Πώς διασώθηκαν τα Έπη του Ομήρου, η Οδύσσεια και η Ηλιάδα, χωρίς χαρτί;

22:54 4/2/2025 - Πηγή: Sportime

Ο 8ος αιώνας π.Χ. ήταν μια εποχή όπου η γραφή δεν ήταν ακόμη διαδεδομένη στην Ελλάδα. Η Ιλιάδα και η Οδύσσεια, δύο από τα σημαντικότερα έργα της παγκόσμιας λογοτεχνίας, δεν καταγράφηκαν αμέσως σε κάποιο υλικό. Πώς, λοιπόν, κατάφεραν να επιβιώσουν και να φτάσουν ως τις μέρες μας;

Η απάντηση βρίσκεται στην προφορική παράδοση. Τα ομηρικά έπη μεταδίδονταν από γενιά σε γενιά μέσω των ραψωδών, επαγγελματιών

αφηγητών που είχαν αποστηθίσει τεράστιες εκτάσεις κειμένου. Οι ραψωδοί ταξίδευαν από πόλη σε πόλη, απαγγέλλοντας τα έπη με συνοδεία μουσικής, κρατώντας το κοινό προσηλωμένο και εξασφαλίζοντας τη διάδοση της ιστορίας.

Για να διατηρήσουν τη δομή και τη συνοχή των επών, χρησιμοποιούσαν τεχνικές μνημοτεχνικής. Επαναλαμβανόμενες φράσεις, έτοιμα λεκτικά σχήματα και τυποποιημένες περιγραφές χαρακτήρων έκαναν το έργο της απομνημόνευσης ευκολότερο. Έτσι, τα έπη δεν ήταν ποτέ ακριβώς ίδια, αλλά διατηρούσαν πάντα τον πυρήνα και το ύφος τους.

Η πρώτη γραπτή καταγραφή των επών πιθανότατα έγινε κατά την Αρχαϊκή Περίοδο (7ος-6ος αιώνας π.Χ.), όταν η ελληνική γραφή είχε πλέον εξελιχθεί από το φοινικικό αλφάβητο. Ωστόσο, δεν έχουμε στα χέρια μας αυτά τα πρώτα χειρόγραφα. Τα παλαιότερα σωζόμενα αποσπάσματα χρονολογούνται στους ελληνιστικούς και ρωμαϊκούς χρόνους, όταν το κείμενο καταγράφηκε και διαδόθηκε σε βιβλιοθήκες όπως εκείνη της Αλεξάνδρειας.

Η μεγάλη συνεισφορά των Αλεξανδρινών φιλολόγων ήταν η συστηματική καταγραφή και επιμέλεια των επών. Μελετητές όπως ο Αρίσταρχος και ο Ζηνόδοτος κατέγραψαν, διόρθωσαν και σταθεροποίησαν το κείμενο, εξασφαλίζοντας την επιβίωσή του στις επόμενες γενιές.

Κατά τον Μεσαίωνα, τα έργα του Ομήρου αντιγράφηκαν και διαδόθηκαν σε βυζαντινά χειρόγραφα, ενώ η αναβίωσή τους στην Αναγέννηση τα έκανε γνωστά σε ολόκληρη την Ευρώπη. Μέσα από αυτή τη μακρά πορεία, η Ιλιάδα και η Οδύσσεια έφτασαν στα χέρια μας, όχι ως απλά λογοτεχνικά έργα, αλλά ως ζωντανά μνημεία της ανθρώπινης ιστορίας.

Γρηγόρης Κεντητός για το sportime.gr.