, σε μία νέα, υπό διαμόρφωση, ιμπεριαλιστική συνεργασία κρατών και οργανώσεων που προωθεί η ίδια, με εργαλεία το πολιτικό Ισλάμ, τον νέο-Οθωμανισμό, τον Παντουρκισμό/Παντουρανισμό, κ.α, της αναγνώρισης της ως ισότιμο συνομιλητή των μεγάλων δυνάμεων, παράλληλα με την ανάδειξη του υπό-διαμόρφωση συνασπισμού στον οποίο φιλοδοξεί να ηγηθεί σε νέο πόλο ισχύος στο διεθνές ιμπεριαλιστικό σύστημα. Συνακόλουθα:

Για την Ουάσιγκτον το ΝΑΤΟ πρέπει να δραστηριοποιηθεί για τον περιορισμό της Κίνας στον Ινδοειρηνικό και της Ρωσίας στην Αν. Ευρώπη, διατηρώντας επίσης δεσμούς με χώρες, και ισορροπίες ισχύος σε άλλες περιφέρειες, οι οποίες θα της επιτρέπουν να εξυπηρετεί τα συμφέροντα της εκεί. Σε αυτή την κατεύθυνση εντάσσονται η επίθεση που εξαπέλυσε ο Αμερικάνος Προέδρος σε Κίνα και Ρωσία, λέγοντας ότι “επιδιώκουν και οι δύο να επιτύχουν μία σφήνα στη διατλαντική αλληλεγγύη”, η επιλογή του να συναντηθεί με τους ηγέτες των κρατών της Βαλτικής (Εσθονία, Λετονία, Λιθουανία) και της Τουρκίας, χώρες που γειτνιάζουν με τη Ρωσία, οι δηλώσεις στήριξης “στην κυριαρχία και την εδαφική ακεραιότητα της Ουκρανίας”, αναγγελίας περεταίρω ανάπτυξης της συνεργασίας με “εταίρους μας  στον Ινδοειρηνικό” και δέσμευσης ότι “η υποστήριξή μας προς τις αφγανικές εθνικές δυνάμεις άμυνας και ασφάλειας θα διαρκέσει” και μετά την αποχώρηση των Αμειρκανονατοϊκών δυνάμεων από τη χώρα. Αντίστοιχα οι συγκεκριμένες προτεραιότητες αποτυπώνονται και στο κείμενο/απόφαση της συνόδου. Σε αυτό μεταξύ άλλων εκτίθεται και η πρόθεση της συμμαχίας να επεκτείνει τις σχέσεις/δραστηριότητες της με/στο Ιράκ, αλλά και η επιθυμία της να υπάρξει επανάκαμψη της συμφωνίας για το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν, καλώντας παράλληλα την Τεχεράνη “να σταματήσει όλες τις δραστηριότητες βαλλιστικών πυραύλων, να απέχει από αποσταθεροποιητικές δράσεις και να διαδραματίσει εποικοδομητικό ρόλο στην προώθηση της περιφερειακής σταθερότητας και ειρήνης”.Για την Άγκυρα το ΝΑΤΟ κατανοείται ως μέσο για την επέκταση της παρουσίας της σε διάφορες περιοχές του πλανήτη. Αυτό αποκαλύπτει η δήλωση Ερντογάν ότι “Η Συμμαχία πρέπει να αναλάβει ενεργό ρόλο από τη Μεσόγειο έως τη Μαύρη Θάλασσα, από την Ευρώπη έως την Ασία”, σε συνδυασμό με απόσπασμα μηνύματος του στο οποίο επισημαίνει ότι “Εφαρμόζουμε μια εποικοδομητική και ενεργή πολιτική, αναλαμβάνοντας πρωτοβουλίες… Συνεισφέρουμε… από το Ιράκ έως το Αφγανιστάν, από τον Καύκασο έως τα Βαλκάνια, από τον Εύξεινο Πόντο μέχρι τη Μεσόγειο και την Αφρική”. 

Σε αυτή την κατεύθυνση η Τουρκική κυβέρνηση δείχνει να αξιοποιεί τις πολιτικές του ΝΑΤΟ, επιδιώκοντας όμως ταυτόχρονα να αναδειχτεί σε μεσολαβητή της συμμαχίας με τους διάφορους ανταγωνιστές της. Έτσι ο ηγέτης της Τουρκίας πραγματοποίησε συναντήσεις στο περιθώριο της συνόδου με ηγέτες χωρών που βρίσκονται στο ανατολικό της όριο και συγκεκριμένα με αυτούς της Λετονίας, της Λιθουανίας. Παράλληλα και σύμφωνα με όσα μεταδίδουν Έλληνες και ξένοι αναλυτές στη συνάντηση Μπάιντεν-Ερντογάν συζητήθηκε ο ρόλος της Τουρκίας σε Λιβύη, Συρία, Κριμαία και Αφγανιστάν. Μάλιστα όσον αφορά το θέμα του Αφγανιστάν ο Τούρκος Πρόεδρος επεσήμανε πως τυχόν παράταση της Τουρκικής παρουσίας στη χώρα θα πρέπει να συνοδευτεί από Αμερικανική “διπλωματική, υλικοτεχνική και οικονομική” βοήθεια, ενώ εξέφρασε και τη γνώμη για τη συνεργασία που θα μπορούσε να υπάρξει στο θέμα με το Πακιστάν και την Ουγγαρία. Αντίστοιχα όλα ή μέρος των παραπάνω ζητημάτων απασχόλησαν και τις συναντήσεις του κ. Ερντογάν με τους Πρωθυπουργούς της Μεγάλης Βρετανίας Μπ. Τζόνσον, Ολλανδίας Μ. Ρούτε, Ουγγαρίας Β. Ορμπάν, την Καγκελάριο της Γερμανίας Α. Μέρκελ και τον Πρόεδρο της Γαλλίας Ε. Μακρόν. Ωστόσο πουθενά στις δηλώσεις του Τούρκου Προέδρου δεν υπήρξε κάποια ονομαστική καταδίκη της Κίνας ή της Ρωσίας. Αντίθετα όπως μεταδίδει το πρακτορείο Anadolu στη συνάντηση με το Τζ. Μπάιντεν ο Τούρκος ηγέτης επέμεινε στις θέσεις του για τους Ρωσικούς πυραύλους S-400. Στο ίδιο μήκος κύματος όσον αφορά το Αφγανιστάν του τόνισε ότι η Ταλιμπάν είναι μία πραγματικότητα που δε μπορεί να αγνοηθεί. 

Παράλληλα η Τουρκία αντικρίζει τη συμμαχία ως ένα πεδίο, στο οποίο διεκδικεί την αύξηση του κύρους της και του ειδικού της βάρους στο διεθνές ιμπεριαλιστικό σύστημα, ενώ φαίνεται να σχετίζει τη συμμετοχή της σε αυτή και με την προθυμία της να τις αναγνωριστεί ηγετικός ρόλος σε μία διαμορφούμενη ομάδα συνεργασίας περιφερειακών δυνάμεων. Οι δηλώσεις Ερντογάν ότι “Η επιρροή και οι ευθύνες των περιφερειακών δυνάμεων στις διαδικασίες λήψης αποφάσεων αυξάνονται κάθε μέρα”, ότι  “Η πανδημία.., για άλλη μια φορά, ανέδειξε τα διαρθρωτικά προβλήματα και τα κενά στο παγκόσμιο σύστημα”, και ότι “Η θέσπιση προϋποθέσεων για ενισχύσεις σε λιγότερο ανεπτυγμένες και αναπτυσσόμενες χώρες, των οποίων οι οικονομίες έχουν επιδεινωθεί λόγω της πανδημίας, υπονομεύει επίσης την πίστη στη δικαιοσύνη και την ισότητα”, συμβαδίζουν με μια τέτοια επιθυμία. 

Τέλος η Τουρκική κυβέρνηση επιδιώκει να στρέψει τη συμμαχία εναντίον οργανώσεων στο εσωτερικό και εξωτερικό της χώρας, τις οποίες θεωρεί απειλή για την εδαφική ακεραιότητα και πολιτική σταθερότητα, αλλά και να πετύχει την αναγνώριση απ’ αυτήν των τετελεσμένων που έχει προκαλέσει στην ευρύτερη περιοχή. Σε αυτά τα πλαίσια ο Τούρκος Πρόεδρος εξέφρασε την άποψη ότι στο ΝΑΤΟ εξακολουθούν να υπάρχουν αντιλήψεις που “κατηγοριοποιούν τους τρομοκράτες σε καλούς και κακούς”, φωτογραφίζοντας τις ΗΠΑ και τη συνεργασία τους με το PYD, ενώ παραπονέθηκε ότι “Η Τουρκία έχει μείνει μόνη της όχι μόνο στον αγώνα της κατά των PKK/PYD, FETO και DAESH, αλλά και στις προσπάθειές της να συγκρατήσει ξένους τρομοκράτες μαχητές”. Αντίστοιχα διαφήμισε τις Τουρκικές επεμβάσεις σε Συρία-Λιβύη, λέγοντας, ότι “απαλλάξαμε μια περιοχή από άνω των 8.200 τετραγωνικών χιλιομέτρων από την τρομοκρατία (στη Συρία)”, ότι “Αποτρέψαμε μια νέα ανθρωπιστική τραγωδία και ένα μεγάλο κύμα μετανάστευσης… στην Ιντλίμπ”, ότι “Η υποστήριξη… στη νόμιμη κυβέρνηση έχει αποτρέψει τη Λιβύη και απ’ το να παρασυρθεί σε έναν μακροπρόθεσμο εμφύλιο πόλεμο και να θέσει τα θεμέλια για την πολιτική διαδικασία στα πλαίσια του ΟΗΕ”. 

Βάσει λοιπόν των παραπάνω προκύπτει ότι οι ατζέντες των δύο χωρών παρουσιάζουν συγκλίσεις και αποκλίσεις. Το σημαντικό όμως για την πορεία των Αμερικανοτουρκικών σχέσεων δεν είναι οι ατζέντες των δύο χωρών αυτές καθαυτές, αλλά οι βασικοί τους στόχοι και προτεραιότητες από τους οποίους και απορρέουν. Οι τελευταίοι/ες όμως την τρέχουσα περίοδο δεν κατανοούνται (και έτσι είναι) από την Ουάσιγκτον και την Άγκυρα ως αλληλοαποκλειόμενοι/ες. Βεβαίως αυτό δε σημαίνει ότι έχουν γίνει εκατέρωθεν αποδεκτοί/ες, πόσο μάλλον ότι έχουν αναγνωριστεί ως συμπληρωματικοί/ες, ή ότι μεσοπρόθεσμα δε μπορεί να εξελιχθούν σε αλληλοαποκλειόμενοι/ες. Ωστόσο κρίνεται ότι σήμερα μπορούν να συνυπάρχουν. 

Στα πλαίσια λοιπόν αυτής της κατάστασης οι δύο χώρες αποδέχονται ότι οι σχέσεις τους θα συνεχίσουν να είναι συμμαχικές, αλλά κατανοούν και ότι δε μπορούν να είναι ίδιες με αυτές που ήταν την εποχή που η Άγκυρα είχε σαφέστατα πολύ χαμηλότερες φιλοδοξίες και η Ουάσιγκτον αφάνταστα μεγαλύτερη αυτοπεποίθηση. Εδώ βρίσκεται και η αιτία του πολυεπίδπεδου και σύνθετου «παζαριού» που διεξάγεται σήμερα μεταξύ τους, καθώς αναζητούν μία νέα αμοιβαία κατανοητή ως επωφελή σχέση. Σημείο εκκίνησης μίας τέτοιας διαδικασίας είναι η αναγνώριση της ατζέντας του άλλου ως μέρος της διαπραγμάτευσης. Η δήλωση Μπάιντεν μετά το πέρας της συνάντησης του με τον Ερντογάν ότι “Οι δύο χώρες μας έχουν μεγάλες ατζέντες”, σε συνέχεια μάλιστα αυτής που πραγματοποίησε πρόσφατα η αν. υπ. εξ. των ΗΠΑ Γ. Σέρμαν στην εφημερίδα Hurriyet Dailly News ότι “η Τουρκία είναι μία δύναμη στον κόσμο”, καταδεικνύει ότι η Τουρκική ατζέντα βρίσκεται και επίσημα σε διαπραγμάτευση με τις ΗΠΑ.  

Το τρίτο συμπέρασμα περιλαμβάνει τους τρόπους με τους οποίους αναμένεται να μεταχειριστούν οι δύο σύμμαχοι τις συγκλίσεις και τις αποκλείσεις που παρουσιάζουν οι ατζέντες τους το επόμενο διάστημα, εν μέσω και της συνέχισης της μεταξύ τους διαπραγμάτευσης για την επανοριοθέτηση των μεταξύ τους σχέσεων, και ενώ αυτές εκφράζονται σε πεδία με διαφορετική σημασία για τις δύο κυβερνήσεις Π.χ. Ο ρόλος του PYD στη Συρία είναι μεγαλύτερης σημασίας ζήτημα για τους στόχους και τις προτεραιότητες της Τουρκίας απ’ ότι για τις ΗΠΑ. 

Στα πεδία όπου παρουσιάζονται συγκλίσεις η εμβάθυνση της μεταξύ τους συνεργασίας πιθανά να προχωρήσει γρήγορα. Άλλωστε Έλληνες και ξένοι αναλυτές μεταδίδουν ότι στη συνάντηση Ερντογάν-Μπάιντεν προέκυψε ένα πλαίσιο συντονισμού των κινήσεων τους σε Λιβύη, Συρία, Κριμαία, και Αφγανιστάν,. Ίσως αυτό να εξηγεί και την απουσία  αναφοράς στην ανάγκη απόσυρσης των Τουρκικών δυνάμεων από τη Λιβύη από τα συμπεράσματα της συνόδου, όπως και την πίστη του γγ του ΝΑΤΟ Γ. Στόλντεμπεργκ για τον αποφασιστικό ρόλο που πρόκειται να διαδραματίσει η Τουρκία στη φύλαξη του αεροδρομίου της Καμπούλ. Αντίστοιχα προς αυτή την κατεύθυνση προϊδεάζει και η συναινετική στάση που φαίνεται να αντιμετώπισε ο Τούρκος Πρόεδρος από το Βρετανό και τη Γερμανίδα ομόλογο του, αλλά και η ανεκτική στάση του Γάλλου Προέδρου. Άλλωστε όπως έχει γραφεί και σε κείμενα συμπερασμάτων συνόδων κορυφής της ΕΕ, η διαχείριση της Τουρκίας από πλευράς Ευρωπαίων θα γίνεται σε συντονισμό με τις ΗΠΑ.

Από την άλλη μεριά εκεί που παρουσιάζονται αποκλίσεις, μάλλον θα επιχειρηθεί αυτές να ξεπεραστούν και αν αυτό δεν καταστεί εφικτό, τουλάχιστον να μην διαταράσσουν τη συνεργασία στα πεδία όπου υπάρχουν συγκλίσεις. Δεν είναι τυχαίο ότι ο Πρόεδρος Μπάιντεν δεν έθιξε στις δηλώσεις του μετά το πέρας της συνάντησης του με τον Ερντογάν το ζήτημα των S-400 και της εσωτερικής πολιτικής κατάστασης στην Τουρκία. Ωστόσο στο βαθμό που αυτές θα επιδεικνύουν αντοχή θα λειτουργούν ως πηγή προστριβών και πρόκλησης ανταγωνισμού, υπονομεύοντας συνολικά τις αμερικανοτουρκικές σχέσεις. 

The post Οι σχέσεις ΗΠΑ-Τουρκίας στο φόντο της συνάντησης Ερντογάν-Μπάιντεν appeared first on Militaire.gr.