«Ζώμινθος. Ένα ανάκτορο στο βουνό», μια έκδοση της Εφης Σαπουνά-Σακελλαράκη με ιδιαίτερη σημασία

08:16 17/10/2022 - Πηγή: The President

Η Ζώμινθος ήταν μια θέση στην ορεινή Κρήτη, η οποία δεν φαινόταν να υπόσχεται πολλά. Ο αείμνηστος Γιάννης Σακελλαράκης άκουσε από έναν βοσκό το όνομα και κατάλαβε πως επρόκειτο για αρχαία θέση. Ηξερε πως εκεί θα υπήρχε κάτι σημαντικό, αλλά η φαντασία του, καίτοι οργιώδης, έφτανε μέχρι κάποια μινωική έπαυλη. Η Εφη Σαπουνά- Σακελλαράκη, κάνει μια μακρά διαδρομή στο πώς εντοπίστηκε το μέγαρο και συνεχίστηκε η ανασκαφή, στην εξαιρετική έκδοση «Ζώμινθος. Ένα ανάκτορο στο βουνό», η οποία μόλις κυκλοφόρησε.

Η επίτιμη

διευθύντρια αρχαιοτήτων και πρόεδρος του Ιδρύματος ΨΥΧΑ, διευθύνει από το 2010 την ανασκαφή στη Ζώμινθο, μια από τις εντυπωσιακότερες και πλέον απαιτητικές ανασκαφές. Όπως δείχνουν τα αποτελέσματα των ερευνών, η Ζώμινθος έχει μια ιστορία που ξεκινά από το 2000-1900 π.Χ. και φτάνει τουλάχιστον έως την ύστερη αρχαιότητα.

Αρχάνες, Φουρνί, Ιδαίον άντρο, Ζώμινθος… η Μινωική Κρήτη αποτελεί για την Εφη Σαπουνά- Σακελλαράκη  σημείο αναφοράς και αναζήτησης. Η σημαντική κυρία της Αρχαιολογίας, που μοιράστηκε μεγάλες ανασκαφικές επιτυχίες στην Κρήτη με τον σπουδαίο αρχαιολόγο και σύζυγό της Γιάννη Σακελλαράκη,  συνεχίζει με το ίδιο πάθος τις ανασκαφές και την ενασχόληση με την αρχαιότητα.

Την έρευνα στη Ζώμινθο ξεκίνησε ο Γιάννης Σακελλαράκης και τη συνεχίζει εκείνη. Σύμφωνα με την ίδια, τα πλούσια ευρήματα, υποδηλώνουν την σπουδαιότητα του τεράστιου αυτού λαβυρινθώδους κτηρίου, σε υψόμετρο 1200 μέτρων.

Κεντρική η Κνωσός

«Τα μινωικά ανάκτορα έχουν ιδιαίτερο χαρακτήρα από αυτό των γειτονικών πολιτισμών» σημειώνει η κα Σακελλαράκη. Όπως έχει εξηγήσει, το αδιαμφισβήτητα κεντρικό ανάκτορο της Κνωσού δείχνει την πολλαπλότητα των δραστηριοτήτων και των επαφών της μικρής αυτής επιφάνειας γης, της Κρήτης. Είναι πιθανόν κάθε ένα από τα λοιπά ανάκτορα, και άλλα που ίσως αποκαλυφθούν μελλοντικά, να έχουν διαφορετικό χαρακτήρα. Επί παραδείγματι η Φαιστός, μέσα σε πλούσια και εύφορη πεδιάδα διαχειρίζεται τον πλούτο της ενδοχώρας. Τα Μάλλια, παραλιακό κέντρο στις βόρειες ακτές, ασφαλώς θα είχε σχέση με την ανατολή και τον Βορρά. Η Ζάκρος αποτελούσε ένα συγκρότημα στο ανατολικό τμήμα του νησιού που, όπως το χαρακτήρισε ο Αμερικανός ιστορικός και δημοσιογράφος Joseph Alsop, αποτελούσε την έδρα του, αντίστοιχου με την Αγγλία, «Lord Admiral», που διοχέτευε τα πολύτιμα κνωσιακά αντικείμενα στην Ανατολή. Τα Χανιά, που αποσπασματικά έχουν ανασκαφεί, θα είχαν την άμεση επικοινωνία με την Νότια Ελλάδα και τη Δύση.

Η Ζώμινθος είναι ένα ιδιαίτερο κέντρο που προσθέτει στον μινωικό πολιτισμό τον “πολιτισμό των βουνών”. Είναι το μοναδικό ανάκτορο στο βουνό, σε αντίθεση με τα λοιπά που είναι πεδινά και κυρίως παραθαλάσσια. Ο ιδιαίτερος χαρακτήρας της  αποδεικνύεται από την μακραίωνη ιστορία της, η οποία δηλώνει ότι ο τόπος υπαγόρευε την δημιουργία ενός ιδιαίτερου ανακτόρου από πολλές πλευρές.

Ο Γ. Σακελλαράκης είχε στηριχθεί στο ότι η Ζώμινθος χρησίμευε σαν ένας ενδιάμεσος σταθμός μεταξύ της Κνωσού και του Ιδαίου Άντρου, του σημαντικού αυτού ιερού που την θρησκευτική σημασία του διατύπωσαν επιφανείς αρχαιολόγοι. Είχε εντυπωσιαστεί ιδιαίτερα από το μεγαλείο της αρχιτεκτονικής κατά τις πρώτες ανασκαφικές περιόδους. Η ανασκαφή γινόταν και γίνεται υπό την αιγίδα της Αρχαιολογικής Εταιρείας.

Τριπλός χαρακτήρας

Το ανάκτορο της Ζωμίνθου είχε πολιτικό, οικονομικό και θρησκευτικό χαρακτήρα, λόγω και της γειτνίασης με το μεγάλο θρησκευτικό κέντρο του Ιδαίου Άντρου, το οποίο είχε ακτινοβολία στην Ανατολική Μεσόγειο, την Εγγύς Ανατολή και την Αίγυπτο, σύμφωνα με την δρα Σακελλαράκη.

Σαν θρησκευτικό κέντρο ερμηνεύεται, ακόμη και από την σύγχρονη τοπογραφία. Είναι σαφές ότι η πρόσβαση προς το Ιδαίο Άντρο κατά τους χειμερινούς μήνες είναι αδύνατη. Η Ζώμινθος είναι το τελευταίο προσβάσιμο σημείο. Απετέλεσε λοιπόν ένα κέντρο που ίσως υποκαθιστούσε το Ιδαίο Άντρο στους χειμερινούς μήνες, δεδομένου ότι οι προσκυνητές μπορούσαν να φτάσουν μέχρι αυτό το σημείο.

Δεν είναι τυχαίο ότι χρησιμοποιήθηκε διαχρονικά ως τόπος κατοικίας από τα μινωικά, τα μυκηναϊκά, τα ρωμαϊκά μέχρι και ύστερα χρόνια. Βρέθηκαν νομίσματα του Αδριανού (117-138 μ.Χ.) και του Μάρκου Αυρήλιου (161-180 μ.Χ.). Οι Ρωμαίοι εκμεταλλεύθηκαν τον πλούτο του Ψηλορείτη με έδρα την Ζώμινθο και, φυσικά, την θρησκευτική σημασία του Ιδαίου Άντρου. Άλλωστε, γνωρίζουμε ότι μετά την μεγάλη περίοδο του 8ου αι. π.χ., όπου το Ιδαίο Άντρο ήταν ισχυρό θρησκευτικό κέντρο, στα ρωμαϊκά χρόνια είναι επίσης ένα διεθνές θρησκευτικό κέντρο της Μεσογείου.

Στον πλούτο του Ψηλορείτη (οικονομικό κέντρο) βασίστηκε ένα μεγάλο τμήμα της οικονομίας της Κνωσού. Από το 1900 π.Χ. κυρίως, η σχέση με την Αίγυπτο αποδεικνύεται από αιγυπτιακές πηγές σε ιερατικούς παπύρους σχετικά με ιατρικά ή καλλωπιστικά βότανα που βοηθούσαν στην μουμιοποίηση και τα μετέφεραν οι Κεφτιού- Κρήτες. Ακόμη, στα επίσημα έγγραφα του Τούθμωση (1504-1450 π.Χ.) αναφέρεται ότι οι Κεφτιού- Κρήτες μετέφεραν ξυλεία στην Ανατολή και την Αίγυπτο. Προφανώς η πηγή της ξυλείας ήταν ο Ψηλορείτης. Τα πρόβατα και το μαλλί, που επεξεργαζόταν και εξήγαγε η Κνωσός, προέρχονταν από την πλούσια πανίδα του Ψηλορείτη.

Η Ζώμινθος ασφαλώς υπήρξε κέντρο που ανήκε στο ιερατείο της Κνωσού και όπου, όπως φαίνεται από την κατασκευή και τις τοιχογραφίες, έζησαν γόνοι της δυναστείας της Κνωσού, η οποία εξουσίαζε την περιοχή.

Ιδαίον Αντρον

Σύμφωνα με τον Ομηρο, ο Μίνωας ανέβαινε κάθε εννέα χρόνια στο ιερό το οποίο υπήρχε στο Ιδαίον Αντρον προκειμένου να πάρει από τον Δία τους νόμους ώστε να κυβερνήσει. Μαζί του ανέβαιναν και προσκυνητές.  Ο μύθος αυτός, δεν είναι άσχετος με την κυριαρχία και τον έλεγχο του ιερού από την Κνωσό. Επιβεβαιώνεται και από την ύπαρξη ελεφάντινου θρόνου εντός του σπηλαίου, από επιγραφές και από τα πολυτελή αντικείμενα που ήταν κνωσιακής προέλευσης εκτός από τις εισαγωγές, που δείχνουν την επισκεψιμότητα του ιερού από σημαντικούς προσκυνητές και την εμβέλεια του ιερού. Η λατρεία αρχίζει τουλάχιστον από το 1900 π.Χ. στο Ιδαίο Άντρο, κάτι που διαπιστώνεται και στην Ζώμινθο από ιερά που βρίσκονται κάτω από το Κεντρικό Κτήριο του 1700-1600 π.Χ. Φαίνεται ότι η ακμή του Ιδαίου Άντρου ήταν τον 8ο αι. π.Χ. με εξαιρετικά ευρήματα από διάφορες περιοχές της Μεσογείου και μία δεύτερη ακμή ήταν κατά τα ρωμαϊκά χρόνια, όταν και γίνεται διεθνές θρησκευτικό κέντρο.

Το Ιδαίον Αντρον, ήταν σημαντικότερο ιερό στην Κρήτη. Υποτίθεται ότι εκεί γεννήθηκε και πέθανε ο Κρηταγενής Δίας – γιατί στην Κρήτη ο Δίας δεν είναι αθάνατος, γεννιέται και πεθαίνει κάθε χρόνο μιμούμενος τον προϊστορικό Θεό, ο οποίος γεννιόταν και πέθαινε κάθε χρόνο. Μάλιστα έχει ειπωθεί ότι βρέθηκε ακόμα κι ο τάφος του. Πάντως εκεί υπήρχε ένας θρόνος, εκεί βρέθηκαν τα τύμπανα που έκρουαν για να μην ακούει ο Κρόνος τις κραυγές του νηπίου και άλλα πράγματα.

Στην ύστερη αρχαιότητα αποτελούσε μαντείο και συγχρόνως φιλοσοφική σχολή των νεοπλατωνικών. Ίσως δεν είναι άσχετο με αυτό, το ρωμαϊκό κτήριο με βωμό που βρέθηκε πάνω από το μινωικό ανάκτορο της Ζωμίνθου. Στους σημαντικούς προσκυνητές εκτός από τον Πλάτωνα συμπεριλαμβάνονται ο Πυθαγόρας, ο Ηρώδης ο Αττικός κ.α.

Ο Ευριπίδης στους Κρήτες λέει “Διός Ιδαίου μύσται”. Σημαντική μορφή για το Ιδαίο Άντρο ήταν και ο σοφός μάντης Επιμενίδης ο Κρης.

Ότι ήταν μαντείο επιβεβαιώνεται από την παραμονή στο σπήλαιο του μάντη Επιμενίδη για πολλά χρόνια και από τυλιγμένα ελάσματα (καταδέσμους) που βρέθηκαν στο σπήλαιο, τα οποία χρησιμοποιούνταν για ευχές ή κατάρες. Στην Ζώμινθο βρέθηκε ένα χρυσό τέτοιο έλασμα με παράσταση πλοίου.

Το βιβλίο «Ζώμινθος. Ένα ανάκτορο στο βουνό», κυκλοφορεί σε περιορισμένα αντίτυπα με χορηγία του Ιδρύματος Ψύχα. Είναι μια δίγλωσση έκδοση (ελληνικά και αγγλικά) ιδιαίτερα κατατοπιστική για όλους, ειδικούς και μη, τόσο για την περιπλοκότητα και τη μεγαλοπρέπεια τού, κατά τόπους διώροφου, ακόμα και τριώροφου, ανακτόρου, που ξεπερνά τα 75 δωμάτια στο ισόγειο (νούμερο που με τους ορόφους πολλαπλασιάζεται) όσο και για τη σημασία του. Η συγγραφέας του τόμου θέλει να τον βάλει στον φάκελο υποψηφιότητας των μινωικών ανακτόρων για την Unesco. Η Ζώμινθος, μαζί με την Κνωσσό, την Φαιστό και τα Μάλλια και την Ζάκρο είναι τα πέντε ανάκτορα των οποίων θα προταθεί η υποψηφιότητα για εγγραφή στον κατάλογο μνημείων Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς.

Αυτή την περίοδο η Έφη Σαπουνά – Σακελλαράκη ετοιμάζει την επιστημονική δημοσίευση των ανασκαφικών ερευνών.

– Το βιβλίο αφιερώνεται στον Γιάννη Σακελλαράκη. Το πιο πολύτιμο μάθημα που πήρε πλάι του ήταν:

Να μην δίνω σημασία στον φθόνο, να είμαι ο εαυτός μου κι αυτά που αγαπώ, να μην αφήνω τον εαυτό μου να παρασύρεται από οποιαδήποτε κακόβουλη σκέψη και να έχω υπομονή μεγάλη.

Στο Λονδίνο

Η Εφη Σαπουνά – Σακελλαράκη θα μιλήσει για την Ζώμινθο στο πλαίσιο του Michael Ventris Memorial Lecture 2023 του Μυκηναϊκού Σεμιναρίου του Λονδίνου (Ινστιτούτο Κλασικών Σπουδών) στις 17 Μαΐου ύστερα από πρόσκληση του αναπληρωτή καθηγητή Κλασσικών Σπουδών, Διευθυντή Αρχείων, Faculty of Classics στο Πανεπιστήμιο του Κέιμπριτζ, Γιάννη Γαλανάκη.

Το Michael Ventris Memorial Lecture είναι η πιο σημαντική διάλεξη Αιγαιακής Αρχαιολογίας στο Ηνωμένο Βασίλειο (γίνεται κάθε δύο χρόνια) σε ένα ακροατήριο τουλάχιστον 100 ατόμων, διαρκεί περίπου 1 ώρα και συνηθίζεται να μην ακολουθούν ερωτήσεις αλλά ένας ευχαριστήριος λόγος για το έργο του ομιλητή.

Λίγα λόγια για την Εφη Σαπουνά Σακελλαράκη

Η Έφη Σαπουνά-Σακελλαράκη γεννήθηκε στον Πειραιά και μεγάλωσε στην Αθήνα. Απόφοιτος της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών και του Τμήματος Τουριστικών Επαγγελμάτων της Βιομηχανικής Σχολής, παρακολούθησε μεταπτυχιακά μαθήματα στο Λονδίνο και στη Χαϊδελβέργη και ανακηρύχθηκε διδάκτωρ της Φιλοσοφικής Σχολής στην Αθήνα. Εργάστηκε στα Μουσεία Ακρόπολης, Ολυμπίας, Ναυπλίου, Ηρακλείου και Κέρκυρας, καθώς και σε ανασκαφές στις αντίστοιχες περιοχές.

Υπηρέτησε στις ανασκαφές της Αμερικανικής Αρχαιολογικής Σχολής στην Αρχαία Αγορά Αθηνών ως γραμματέας, στο Τμήμα Αρχείων του Υπουργείου Πολιτισμού και στην Εφορεία Εναλίων Αρχαιοτήτων.

Σημαντική υπήρξε η συμμετοχή της στις ανασκαφές της Ζάκρου, των Αρχανών και της Ζωμίνθου, τις οποίες συνδιηύθυνε με τον αρχαιολόγο σύζυγό της, Γιάννη Σακελλαράκη. Για την ανασκαφή των Αρχανών βραβεύτηκαν από την Ακαδημία Αθηνών. Ως έφορος Αρχαιοτήτων Ευβοίας, διενήργησε σημαντικές ανασκαφές σε όλο το νησί, στη Σκύρο και στις βοιωτικές ακτές. Η δημιουργία μουσείων, η επανέκθεση παλαιών και η ενημέρωση με Οδηγούς και εκπαιδευτικά προγράμματα υπήρξαν από τις κύριες φροντίδες της. Έχει συμμετάσχει σε πλήθος συνεδρίων και έχει ταξιδέψει με τον σύζυγό της σε πολλές χώρες για επιστημονικές διαλέξεις.

Το συγγραφικό της έργο ξεπερνά τους 150 τίτλους βιβλίων και επιστημονικών άρθρων. Είναι μέλος της Εν Αθήναις Αρχαιολογικής Εταιρείας, της Ελληνικής Νομισματικής Εταιρείας, του Ινστιτούτου Εναλίων Αρχαιολογικών Ερευνών και των Αρχαιολογικών Ινστιτούτων του Βερολίνου και της Αμερικής. Από το 2010 είναι πρόεδρος του Ιδρύματος Ψύχα, το οποίο χρηματοδοτεί ελληνικές ανασκαφές.

Αγγελική Κώττη

The post «Ζώμινθος. Ένα ανάκτορο στο βουνό», μια έκδοση της Εφης Σαπουνά-Σακελλαράκη με ιδιαίτερη σημασία appeared first on The President.