Δημήτρης Αθανίτης: Οι προφητικές ταινίες & η δική του Μήδεια

11:07 18/11/2020 - Πηγή: Youfly

Δύο σενάρια που έχει γράψει ο Δημήτρης Αθανίτης μεταφέρονται σε ένα βιβλίο από τις εκδόσεις «Αγγελάκη». Πρόκειται για τα σενάρια δύο κινηματογραφικών ταινιών που ο ίδιος έχει σκηνοθετήσει.

Συγκεκριμένα για το «Αντίο Βερολίνο» (1994) και το «Καμιά Συμπάθεια Για Τον Διάβολο» (1997). Ο σκηνοθέτης έχει ξεκινήσει τα γυρίσματα για την καινούργια του ταινία, τη «Μήδεια». Λόγω της καραντίνας τα γυρίσματα έχουν σταματήσει προσωρινά και πρόκειται να συνεχιστούν μόλις το επιτρέπουν οι συνθήκες.

Δύο σενάρια ταινιών του Αθανίτη σε ένα βιβλίο

Το βιβλίο με το κόκκινο εξώφυλλο

που υπογράφει ο Δημήτρης Αθανίτης -πέρα από τα δύο σενάρια- έχει και αρκετές φωτογραφίες. Αυτό βοηθά τον αναγνώστη να κάνει μια αντιστοιχία με την αίσθηση της κάθε ταινίας ακόμα και αν δεν τις έχει δει. Είτε με το «Αντίο Βερολίνο» είτε με το «Καμιά Συμπάθεια Για Τον Διάβολο», που είναι μια μεταφορά του μύθου του Ορφέα και της Ευρυδίκης σε μια μελλοντική Αθήνα.

Η ταινία κέρδισε το Βραβείο Ερμηνείας με τη Λένα Κιτσοπούλου στο 38ο Διεθνές Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης και προκάλεσε σκάνδαλο με την τολμηρότητά της. Παρόλο που το σινεμά είναι η τέχνη της εικόνας, μου εξηγεί ο σκηνοθέτης Δημήτρης Αθανίτης, εν αρχή ην ο λόγος.

Ακόμη και σε μια ταινία η αφετηρία είναι πάντα ένα σενάριο. Αν το δούμε ιστορικά από το αρχαίο δράμα, πάμε στο μυθιστόρημα, στη συνέχεια στο θέατρο και τελικά στο σινεμά που είναι η συνέχεια όλων αυτών. Ένα σενάριο βέβαια δεν είναι λογοτεχνία. Έχει όμως μια αυτοτέλεια από την άποψη ότι είναι η ραχοκοκαλιά μιας ταινίας. Τα δύο παραπάνω σενάρια, όπως μου λέει ο σκηνοθέτης, δεν είναι δύο σενάρια που απλά περιγράφουν μια πραγματικότητα της εποχής ή ένα περιβάλλον. Είναι δύο σενάρια και δύο ιστορίες που στην ουσία δημιουργούν τα ίδια το χώρο τους. Ταυτόχρονα είναι σε απόλυτη επαφή με την πραγματικότητα και μάλιστα κοιτάζοντας κάτω από την επιφάνεια.

Ο Δημήτρης Αθανίτης για το «Καμιά Συμπάθεια Για Τον Διάβολο»

Το «Καμιά Συμπάθεια Για Τον Διάβολο» είναι το πρώτο σενάριο που έγραψε πριν από το «Αντίο Βερολίνο», αλλά έγινε δεύτερη ταινία γιατί ήταν πολύ πιο απαιτητικό. Είναι ένα σενάριο που μιλάει για μια μελλοντική, δυστοπική Αθήνα. Μια Αθήνα η οποία ζει στο σκοτάδι, έχει αποσυρθεί στα υπόγεια της πόλης, γιατί υπάρχει κάτι καταστροφικό επάνω.

Ενώ στηρίζεται στο μύθο του Ορφέα και της Ευρυδίκης, το ταξίδι που κάνει ο Ορφέας είναι ακριβώς το αντίθετο από ότι είναι στο μύθο. Ανεβαίνει στην επιφάνεια, στην εγκαταλειμμένη δηλαδή πόλη, για να βρει την Ευρυδίκη. Είναι εντυπωσιακό ότι οι εικόνες της ταινίας παραπέμπουν πολύ στο σήμερα. Μια ιδιαιτερότητα της ταινίας είναι ότι πρόκειται για μια ταινία φανταστική, μια και μιλάει για μια μελλοντική πόλη. Ωστόσο, δεν έχει γίνει καμία χρήση σκηνικών. Αντιθέτως, χωρίς να κάνει καμία επέμβαση επέλεξε συγκεκριμένους φυσικούς χώρους στην Αθήνα.

Η ταινία αυτή είναι τώρα πια το μόνο ίσως ντοκουμέντο για μια σειρά από χώρους της πρωτεύουσας που πλέον δεν υπάρχουν. Όπως τα εμβληματικά σινεμά Αττικόν και Απόλλων, το κτίριο ΦΙΞ του αρχιτέκτονα Τάκη Ζενέτου όπου σήμερα στεγάζεται το Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης. Το κτίριο του ΙΚΑ, που είναι σε κατάρρευση, απέναντι από την πλατεία Κουμουνδούρου, η πλατεία Ομονοίας με τον υπόγειο χώρο πριν γίνει η αλλαγή της.

Η Λένα Κιτσοπούλου και ο Κώστας Καζανάς στην ταινία «Καμιά Συμπάθεια Για Τον Διάβολο» που σκηνοθέτησε ο Δημήτρης Αθανίτης το 1997.Για την ταινία του «Φιλοσοφία»

Η πρώτη ταινία μικρού μήκους που έκανε το 1993 πριν από το «Αντίο Βερολίνο» ήταν η «Φιλοσοφία». Να σημειώσουμε ότι μόλις είχε ξεκινήσει ο πόλεμος στη Γιουγκοσλαβία. Το σενάριό της είναι το εξής: οι πόλεμοι στα Βαλκάνια επεκτείνονται, η ελληνική οικονομία καταρέει, ο Πρόεδρος κυρήσει πτώχευση και η μόνη δραστηριότητα που μένει είναι η φιλοσοφία.

Αυτή η ταινία είχε πάρει το βραβείο Φανταστικού στο Φεστιβάλ Δράμας. Κάποια χρόνια αργότερα τα παραπάνω, μου λέει ο Δημήτρης Αθανίτης, ήταν πραγματικότητα. Ο ήρωας της ταινίας είναι ένας ασφαλιστής που επιμένει να κυκλοφορεί στην πτωχευμένη πόλη, πλην όμως κυκλοφορεί με μια ασφυξιογόνα μάσκα, γιατί η κατάσταση είναι ανάλογη της σημερινής. Όλα είναι μολυσμένα. Τρεις δεκαετίες αργότερα το σενάριο (και η ταινία) του Αθανίτη βγαίνει αληθινό.

Ο Γιάννης Στάνκογλου στην ταινία «Αόρατος».«Η πραγματικότητα υπάρχει πριν γίνει ορατή»

Ο «Λαβύρινθος», η προηγούμενη ταινία του, ήταν ένα ντοκιμαντέρ για τις στοές της Αθήνας. Έκανε πρεμιέρα πέρυσι και έχει ήδη πάρει πέντε βραβεία, ανάμεσα σε αυτά το Βραβείο Καλύτερου Ντοκιμαντέρ στο 9ο Διεθνές Φεστιβάλ Ψηφιακού Κινηματογράφου της Αθήνας. Περιπλανώμενος αφηγητής είναι ο Κώστας Καζανάς, πρωταγωνιστής στην πρώτη ταινία του Αθανίτη «Καμιά συμπάθεια για το Διάβολο».

Για αυτή την ταινία, τον «Διάβολο» δηλαδή, έκανε το 2017 ένα τελικό μοντάζ καθώς αισθανόταν ότι το χρειαζόταν. Έτσι, έκανε και πάλι πρεμιέρα στο Πανόραμα Ευρωπαϊκού Κινηματογράφου και μια μεγάλη περιοδεία σε ελληνικές πόλεις. Στις ταινίες του, όπως και στον «Αόρατο» (2016) που παίζει ο Γιάννης Στάνκογλου, η πραγματικότητα υπάρχει πριν γίνει ορατή.

Όπως μου λέει ο ίδιος, με αυτό εννοεί ότι δεν μπορεί η τέχνη απλά να ακολουθεί και να καταγράφει. Όταν ένας καλλιτέχνης κάνει κάτι είτε είναι βιβλίο, είτε ταινία ή οτιδήποτε άλλο που έχει μια αυθεντικότητα δεν μπορεί παρά να σκάβει κάτω από την επιφάνεια και να βλέπει τι πραγματικά συμβαίνει.

Αυτό ήθελε να κάνει με τις ταινίες του «Καμιά Συμπάθεια Για Τον Διάβολο» και «Φιλοσοφία». Να κοιτάξει κάτω από τα επιφαινόμενα και να δει ποιες είναι οι πραγματικές καταστάσεις.

Από την ταινία «Αντίο Βερολίνο» που σκηνοθέτησε ο Δημήτρης Αθανίτης το 1994.«Αντίο Βερολίνο»: μια πολυπολιτισμική ταινία

Πρόκειται για μια ακραία σινεφίλ ταινία, αυτοαναφορική σε μεγάλο βαθμό καθώς είναι η ιστορία ενός Έλληνα σκηνοθέτη που φυτοζωεί στο Βερολίνο. Ο σκηνοθέτης αυτός έχει ένα σενάριο που λέγεται Αντίο Βερολίνο και θέλει να το κάνει ταινία. Το απορρίπτουν οι πάντες, μέχρι που βρίσκεται ένας παραγωγός στην Ελλάδα και έτσι ο εν λόγω σκηνοθέτης που τον ερμηνεύει ο Παναγιώτης Θανασούλης πηγαίνει στην Αθήνα να τον συναντήσει.

Ενώ είναι μια ταινία που είναι σινεφίλ και μοιάζει να απέχει από την πραγματικότητα συμβαίνει ακριβώς το αντίθετο, μου εξηγεί ο Δημήτρης Αθανίτης. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο η ταινία συνεχώς αφουγκράζεται τι συμβαίνει γύρω μας. Είναι μια αυθεντικά πολυπολιτισμική ταινία, όταν το 1994 που γυρίστηκε, ο όρος ήταν σχεδόν άγνωστος. Ακούγονται σχεδόν πέντε γλώσσες, παίζουν ερασιτέχνες και επαγγελματίες ηθοποιοί από διάφορες χώρες.

Ο σκηνοθέτης Δημήτρης Αθανίτης. (Φωτογραφίες: Βαγγέλης Ντούρος).Η «Μήδεια» του Αθανίτη στο τότε του Ευριπίδη

Ο Δημήτρης Αθανίτης είναι αισιόδοξος, οπότε σαν χαρακτήρας είναι αυτή τη στιγμή σε απόλυτα δημιουργική φάση. Βρίσκεται στα γυρίσματα της καινούργιας του ταινίας που είναι η Μηδεία από το ομώνυμο έργο του Ευριπίδη.

Το πλαίσιο αναφοράς είναι το πρωτότυπο κείμενο του τραγικού μας ποιητή, που όπως μου λέει ο Δημήτρης Αθανίτης για τον ίδιο είναι από τα κορυφαία της αρχαίας ελληνικής δραματολογίας. Η υπόθεση της ταινίας είναι στο τότε (431 π.Χ). Ο σκηνοθέτης και σεναριογράφος δεν θέλει να κάνει μια Μήδεια στο σήμερα, μια Μήδεια σε μια άχρονη εποχή, αλλά μια Μήδεια που είναι τότε. Παρόλο που το σενάριο της ταινίας σέβεται απόλυτα το πρωτότυπο κείμενο, έχει μεγάλες τομές σε σχέση με το θεατρικό έργο.

Όπως μου εξηγεί ο σκηνοθέτης, έχει μια καθαρά κινηματογραφική μορφή, δεν προλέγεται τίποτα και υπάρχει μια συνεχής ανακάλυψη του τι συμβαίνει. Για παράδειγμα, ένας θεατής που θα είναι στο Τόκιο ή στο Λος Άντζελες ή στην Αθήνα, μπορεί να έχει ακούσει ότι η Μήδεια είναι κάποια που σκότωσε τα παιδιά της. Μέσα στην ταινία δεν χρειάζεται να ξέρει τίποτα άλλο. Θα τα ανακαλύψει όλα βήμα βήμα, από το τι συμβαίνει μέχρι γιατί κάνει αυτές τις πράξεις της.

Λόγω του τελευταίου lockdown, τα γυρίσματα της ταινίας έχουν σταματήσει για μερικές εβδομάδες. Ο σκηνοθέτης είναι πολύ αισιόδοξος για το αποτέλεσμα, αν και δεν μου κρύβει ότι το ρίσκο είναι τεράστιο καθώς μια ταινία που αφορά την αρχαιότητα έχει να γίνει τουλάχιστον από την εποχή του Παζολίνι. Από το 1969 που ο Ιταλός σκηνοθέτης είχε κάνει τη Μήδεια ή από το 1971 που ο Μιχάλης Κακογιάννης είχε γυρίσει τις Τρωάδες.

«Η Μήδεια είναι ένα φοβερά ισχυρό πρόσωπο»

Η Μήδεια είναι ένα παλιό σχέδιο που τώρα αισθάνθηκε ότι ήταν ώριμο να γίνει. Αυτό που τον ιντριγκάρει είναι ότι πρόκειται για ένα φοβερά ισχυρό πρόσωπο. Τον ιντριγκάρει διπλά το γεγονός ότι είναι γυναίκα. Μια πολύ ιδιαίτερη γυναίκα, η οποία υψώνεται απέναντι στην ανδρική εξουσία και κατορθώνει -ενώ είναι στο μηδέν όταν τολμάει να το κάνει αυτό- να ανατρέψει τα πάντα.

Με έναν βίαιο τρόπο βέβαια που την οδηγεί σε μια ακρότητα. Όπως μου λέει ο Δημήτρης Αθανίτης, η Μήδεια είναι ένα πρόσωπο που δεν παραιτείται ούτε παραδίνεται στην εξουσία. Αυτό έχει μια άμεση αναφορά σε όσα συμβαίνουν σήμερα γύρω μας.
Έχει και μια συνέχεια με την προηγούμενη ταινία του τον «Αόρατο» (Invisible) που είδαμε το 2016. Η ταινία κέρδισε 15 διεθνή βραβεία κι έχει παρουσιαστεί σε πάνω από 40 φεστιβάλ σε όλο τον κόσμο. Στον «Αόρατο», ο Γιάννης Στάνκογλου, υποδύεται έναν αντίστοιχο χαρακτήρα ο οποίος είναι ένας εργάτης στον Ασπρόπυργο που απολύεται με έναν τρόπο παράλογο.

Κάνει προσπάθειες να βρει μια δουλειά, αποτυγχάνουν όλες και οδηγείται πάλι σε μια ακραία λύση μέσω δικής του επιλογής. Δεν πρέπει να αφήνει κάποιος την προσωπική του ευθύνη απέναντι σε ένα αόριστο συνολικό και κοινωνικό, μου εξηγεί ο σκηνοθέτης.
Αυτά τα πρόσωπα τον ιντριγκάρουν πραγματικά και πολύ περισσότερο όταν τα βλέπει στο πρόσωπο μιας γυναίκας, όπως είναι η Μήδεια. Ο ίδιος μου λέει ότι είναι μεγάλη υπόθεση το γεγονός ότι ο Ευριπίδης τόλμησε εκείνη την εποχή να παρουσιάσει έναν τέτοιο χαρακτήρα και μάλιστα να τον δικαιώσει. Δείχνει απίστευτη ωριμότητα για εκείνη την εποχή και δύσκολα θα βλέπαμε κάποιον να γράφει σήμερα κάτι ανάλογο.

«Μυστικές συναντήσεις»

Το πρώτο βιβλίο του με τίτλο «Μυστικές συναντήσεις», κυκλοφορεί επίσης από τις Εκδόσεις Αγγελάκη. Είναι μια συλλογή από αφηγήματα όπου -μέσα από βιώματα του σκηνοθέτη- μιλάει για μια σειρά από συναντήσεις του ιδίου με πρόσωπα του κινηματογραφικού χώρου. Πρόσωπα που έτυχε ή επεδίωξε ο ίδιος να συναντήσει, όπως τον Κλοντ Σαμπρόλ, τον Θανάση Βέγγο, τον Μιχάλη Κακογιάννη, τον Σίμο Υπαρξιστή, τον Λεωνίδα Χριστάκη, τη Μαργαρίτα Καραπάνου.

Για τον Δημήτρη Αθανίτη, αυτό το βιβλίο ήταν μια πρώτη δοκιμή να περάσει στο λόγο χωρίς την εικόνα. Μέχρι να γράψει αυτό το βιβλίο έβλεπε το λόγο σαν προάγγελο για να γίνει μια κινηματογραφική ταινία. Αυτό ήταν μια διαφορετική αίσθηση που τον απελευθέρωσε περισσότερο στη σχέση του με το λόγο.

Δείτε επίσης:

Τα καλύτερα χριστουγεννιάτικα βιβλία για μικρούς & μεγάλους

The post Δημήτρης Αθανίτης: Οι προφητικές ταινίες & η δική του Μήδεια appeared first on Youfly.