Η Αξία των πάντων: Γράφει η «τρομακτική» (Times) Μαριάννα Μαζουκάτο

15:03 12/2/2021 - Πηγή: Mononews

Στην Αξία των πάντων «η πιο τρομακτική οικονομολόγος παγκοσμίως» (The Times) Μαριάννα Μαζουκάτο και μία εκ των σημαντικότερων μελετητών της καινοτομίας (The New Republic) αναρωτιέται από πού προέρχεται ο πλούτος. Πώς αποφασίζεται η αξία αυτού που δημιουργείται; Στην προσπάθειά της αυτή, διαχωρίζει τελικά την αξία από την τιμή θυμίζοντας λίγο τους κλασικούς προκατόχους της.

Ωστόσο, η καθηγήτρια στο UCL δεν επιχειρηματολογεί υπέρ της κατάργησης του καπιταλιστικού συστήματος. Εξάλλου, πόσο

πιο μέσα στο σύστημά του να ενταχτεί; Ιδρύτρια του Ινστιτούτου καινοτομίας για τη δημόσια διοίκηση (Institute for Innovation and Public Purpose) στο ίδιο πανεπιστήμιο του Λονδίνου, η πολυβραβευμένη οικονομολόγος συμ­βου­λεύει τους υπεύ­θυ­νους χά­ρα­ξης δη­μό­σι­ας πο­λι­τι­κής σε όλον τον κό­σμο για το πώς να κα­τευ­θύ­νουν την και­νο­το­μία ώστε να πα­ρά­γει ανά­πτυ­ξη που είναι πιο συ­μπε­ρι­λη­πτι­κή και βι­ώ­σι­μη.

Και αριστερά και δεξια

Ως ειδικός στη σχέ­ση ανά­με­σα στη δη­μό­σια πο­λι­τι­κή, την και­νο­το­μία και την οικο­νο­μι­κή ανά­πτυ­ξη έχει εργαστεί ως σύμβουλος κυβερνήσεων Βρετανίας και Σκωτίας, σύμβουλος των Δημοκρατικών στις ΗΠΑ (η Ελίζαμπεθ Ουόρεν υιοθέτησε πλήρως τις απόψεις της αλλά θεωρήθηκε αρκετά αριστερή για να πάρει το χρήσμα για την υποψηφιότητα της προεδρίας).

Ωστόσο και ο ρεπουμπλικάνος γερουσιαστής της Φλόριντα Μάρκο Ρούμπιο συχνά πυκνά εκράζεται θαυμαστικά για τις απόψεις της σε επίσημα έντυπα. Στο Ηνωμένο Βασίλειο, κατά τη διάρκεια του Brexit τόσο ο Κόρμπιν όσο και τη Τερέζα Μέι τη συμβουλεύτηκαν. Επίσης, έχει συνεργαστεί με την Ευρωπαϊκή Ένωση για την Έρευνα, Επιστήμη και Καινοτομία καθώς και στον ΟΟΣΑ, τη NASA, τον ΟΗΕ.

Αρνείται όμως την εξίσωση της τιμής με την αξία που έφερε ο νεοκλασικισμός ή τη νεοφιλελεύθερη διαπίστωση ότι το κράτος αποτελεί εμπόδιο στον καπιταλισμό.

Ίσως οι σχετικά αριστερίζουσες απόψεις της να πηγάζουν από την προσωπική της εμπειρία: Ο πατέρας της υπήρξε καθηγητής φυσικής στο κορυφαίο πανεπιστήμιο Πρίνστον (Princeton) ενώ η μητέρα της παρέμεινε για πάντα νοικοκυρά. Οι γονείς της εγκαταστάθηκαν στην Αμερική από την Ιταλία όταν εκείνη έκλεισε τα πέντε. Η μητέρα της δεν μιλούσε καθόλου αγγλικά.

Αξία και Τιμή

«Αν ο στόχος είναι να παράγουμε ανάπτυξη που καθοδηγείται περισσότερο από την καινοτομία (έξυπνη ανάπτυξη), πιο συμπεριληπτική και πιο βιώσιμη, χρειάζεται να κατανοήσουμε καλύτερα την αξία, για να αποτελέσει οδηγό μας», σημειώνει η Μαζουκάτο.

Ο πλουτισμός έχει καταστεί ευκολότερος στις σύγχρονες αγορές εξορύσσοντας αξία από εκείνους που τη δημιουργούν. Η εξό­ρυ­ξη αξί­ας επι­βρα­βεύ­ε­ται πε­ρισ­σό­τε­ρο από τη δη­μι­ουρ­γία αξί­ας, την πα­ρα­γω­γι­κή δι­α­δι­κα­σία που απο­τε­λεί κι­νη­τή­ρια δύ­να­μη σε μια ισορροπημένη οικονομία. Από εται­ρεί­ες που ωθού­νται απο­κλει­στι­κά από το κί­νη­τρο να με­γι­στο­ποι­ή­σουν την αξία των με­τό­χων μέ­χρι τις αστρο­νο­μι­κά υψη­λές τι­μές των φαρ­μά­κων που αιτι­ο­λο­γού­νται μέ­σω της «τι­μο­λό­γη­σης της αξί­ας» από την τε­ρά­στια φαρ­μα­κο­βι­ο­μη­χα­νία.

Η αξία καθορίζεται από την τιμή (από τις δυνάμεις της προσφοράς και της ζήτησης). Δηλαδή θεωρείται ότι εφόσον μια δραστηριότητα έχει τιμή, θεωρείται ότι δημιουργεί και αξία. Επομένως, όποιος κερδίζει πολλά θεωρείται δημιουργός αξίας. Κατά αυτόν τον τρόπο η πρόσοδος (rent, μη δεδουλευμένο εισόδημα) παρανοείται ως κέρδος (δεδουλευμένο εισόδημα). Έτσι αυξάνεται η ψαλίδα των ανισοτήτων και οι επενδύσεις στην πραγματική οικονομία συρρικνώνονται.

Οι επιπτώσεις της ταύτισης αξίας και τιμής έχουν παρατηρηθεί: Το εθνικό εισόδημα υπερεκτιμάται αφού η εργασία των νοικοκυρών συζύγων δεν συνυπολογίζεται. Σύμφωνα με ένα κυνικό οικονομικό αστείο, αν παντρευτεί κανείς τη γυναίκα που καθαρίζει το σπίτι του, το ΑΕΠ μειώνεται.

Επιπλέον, ο χρηματοπιστωτικός τομέας θεωρούταν σημαντικός για τη μεταφορά πλούτου αλλά όχι για τη δημιουργία νέου. Έτσι, οι περισσότερες τραπεζικές υπηρεσίες αρχικά δεν συμπεριλαμβάνονταν στο ΑΕΠ. Αυτό άρχισε να αλλάζει από το 1970 μέχρι σήμερα που ο χρηματοπιστωτικός κλάδος υπολογίζεται στο ΑΕΠ. Με τη μεγάλη απορρύθυμισή του, αυξήθηκε συνεπώς ιδιαιτέρως το ειδικό του βάρος στην οικονομία.

Το καινούργιο στοιχείο που φέρνει η Μαζουκάτο εντοπίζεται στην προσπάθειά της να δουλέψει μέσα από το κράτος για έναν πιο αποτελεσματικό και βιώσιμο καπιταλισμό. Δεν την ενδιαφέρει ο τετριμμένος ρόλος του κράτους ως επιδιορθωτή σε στιγμές ανάγκης των ατελειών και αδικιών της αγοράς.

Οι συνήθως παρασιτικές συμπράξεις δημόσιου-ιδιωτικού τομέα πρέπει σε αυτό το πλαίσιο να αντικατασταθούν με σχέσεις συμβιωτικές με πρότυπο τα οικοσυστήματα αμοιβαίων σχέσεων. Έτσι πολλαπλασιάζεται το όφελος για την οικονομία και την κοινωνία.

Το κράτος πρέπει να δραστηριοποιηθεί εντόνως ως παίχτης μέσα στο υπάρχον σύστημα. Να λειτουργήσει ως επιχειρηματίας: Να επενδύσει σε δραστηριότητες ακραίας αβεβαιότητας, να αναλάβει «υψηλούς κινδύνους» στον τομέα της καινοτομίας. Να σκέφτεται ελεύθερα, να παράγει «μεγάλη σκέψη». Στη λογική που έφερε το ίντερνετ, το GPS, το iphone, τον αλγόριθμο Google. Σε μία παραδοσιακά προστατευτική Ευρώπη, εκείνη κοιτάζει προς την Αμερική. Αναθεωρεί όμως και τις δύο θέσεις.

Μπροστά στα πρωτόγνωρα κέρδη τους και τους τεράστιους όγκους χρημάτων, η Apple (αλλά και υπόλοιποι τρεις τιτάνες της τεχνολογίας -FB, Amazon, Google) εύκολα προσπερνούν τον κρίσιμο ρόλο των δημόσιων κεφαλαίων στην ανάπτυξή τους. Ή τουλάχιστον στην ανάπτυξη των των νέων τεχνολογιών πάνω στις οποίες ορθώθηκαν. Το διαδίκτυο, το GPS, η τεχνολογία αφής, η Siri και ο αλγόριθμος για τη λειτουργία του Google ξεκίνησαν με δημόσια χρηματοδότηση. Κατά τη γνώμη της, ο φορολογούμενος δικαιούται να  διεκδικήσει μέρος αυτού του αστρονομικού κέρδους.

Παρομοίως, η αντλεί παραδείγματα από το επίκαιρο θέμα της πανδημίας. Και πάλι ο ρόλος του κράτους αποδεικνύεται κρίσιμος με θετικό τρόπο. Δισεκατομμύρια αρμαίγονται παγκ από τα δημόσια ταμεία. Το Εθνικό Ινστιτούτο Υγείας (NIH) των ΗΠΑ χρηματοδοτείται ετησίως με 40 δισεκατομμύρια δολάρια. Από την επιδημία του Sars του 2002 μέχρι σήμερα δαπάνησε 700 εκατομμύρια δολάρια στην έρευνα και ανάπτυξη για την οικογένεια των κοροναϊών.

Κατά συνέπεια τα κράτη οφείλουν να διασφαλίζουν σωστές τιμές, τη μη παραβίαση των ευρεσιτεχνιών και  ικανοποιητικό ποσοστό των εσόδων να επανεπενδύεται στην καινοτομία.

Το εμβόλιο δεν μπορεί να διατεθεί σε απαγορευτικές τιμές για πολλούς πολίτες, προκειμένου να αποφέρει υπέρογκα κέρδη σε εταιρείες που θα εκμεταλλεύονται ό,τι δημιουργήθηκε και από λεφτά των φορολογούμενων.

Με τη βοήθεια του Πλάτωνα

Χρειάζεται τελικά ένα ριζικά διαφορετικό είδος αφηγήματος αναφορικά με το ποιος δημιούργησε
τον πλούτο αρχικά – και ποιος τον εξόρυξε στη συνέχεια.

Προτείνει λοιπόν ρεβιζιονισμό του κρατικού ρόλου. Γιατί πιστέψαμε τόσο εύκολα σε αυτό το αφήγημα του καλού έναντι του κακού; αναρωτιέται. Πώς υπολογίζεται η αξία που παράγεται από τον δημόσιο τομέα και γιατί θεωρείται συχνότερα απλώς μια λιγότερο αποτελεσματική εκδοχή του ιδιωτικού τομέα; Τι θα συνέβαινε αν αυτή η εκδοχή προήλθε από ένα σύνολο βαθιά ριζωμένων ιδεών;

Πρέπει να ξεριζωθούν αντιλήψεις που παραμένουν κολλημένες στο χάσμα ανάμεσα στις ευέλικτες αγορές και τον κρατικό δεινόσαυρο. Την πεποίθηση ότι το μόνο που συνδέει τις δύο πλευρές σχετίζεται με την παρασιτική δραστηριότητα.

Εδώ χρειάζεται τη στήριξη του ολιγαρχικού και ελιτίστικου Πλάτωνα. Υποστήριζε ότι οι ιστορίες διαμορφώνουν χαρακτήρα και συμπεριφορά και έτσι απέρριπτε όσες αναφέρονταν σε θεούς που δεν συμπεριφέρονταν σωστά.

«Η πρώτη μας δουλειά είναι να επιχειρήσουμε την παραγωγή ιστοριών, και να επιλέξουμε μόνο εκείνες που πιστεύουμε ότι είναι κατάλληλες, και να απορρίψουμε τις υπόλοιπες. Θα πρέπει να πείσουμε τις μητέρες και τις νοσοκόμες να λένε τις ιστορίες που επιλέξαμε εμείς στα παιδιά τους, και μέσω αυτών να διαμορφώνουν τον νου και τον χαρακτήρα τους παρά το σώμα τους.Το μεγαλύτερο μέρος των ιστοριών που υπάρχουν σήμερα θα πρέπει να το απορρίψουμε».

«Αυτό το βιβλίο εξετάζει έναν πιο σύγχρονο μύθο, σχετικά με τη δημιουργία αξίας στην οικονομία. Αυτή η δημιουργία μύθων, όπως υποστηρίζω, επέτρεψε την εξόρυξη ενός μεγάλου μέρους της αξίας, δίνοντας τη δυνατότητα σε κάποια άτομα να γίνουν πολύ πλούσιοι και να στερήσουν στη διαδικασία ένα μεγάλο μέρος του πλούτου από την κοινωνία».

Με γνώμονα αυτή τη λογική, η Μαζουκάτο καταλήγει: Οι επιπτώσεις της ταύτισης της αξίας με την τιμή που επέβαλε πλειάδα οικονομολόγων από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και μετά, επαναξιολογούνται: Το εθνικό εισόδημα υπερεκτιμάται όταν δεν υπολογίζεται η εργασία των νοικοκυριών. Ένα κοινό κυνικό αστείο των οικονομολόγων: Αν παντρευτείς γυαναίκα που καθαρίζει το σπίτι σου, το ΑΕΠ μειώνεται.

Πληροφορίες

Η ΑΞΙΑ ΤΩΝ ΠΑΝΤΩΝ, Δημιουργία και Εξόρυξη Αξίας στην Παγκόσμια Οικονομία
Εκδόσεις Επίκεντρο, 2021
Σελίδες: 400
Τιμή: 16.20