Μενέλαος Θεοδωρουλάκης: Η πανδημία COVID-19, οι επιπτώσεις στην κοινωνική προστασία και οι προκλήσεις

20:16 27/4/2020 - Πηγή: iEidiseis

Εν μέσω πανδημίας του κορονοϊού, τα συστήματα κοινωνικής προστασίας (εθνικό σύστημα υγείας, κοινωνική ασφάλιση, κοινωνική πρόνοια) είναι απαραίτητα όσο ποτέ άλλοτε τις τελευταίες δεκαετίες.

Η πανδημία του κορονοϊού ανέδειξε, σε πολλές χώρες με τον πιο οδυνηρό τρόπο, τα ελλείμματα και τις αδυναμίες του σύγχρονου νεοφιλελεύθερου μοντέλου διακυβέρνησης στον κοινωνικό τομέα και πολιτικές που επί χρόνια απαξίωναν την κοινωνική προστασία και τα εθνικά συστήματα υγείας και επέβαλλαν την κυριαρχία του οικονομικού έναντι του κοινωνικού σε όλα τα επίπεδα, πολιτικές που υποβίβασαν ουσιαστικά τα δικαιώματα

στην υγεία και στην κοινωνική προστασία.

Η πανδημία COVID-19 αποτελεί την σημαντικότερη πρόκληση για τα εθνικά συστήματα κοινωνικής προστασίας των τελευταίων δεκαετιών, ενώ ήδη έχει σοβαρές συνέπειες, τόσο οικονομικές (ύφεση, ανεργία, αυξημένες δημοσιονομικές δαπάνες, μειωμένα φορολογικά έσοδα, κλπ) όσο και κοινωνικές (αύξηση της φτώχειας και των ανισοτήτων, ψυχολογική επιβάρυνση ιδιαίτερα των ηλικιωμένων και των ευπαθών ομάδων, αύξηση ενδοοικογενειακής βίας, κλπ).

Έτσι, τα συστήματα κοινωνικής προστασίας (εθνικό σύστημα υγείας, κοινωνική ασφάλιση, κοινωνική πρόνοια) είναι απαραίτητα όσο ποτέ άλλοτε τις τελευταίες δεκαετίες, αφού αποτελούν τους κύριους φορείς των ασκούμενων πολιτικών για την αντιμετώπιση της κρίσης και παράλληλα, μεσοπρόθεσμα, οφείλουν να λειτουργήσουν ως ισχυροί οικονομικοί και κοινωνικοί σταθεροποιητές και να συμβάλλουν σε μια γρήγορη ανάκαμψη, έχοντας μια σειρά βασικών παρεμβάσεων να εκπληρώσουν:

· να διασφαλίσουν ότι όλοι οι άνθρωποι θα έχουν πρόσβαση αποτελεσματικά στην υγειονομική περίθαλψη,

· να προστατέψουν τα εργασιακά δικαιώματα και να εξασφαλίσουν την παραμονή στην εργασία χιλιάδων εργαζομένων που πλήττονται από τις επιπτώσεις της πανδημίας στην παραγωγή και στην αγορά εργασίας,

· να συμβάλουν γενικότερα στην πρόληψη και αντιμετώπιση της ανεργίας με ενεργητικές και παθητικές πολιτικές απασχόλησης,

· να αποτρέψουν την ανεξέλεγκτη διεύρυνση ευέλικτων μορφών απασχόλησης, πράγμα που επιχειρείται με τη μετατροπή χιλιάδων θέσεων πλήρους απασχόλησης σε εκ περιτροπής ή μερικής απασχόλησης, καθώς και με την ενοικίαση εργαζομένων,

· να διευρύνουν την κάλυψη και προστασία των εργαζομένων στην ραγδαία αυξανόμενη τηλε-εργασία αλλά και να ελέγξουν την πιθανή αύξηση της αδήλωτης εργασίας στους τομείς που αυτή θα εφαρμοστεί,

· να εξασφαλίσουν εισοδήματα για εκείνους που πλήττονται περισσότερο και να συμβάλουν στην πρόληψη της φτώχειας αλλά και της νέας φτώχειας που πλήττει πολλούς νέους εργαζόμενους, ειδικά στις ευέλικτες μορφές απασχόλησης,

· να προχωρήσουν άμεσα στην καταβολή των προβλεπόμενων παροχών από τα διάφορα μέτρα αλλά και όσων παροχών εκκρεμούν, ώστε να τονώσουν άμεσα την κατανάλωση αλλά και να ενδυναμώσουν την ψυχολογία των πολιτών και

· να αυξήσουν την ανθεκτικότητα και να διασφαλίσουν ένα ελάχιστο επίπεδο ευημερίας για όλους, ώστε να απορροφήσουν μέρος και των ψυχοκοινωνικών επιπτώσεων της πανδημίας.

Τα συστήματα κοινωνικής προστασίας καλούνται να ανταπεξέλθουν σε όλα τα παραπάνω, τα οποία όμως συνεπάγονται σημαντική αύξηση των δαπανών, τόσο για παροχές σε χρήμα και σε είδος, όσο και για νέες ηλεκτρονικές υπηρεσίες, σε μια περίοδο που τα έσοδα τους συρρικνώνονται, τόσο από τις μειωμένες κοινωνικοασφαλιστικές εισφορές όσο και από τα περιορισμένα φορολογικά έσοδα, εξαιτίας της αναστολής λειτουργίας χιλιάδων επιχειρήσεων, της αυξανόμενης ανεργίας, της αυξανόμενης μερικής ή εκ περιτροπής απασχόλησης και της διευρυνόμενης μείωσης στην κατανάλωση γενικότερα.

Ειδικότερα, αν και ακόμα είμαστε εν μέσω της πανδημίας και δεν υπάρχουν αξιόπιστες προβλέψεις για τη διάρκεια της υγειονομικής κρίσης αλλά ούτε και ασφαλείς εκτιμήσεις για τον πραγματικό της αντίκτυπο στην εργασία και την οικονομία γενικότερα, αφού βασικός παράγοντας για την εκτίμηση του μεγέθους αυτών είναι η διάρκεια της κρίσης, για την περίπτωση της Ελλάδας από τα δεδομένα του κοινωνικοασφαλιστικού μας συστήματος προκύπτουν τα παρακάτω για τα έσοδα τόσο του e-ΕΦΚΑ όσο και του ΟΑΕΔ, αλλά το κυριότερο για τα έσοδα του ΕΟΠΥΥ και έμμεσα και άμεσα για τα έσοδα του Εθνικού Συστήματος Υγείας:

· Για κάθε ποσοστιαία μονάδα αύξησης της ανεργίας, το σύστημα κοινωνικής προστασίας θα απολέσει περίπου 47.000 ασφαλισμένους, κάτι που συνεπάγεται ότι η κύρια ασφάλιση μόνο θα απολέσει σε ετήσια βάση 164 εκατ. Ευρώ, και οι λοιποί κλάδοι 170 εκατ. ευρώ, δηλαδή συνολικά η κοινωνική προστασία θα απολέσει 334 εκατ. ευρώ ετησίως, χωρίς να λαμβάνουμε υπόψη πιθανή μείωση μισθών.

· Για κάθε ποσοστιαία μονάδα πλήρους απασχόλησης που θα μετατραπεί σε μερικής ή εκ περιτροπής απασχόληση (μ.ο. 16 ώρες εβδομαδιαίως), το σύστημα κοινωνικής προστασίας θα απολέσει περίπου 23.000 ασφαλισμένους πλήρους απασχόλησης, το οποίο συνεπάγεται ότι η κύρια ασφάλιση μόνο θα απολέσει σε ετήσια βάση 48εκατ. Ευρώ, και οι λοιποί κλάδοι 50 εκατ. ευρώ, δηλαδή συνολικά η κοινωνική προστασία θα απολέσει 98 εκατ. ευρώ, χωρίς να λαμβάνουμε υπόψη πιθανή μείωση μισθών.

Τα παραπάνω νούμερα για μια μόνο ποσοστιαία μονάδα αύξησης της ανεργίας και της μερικής ή εκ περιτροπής απασχόλησης συνεπάγονται σημαντική απώλεια εσόδων (432 εκατ. ευρώ ετησίως) και πολύ μεγαλύτερη, αν είναι πολλαπλασιαζόμενη η απώλεια ανάλογα με την προβλεπόμενη αύξηση του ποσοστού ανεργίας και της μερικής και εκ περιτροπής απασχόλησης των διάφορων σεναρίων που υπάρχουν. Ενδεικτικά, εάν επιβεβαιωθεί η πιο δυσμενής πρόβλεψη, αυτή του ΔΝΤ (WorldEconomic Outlook-Απρίλιος 2020) που προβλέπει αύξηση της ανεργίας κατά 5 ποσοστιαίες μονάδες (με προβλεπόμενη μείωση του ΑΕΠ κατά 10%), αυτή και μόνη συνεπάγεται μια απώλεια εσόδων συνολικά για την κοινωνική προστασία των 1,67δισ. ευρώ ετησίως. Ενώ αν έχουμε και μια αύξηση της μερικής ή εκ περιτροπής απασχόλησης κατά 10 ποσοστιαίες μονάδες, από 10% στο σύνολο της απασχόλησης σε 20%, δηλαδή στον μέσο όρο της Ευροζώνης, σενάριο που από πολλούς μελετητές θεωρείτε πολύ πιθανό, αυτό θα συνεπάγεται ότι συνολικά η κοινωνική προστασία θα απολέσει επιπλέον 980 εκατ. ευρώ ετησίως. Εάν επιβεβαιωθούν αυτά τα σενάρια, η κοινωνική προστασία συνολικά θα έχει ετήσια απώλεια εσόδων 2,65 δισεκ. Ευρώ, απώλεια που θα πρέπει να καλυφθεί από τον κρατικό προϋπολογισμό, ο οποίος όμως αναμένεται ότι θα έχει επίσης σημαντική απώλεια εσόδων και ταυτόχρονα αυξημένες δαπάνες για επιδόματα ανεργίας και για το Εθνικό Σύστημα Υγείας.

Ολοκληρώνοντας πρέπει να επισημανθεί ότι, ανεξάρτητα από τους όποιους υπολογισμούς των επιπτώσεων βάσει των διαφορετικών σεναρίων, το βέβαιο είναι ότι η κρίση που προκαλεί η πανδημία COVID-19 απαιτεί να συνδυαστούν οι πολιτικές δημόσιας υγείας όχι μόνο με τις πολιτικές κοινωνικής προστασίας, αλλά και με τις πολιτικές για την οικονομία, με επίκεντρο και τον άνθρωπο και όχι μονοδιάστατα την αγορά και την οικονομία, ώστε να παραμείνουν οι κοινωνίες όρθιες και όλοι οι πολίτες υγιείς αλλά και ευήμεροι, με τη δυναμική παρέμβαση των κρατών και με επαρκή χρηματοδότηση των πολιτικών από δημόσιους πόρους και με έμπρακτη την κοινωνική αλληλεγγύη όλων μας καθημερινά.

*Ο Μενέλαος Θεοδωρουλάκης, είναι διδάκτορας Κοινωνικής Πολιτικής, εμπειρογνώμονας του European Social Policy Network