Από ποιους προήλθαν οι Έλληνες πριν υπάρξει η Ελλάδα;

15:05 14/4/2025 - Πηγή: Sportime

Πολύ πριν η λέξη «Ελλάδα» αποκτήσει πολιτική υπόσταση, πολύ πριν τον Όμηρο, τον Περικλή ή τον Αλέξανδρο, στον ελλαδικό χώρο κατοικούσαν άνθρωποι που άφησαν πίσω τους ίχνη στα χώματα, στις λέξεις, στα κεραμικά, ακόμα και στα ονόματα των νησιών. Ο ελληνικός πολιτισμός, όπως τον γνωρίζουμε, δεν γεννήθηκε από το μηδέν. Είναι το αποτέλεσμα μιας σύνθεσης πληθυσμών, που εκτείνεται σε βάθος χιλιάδων ετών.

Οι αρχαιότεροι κάτοικοι του ελλαδικού χώρου, που εμφανίζονται ήδη από την 7η χιλιετία π.Χ. με την Νεολιθική Επανάσταση, ήταν προελληνικοί πληθυσμοί. Στις παραδόσεις των αρχαίων Ελλήνων αυτοί

οι πληθυσμοί αποτυπώθηκαν ως Πελασγοί — ένας γενικός όρος για τους αυτόχθονες που δεν μιλούσαν ακόμη ελληνικά. Οι Πελασγοί δεν ήταν μία ενιαία εθνοτική ομάδα, αλλά ένας όρος που δήλωνε το «ακαθόριστο πριν». Πολλές από τις λέξεις που διατηρούνται μέχρι σήμερα —π.χ. Ζάκυνθος, Κόρινθος, Τίρυνθα— αποδίδονται συχνά σε προελληνικά γλωσσικά στρώματα, ενίοτε και πελασγικής προέλευσης.

Κάποια στιγμή ανάμεσα στο 2400 και 1900 π.Χ., ο ελλαδικός χώρος άρχισε να υποδέχεται πληθυσμούς ινδοευρωπαϊκής καταγωγής, που ήρθαν σε επαφή και αφομοιώθηκαν με τους προϋπάρχοντες. Οι ομάδες αυτές μετέφεραν μια πρωτοελληνική γλώσσα, η οποία βαθμιαία εξελίχθηκε στις επιμέρους διαλέκτους του ελληνικού κόσμου. Οι πρώτοι φορείς αυτής της γλώσσας —γνωστοί σήμερα ως Μυκηναίοι— ανέπτυξαν τον πολιτισμό της ύστερης Εποχής του Χαλκού, με επίκεντρα όπως οι Μυκήνες, η Πύλος, η Θήβα και η Τίρυνθα.

Αυτοί οι Μυκηναίοι είναι οι Αχαιοί της Ιλιάδας. Η λέξη «Έλληνες» δεν χρησιμοποιείται ακόμη. Ο Όμηρος, αιώνες μετά, τους αποκαλεί κυρίως Αργείους, Δαναούς ή Αχαιούς. Όμως ήδη από την εποχή εκείνη, η γλώσσα που μιλούν είναι μορφή της ελληνικής. Τα πινακίδες της Γραμμικής Β —ένα συλλαβικό σύστημα γραφής που αποκρυπτογραφήθηκε μόλις το 1952— αποδεικνύουν ότι η ελληνική γλώσσα υπήρχε ήδη τον 13ο αιώνα π.Χ.

Μετά το 1200 π.Χ., ο μυκηναϊκός κόσμος καταρρέει — ίσως λόγω φυσικών καταστροφών, επιδρομών ή εσωτερικών αναταραχών. Στους αιώνες που ακολουθούν, μια νέα ομάδα ελληνόφωνων πληθυσμών αρχίζει να εξαπλώνεται: οι Δωριείς. Η καταγωγή τους είναι αμφιλεγόμενη, αλλά η εμφάνισή τους στον ελλαδικό χώρο σηματοδοτεί μεγάλες αλλαγές: στην αρχιτεκτονική, στις διαλέκτους, στην πολιτική οργάνωση. Η κάθοδός τους δεν σημαίνει εξόντωση των προηγούμενων, αλλά μάλλον συγχώνευση και διαμόρφωση ενός νέου πολιτισμικού ιστού.

Παράλληλα, άλλες ελληνικές φυλές —όπως οι Ίωνες και οι Αιολείς— μετακινούνται και εγκαθίστανται σε νέες περιοχές, τόσο εντός του ελλαδικού κορμού όσο και στην απέναντι πλευρά του Αιγαίου. Από αυτές τις μετακινήσεις προκύπτει και ο ελληνικός αποικισμός στη Μικρά Ασία, με τις πόλεις της Ιωνίας να εξελίσσονται σε κέντρα φιλοσοφίας και επιστήμης.

Οι διαφορές στις διαλέκτους —όπως η αιολική της Λέσβου, η ιωνική της Αθήνας, η δωρική της Σπάρτης— δεν εμπόδισαν ποτέ τη συνείδηση κοινής καταγωγής. Ήδη από τον 8ο αιώνα π.Χ., οι Έλληνες αποκαλούν τον εαυτό τους Έλληνες, και μιλούν για κοινό αίμα, κοινή θρησκεία, κοινή γλώσσα. Στην αρχή, ήταν τοπικές ταυτότητες: Αθηναίοι, Κορίνθιοι, Ρόδιοι. Αλλά όταν εμφανιζόταν κοινός εχθρός, όπως οι Πέρσες, η ενότητα έπαιρνε σάρκα και οστά.

Η ελληνική ταυτότητα, λοιπόν, δεν δημιουργήθηκε με μια πολιτική πράξη, αλλά χτίστηκε σταδιακά μέσα από τη συνύπαρξη, τη γλώσσα, τη μνήμη και την πίστη. Οι Έλληνες δεν προήλθαν από έναν μόνο λαό. Προήλθαν από συγχωνεύσεις, επιρροές, μετακινήσεις. Αλλά κράτησαν ό,τι είχε αξία και το διαμόρφωσαν σε κάτι που ξεπέρασε τα γεωγραφικά σύνορα. Αυτό που ονομάζουμε σήμερα Ελλάδα, ήταν κάποτε μόνο μια λέξη ανάμεσα σε πολλές. Τώρα είναι μια ιδέα που ξεκινά χιλιάδες χρόνια πριν, στους λόφους του Αιγαίου και στους μύθους των ανθρώπων που έκαναν τη γλώσσα τους πατρίδα.

Γρηγόρης Κεντητός για το sportime.gr.