Kate Pickett – Richard Wilkinson: «Το κοινωνικό αλφάδι»

08:17 4/6/2021 - Πηγή: Diastixo

Πρόσφατα, μια ελληνική επιχείρηση παραγωγής κρουασάν, που είχε πάψει όμως εδώ και δεκαετίες να είναι ελληνικών συμφερόντων, πωλήθηκε σε πολυεθνική εταιρεία τροφίμων για δυο δισεκατομμύρια δολάρια. Σε κανένα από τα ρεπορτάζ που ανακοίνωσαν τη συμφωνία δεν έγινε η παραμικρή νύξη για το τι σημαίνει η συμφωνία για τους εργαζομένους, τους πελάτες και τους προμηθευτές των δύο

εταιρειών. Ούτε το αν και γιατί η συμφωνία αυτή συμφέρει –αν συμφέρει– την ελληνική κοινωνία. Οι αγοραστές κέρδισαν, οι πωλητές …θα κερδίσουν και η ζωή συνεχίζεται.

{loadmodule mod_adsence-inarticle-makri} {loadposition adsence-inarticle-makri}

Ορισμένοι επιστήμονες στον τομέα των ανθρωπιστικών σπουδών προσπαθούν να αναδείξουν τους μηχανισμούς μέσω των οποίων η κοινωνική ανισότητα όχι μόνο αναπαράγεται στον σύγχρονο κόσμο –σε αντίθεση με τα όσα υποστηρίζουν οι υπέρμαχοι του νεοφιλελευθερισμού– αλλά διευρύνεται και κατατρώγει τις ανθρώπινες κοινωνίες.

Οι Βρετανοί Kate Pickett και Richard Wilkinson ανήκουν σ’ αυτή την κατηγορία των επίμονων ερευνητών, των σχολαστικών μελετητών, αλλά ταυτόχρονα των ευαισθητοποιημένων πανεπιστημιακών που θέλουν με το έργο τους όχι μόνο να καταγράψουν ή να αναδείξουν δυσάρεστα φαινόμενα, αλλά και να επιλύσουν προβλήματα. Η πρώτη είναι καθηγήτρια Επιδημιολογίας στο Πανεπιστήμιο της Υόρκης. Ο δεύτερος, κορυφαίος γιατρός, συγγραφέας και πολιτικά ενεργός στον χώρο της αριστεράς, είναι ομότιμος καθηγητής στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου του Νότιγχαμ. Αμφότεροι είναι ιδρυτικά μέλη του Equality Trust (Καταπίστευμα Ισότητας), ενός μη κερδοσκοπικού οργανισμού με σκοπό την προώθηση της ιδέας για μια κοινωνία χωρίς ανισότητα.

Κοινωνική ανισότητα: η μήτρα του «κακού»

Οι δύο επιστήμονες θέτουν στο επίκεντρο της σκέψης τους την έννοια της ανισότητας και μέσα από κοινωνικές μελέτες, που η κάθε μια αποτελεί μια αυτόνομη μονογραφία, επιχειρούν να αποδείξουν ότι χωρίς τον περιορισμό της κοινωνικής ανισότητας δεν μπορεί να επιτευχθεί η ευτυχία του ανθρώπου.

Η πρώτη ακρογωνιαία θέση τους είναι ότι η ποιότητα των σχέσεων σε μια κοινωνία εδράζεται σε υλικά θεμέλια. Η ανισότητα θέτει σε κίνδυνο την ποιότητα αυτή και η διόγκωσή της οδηγεί σε μια διαλυμένη οικονομία και, στη συνέχεια, σε μια διαλυμένη κοινωνία.

Οι συγγραφείς εξετάζουν σε ξεχωριστά κεφάλαια του βιβλίου πώς επιδρά η ανισότητα στην ανθρώπινη κοινωνία. Τα προβλήματα που τους απασχολούν είναι πολλά: το προσδόκιμο της ζωής, η παχυσαρκία, η εφηβική εγκυμοσύνη, οι ψυχικές ασθένειες, η χρήση ναρκωτικών ουσιών κ.ά. Για το προσδόκιμο της ζωής, λόγου χάρη, υποστηρίζουν ότι δεν αυξάνεται στις πλούσιες χώρες που γίνονται όλο και πλουσιότερες, γιατί από κάποιο σημείο και μετά το προσδόκιμο της ζωής δεν συνδέεται με την οικονομική ανάπτυξη. Γι’ αυτό χώρες με μεγάλες διαφορές μέσου εισοδήματος απολαμβάνουν περίπου το ίδιο προσδόκιμο ζωής (π.χ. Νορβηγία και ΗΠΑ).

Η δεύτερη θέση τους είναι ότι δεν παίζει ρόλο η διαφορά στο εισόδημα ή το βιοτικό επίπεδο ανάμεσα σε κράτη, αλλά η εισοδηματική διαφορά στο εσωτερικό των κρατών. Αφιερώνουν μάλιστα μεγάλο μέρος του βιβλίου για τη στήριξη αυτής της θέσης, η οποία ως γνωστόν βάλλεται από τους ζηλωτές της παγκοσμιοποίησης και των απελευθερωμένων αγορών.

Οι δύο Βρετανοί αξιοποιούν μεγάλο όγκο ερευνών στο κοινωνικό πεδίο, πλούσια βιβλιογραφία αλλά και τη δική τους επιστημονική πείρα, προκειμένου να οικοδομήσουν μια θεωρία για τη συμβολή της ανισότητας στην αποσταθεροποίηση των κοινωνιών. Κύριο μέλημά τους είναι να αποδείξουν ότι μια πιο ίση κοινωνία έχει τη δυνατότητα να αντιμετωπίσει με καλύτερους όρους τα οικονομικά προβλήματα, να δώσει τις πιο αξιόπιστες λύσεις στα κοινωνικά αδιέξοδα και να εγγυηθεί καλύτερο μέλλον για τα μέλη της. Πώς όμως θα επιτευχθεί αυτό;

{jb_quote} Η δεύτερη θέση τους είναι ότι δεν παίζει ρόλο η διαφορά στο εισόδημα ή το βιοτικό επίπεδο ανάμεσα σε κράτη, αλλά η εισοδηματική διαφορά στο εσωτερικό των κρατών. {/jb_quote}

Οι εισοδηματικές διαφορές

Σύμφωνα με τους συγγραφείς, για τις κοινωνίες που αναγνωρίζουν το πρόβλημα της ανισότητας και θέλουν να διορθώσουν την κατάσταση υπάρχουν δύο οδοί: α) Η χρήση της φορολογίας και η πολιτική των επιδομάτων, δηλαδή η αναδιανομή του πλούτου – θέση που υποστήριξε πρόσφατα ο νέος πρόεδρος των ΗΠΑ, Τζο Μπάιντεν, παγώνοντας το αίμα των απανταχού νεοφιλελεύθερων, και β) Η άμβλυνση των διαφορών στις ακαθάριστες απολαβές πριν από την αναδιανομή του πλούτου. Ένα «κοινωνικό αλφάδι», δηλαδή, που δεν προκαλεί ένταση, αλλά εξομαλύνει, που δεν καταστρέφει αλλά εξισορροπεί. Οι δύο Βρετανοί σπεύδουν να καθησυχάσουν τα «παπαγαλάκια» της ελεύθερης αγοράς υποστηρίζοντας ότι μια τέτοια πολιτική δεν σημαίνει ούτε συρρίκνωση της αγοράς ούτε διεύρυνση του κράτους.

Ο Έλληνας αναγνώστης ίσως να εκπλαγεί με την επιμονή των δύο Βρετανών επιστημόνων στο ζήτημα των εισοδηματικών διαφορών. Για τους συγγραφείς, όμως, οι εισοδηματικές διαφορές –η κύρια έκφραση της σύγχρονης ανισότητας– είναι μια νόσος που ταλαιπωρεί όλες τις κοινωνίες ανεξάρτητα από το μέγεθός τους, καθώς συναντιέται ως φαινόμενο τόσο στις φτωχές όσο και στις πλούσιες χώρες.

Η γιγάντωση των ομίλων

Οι K. Pickett και R. Wilkinson εντοπίζουν τη μήτρα της συγκεκριμένης νόσου στον (αδιαφανή) τρόπο με τον οποίο πλουτίζουν οι επιχειρηματικοί οργανισμοί και τον (άνισο) τρόπο με τον οποίο διανέμουν τον πλούτο. Υποστηρίζουν μάλιστα, κατά τρόπο που θα ενθουσιάσει τους πολέμιους του αχαλίνωτου καπιταλισμού, ότι δεν μπορεί να υπάρξει συζήτηση και πολύ περισσότερο δράση των κρατών κατά της ανισότητας, αν δεν στοχεύσουμε στην αντιμετώπιση των πολυεθνικών ομίλων· ο πλούτος που συσσωρεύουν, η ισχύς που διαθέτουν, τα προνόμια που απολαμβάνουν πρέπει να περιοριστούν.

Την ίδια στιγμή, είναι αρκετά ευφυείς κι αρκούντως έμπειροι ώστε να απορρίψουν τόσο τη λογική της εναπόθεσης του μέλλοντός μας σε μια κυβέρνηση «γιατί οι κυβερνήσεις πέφτουν» (το παράδειγμα της σχέσης αντιμνημονιακού κινήματος και ΣΥΡΙΖΑ είναι νωπό στην Ελλάδα), όσο και τη φενάκη του «συμμετοχικού καπιταλισμού» που διακινούν νεοφιλελεύθεροι και σοσιαλδημοκράτες πολιτικοί. Όπως κι άλλοι θεωρητικοί της υπέρβασης του καπιταλισμού, οι δύο πανεπιστημιακοί προκρίνουν ως λύση την «άλλη» οικονομία, αυτή που παράγει πλούτο με κοινωνικό πρόσημο: φορείς τοπικής αυτοδιοίκησης, πανεπιστήμια, ερευνητικά ιδρύματα, συνεταιρισμοί, κοινωνικές επιχειρήσεις κ.ά. Ζητούν επίσης τον εκδημοκρατισμό των θεσμών: «Η αλήθεια είναι ότι η σύγχρονη ανισότητα υπάρχει, επειδή η δημοκρατία έχει αποκλειστεί από την οικονομική σφαίρα» αναφέρουν.

Οι K. Pickett και R. Wilkinson ζητούν να μετατρέψουμε τις εταιρείες από περιουσιακά στοιχεία στα χέρια ιδιωτών σε «κοινότητες δρώντων ατόμων» και παρουσιάζουν συγκεκριμένες λύσεις. Προτείνουν τον «ελάχιστο βασικό μισθό» σε συνδυασμό όμως με δράσεις από ομάδες πολιτών, φιλανθρωπικά σωματεία, εκπαιδευτικά δίκτυα και κυβερνήσεις. Προτείνουν το σπάσιμο της ευρεσιτεχνίας και την απελευθέρωση των πνευματικών δικαιωμάτων σε κατακτήσεις που θα μπορούσαν να μειώσουν την κοινωνική ανισότητα (εκπαίδευση, φάρμακα, λογισμικό, τηλεπικοινωνίες κ.ά.).

Ζητούν δηλαδή όλα όσα χλωμιάζουν τους εκπροσώπους του ληστρικού χρηματιστηριακού καπιταλισμού, που δεν φαίνεται να βάζει μυαλό ούτε με κρίσεις, ούτε με κοινωνικές αναταραχές, ούτε με πολέμους, ούτε με πανδημίες.

Το κοινωνικό αλφάδι
Ίσοι τα καταφέρνουμε καλύτερα
Kate Pickett – Richard Wilkinson
Μετάφραση: Αργύρης Παπασυριόπουλος
Εκδόσεις Παπασωτηρίου
σ. 400
ISBN: 978-960-491-134-9
Τιμή: 16,50€