Δήμητρα Παυλάκου: «Panzerlied»

08:18 23/4/2021 - Πηγή: Diastixo

Σπάνια συμβαίνει από τον τίτλο κιόλας μιας συλλογής να πέσω στα βαθιά νερά της Ποίησης. Ιδιαίτερα όταν πρόκειται για λέξη που καταφέρνει να μεταβληθεί σε γλώσσα. Λέξη που, αν και μόνη της, συνομιλεί μαζί μας επειδή, όπως οθόνη ή –καλύτερα– κρυστάλλινη σφαίρα στα χέρια ικανού μάντη (για να θυμηθούμε τους συμβολιστές), συγκεντρώνει για να κολυμπήσουν μέσα της το παρόν και το παρελθόν, βιώματα σε εικόνες, ήχους, αισθήματα, σκέψεις. Αναφέρομαι στο Panzerlied της Δήμητρας Παυλάκου, ποιήτριας με πολύτιμη και πολύμορφη παρουσία.

{loadmodule mod_adsence-inarticle-makri}

{loadposition adsence-inarticle-makri}

Γεννήθηκε στην Αθήνα το 1955 και είναι πτυχιούχος του Τμήματος Πολιτικών Επιστημών του Παντείου Πανεπιστημίου και της Παιδαγωγικής Τεχνικής Σχολής της ΣΕΛΕΤΕ. Είναι κάτοχος DEA Ψυχολογίας και Παιδαγωγικών του Πανεπιστημίου Louis Pasteur του Στρασβούργου και Doctorat d’Université στην Κοινωνιολογία του Πανεπιστημίου Ανθρωπιστικών Σπουδών του Στρασβούργου. Έχει συνεργαστεί στην παραγωγή ντοκιμαντέρ για τη φύση στη Γαλλία και στην Ελλάδα. Έχει συμμετάσχει ως σύνεδρος σε εθνικά και διεθνή συνέδρια οικολογίας, κοινωνιολογίας, ψυχολογίας, πολιτικής επιστήμης. Εργάστηκε ως δημοσιογράφος και κριτικός βιβλίου σε εφημερίδες και περιοδικά (Πρώτη, Έθνος, Αυγή, Επίκαιρα, Ταχυδρόμος, Νέα Οικολογία, Ελλίτροχος, Μανδραγόρας, Εξώπολις κ.ά.). Υπηρέτησε στην τριτοβάθμια εκπαίδευση και δίδαξε κοινωνιολογία της εκπαίδευσης και ψυχανάλυση και εκπαίδευση στα παιδαγωγικά τμήματα του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου και στο Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο. Υπηρετεί στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση.

Η Δήμητρα Παυλάκου χρόνια τώρα, με τη χαρακτηριστική γραφή της, αποδεικνύει τον λόγο που όλες οι λέξεις σημαίνουν στα χέρια ενός καλού τεχνίτη και ότι όλα τα συναισθήματα όχι μόνο μπορούν να χωρέσουν σε μια λέξη, αλλά και να έχουν διαφορετική ερμηνεία για καθέναν από εμάς, επιτυγχάνοντας τη μαγευτική διαδρομή της πολλαπλής ανάγνωσης, που μόνο η καλή ποίηση προσφέρει.

Ο τίτλος Panzerlied (= το τραγούδι των πάντσερ) της συλλογής της –ποιήματα, με ζωγραφικό στο εξώφυλλο του Τάσου Παπαντωνόπουλου, Εκδόσεις Αρμός– ξαφνιάζει. Τραχύς ήχος, άγνωστο νόημα, σε προκαλεί να ερευνήσεις. Πρόκειται για ένα «εμβατήριο» από τα πιο γνωστά της Βέρμαχτ. Το τραγουδούσαν οι Γερμανοί αρματιστές των SS. Επίσης, διαδικτυακά πληροφορήθηκα ότι χρησιμοποιείται –παραλείποντας τους στίχους με τις ναζιστικές αναφορές– ακόμα και σήμερα, στους στρατούς της Γερμανίας κι Αυστρίας, ενώ η μελωδία του «ντύνει» ανάλογο εμβατήριο της Χιλής και τραγούδι της γαλλικής Λεγεώνας των Ξένων.

Τι δουλειά έχει λοιπόν ένας τέτοιος τίτλος σε μια ποίηση που δεκαετίες τώρα εισπνέει κι εκπνέει τον ανθρωπισμό; Αντάρτισσα προς το σύστημα; Ταγμένη να υπηρετεί χωρίς να διαχωρίζει; Μια ποίηση που ξεκαθαρίζει ότι γράφει για τα κλεμμένα «δειλινά της νιότης», για τους «κυνηγημένους», τους «αφιερωμένους», τους «δακρυρροούντες» και αντιλαμβάνεται πως: ερημώνει/ σιγά-σιγά/ ύπουλα/ ο τόπος. Μάλιστα, ο παιδεμός αγριεύει όταν, σε αντίθεση με την πρακτική που συνηθίζεται, ο τίτλος Panzerlied φαίνεται να μη χρησιμοποιείται για να καθορίσει το συγκεκριμένο έργο, αλλά τοποθετείται ως σημείο διαλόγου για ν’ ανατραπεί ό,τι εκπροσωπεί. Προφανώς επιλέχθηκε για τα πολλά, επικίνδυνα κι επίκαιρα, που σημαίνει: Την ιδεολογία του σίδερου· τον τρόμο, τη βία, τη φρίκη· τον κακοφορμισμό της εξουσίας· την οργή για τον φασισμό· τους βρικόλακες, οι οποίοι με δούρειο ίππο την άγνοια της καινούργιας γενιάς επανέρχονται στο προσκήνιο. Μια λέξη (βάναυση νοηματικά και ηχητικά) που καταφέρνει ν’ απειλεί χωρίς φλυαρίες. Έρχεται από το παρελθόν, σέρνεται στις μέρες μας. Η ανθρωπότητα όμως θυμάται;

Την απάντηση στα παραπάνω οφείλει να τη δώσει η Τέχνη, σαλπίζει η Δήμητρα Παυλάκου, και αυτή την απάντηση, για να την ακούσουμε, χρειάζεται ο απλός, ειλικρινής, ταπεινός τρόπος που και η Φύση διδάσκει στον άνθρωπο τι σημαίνει ζωή.

Μπροστάρης/ θα μπει/ ο ποιητής/ να παραμερίσει/ τις ασυνάρτητες πληροφορίες/ τα καθέκαστα της άνυδρης γης/ να μοιράσει/ το ακατάστροφο/ στο σκιερό δάσος/ το αγαθοποιητικό/ στις λέξεις/ ν’ αρχίσουν όλοι/ να φωνάζουν/ όπως/ το χώμα/ το πεύκο/ και η ελιά. («Μοίρασμα»)

Ανοίξτε την καρδιά και κοιτάξτε γύρω, παροτρύνει. Έτσι θα βρεθεί η λύση στ’ αδιέξοδα και θ’ αποκτήσετε τη δύναμη να τους τσακίσετε, όποτε επιχειρούν να μας τσακίσουν. Για παράδειγμα, αν απορήσετε τι είναι η εξουσία, προτείνει: μοιραστείτε/ ό,τι απόμεινε/ με τον πιστό σας σκύλο/ και κάντε/ ακριβώς,/ ό,τι σας πει/ Ξέρει. Ο σκύλος δείχνει τη Φιλία, η ποιότητα της σχέσης είναι η ευκαιρία του… «αφεντικού» για αυτοκριτική με πιθανό κέρδος την αυτογνωσία και, στη συνέχεια, την κρίση του ως πολίτης προς την Πολιτεία.

Ακόμα: στα χαλάσματα «ο μαυροτσιβράκος μαρτυρά την αλήθεια» για τη δύναμη της φθοράς και της μοίρας· στην πύλη του κάστρου (δηλαδή στην άπαρτη μνήμη) αναμένουν, κατόπιν αυστηρής επιλογής, Μανιάτισσες/ της μάχης του Διρού,/ Αντάρτες του Γράμμου,/ Αγωνιστές απ’ τις Σκουριές,/ οι ανεπίληπτοι/ οι πεινώντες/ οι διψώντες/ οι εξαπατημένοι και δικαιωματικά λόγω αγνότητας, και όλα τα ζώα του δάσους· η ελιά φωνάζει· το θυμάρι διδάσκει, το δάσος περιμένει/ να σου δώσει πίσω/ την ψυχή σου/ άθικτη και άλλα και άλλα, αφού στο περιβάλλον βρίσκονται αμασκάρευτες οι λύσεις και σ’ εμάς απομένει το χάρισμα της προσευχής, του αγώνα και η δυνατότητα ν’ αναγνωρίζουμε την αγιοσύνη όποτε κι όπου τη συναντάμε, σε πρόσωπα, σχέσεις, καταστάσεις.

{jb_quote} Συνομιλώντας ο αναγνώστης με το περιεχόμενο της συλλογής, στην πραγματικότητα ανατρέπει τον τίτλο της. {/jb_quote}

…Διωγμένη/ με πληγές στα πόδια/ της περιπλάνησης/ κυκλωμένη στις Συρακούσες/ κέντησα στο πέτο/ τους ύμνους του Δαυίδ/ και ανηφόρισα· …η Δασοφιλούσα/ με βουρκωμένα μάτια/ […]/ μάζεψε/ τα καμένα καύκαλα/ Κάποτε έζησαν/ ως αργοπάτητες χελώνες/ Γονάτισε/ ακούμπησε/ αποκαμωμένη/ στον καμένο κορμό/ Σε κάθε/ εξόδιο ακολουθία/ Κλαίει το Γιο της/ η Παναγιά· …και τη σπρώχνει/ ένας ΑΜ/ «το σταυρό σου»/ της λέει/ και τη φτύνει.

Άλλοι με την τέχνη διαφεύγουν, άλλοι εξομολογούνται. Για τη Δήμητρα Παυλάκου, όμως, είναι εργαλείο αντίστασης. Γι’ αυτό καταγγέλλει και μάχεται με τρόπο σπάνιο για τα πνευματικά δρώμενα της εποχής μας. Η πορεία της σταθερή, ολόισια: ο καλλιτέχνης υποχρεούται ν’ αποκαλύψει ό,τι συμβαίνει, δίχως να παραλείπει. Είναι συνειδητά στρατευμένη, μια πολιτική ποιήτρια, αρκετά διαφοροποιημένη με το «πολιτικό» του συρμού. Υπηρετεί προσωπικές αρχές κι αξίες, όχι σχηματισμούς/ομάδες/εμμονές. Ακολουθεί δηλαδή μια στάση ζωής πραγματικά ελεύθερη. Η ευθύνη της είναι προσωπική, δεν μπορεί να μετατοπιστεί σε αόριστα σύνολα, και θεωρεί σωστά ότι τέτοιου είδους σιωπή, καλλιτεχνική ή άλλη, προκύπτει από ενοχή, ανοχή και συνεργία. Οι θαλπωρές σε αγκαλιές συνήθως καρπίζουν αντιπαροχές και απαλλοτριώσεις. Ανυπόταχτα, τα ποιήματά της έρχονται τρυφερός άνεμος που φωτίζουν περιστατικά και μας αναστατώνουν, καθώς αποκαλύπτουν ότι η τεχνητή ευτυχία είναι χειρότερη από την πραγματική εξαθλίωση. Αναδιατυπώνουν το πανάρχαιο ερώτημα που έθεσε η ελληνική τραγωδία σχετικά με την ισορροπία μεταξύ δικαίου και ανθρώπου. Το παρουσιάζει έξυπνα.

Στη μια θέση έχουμε το Panzerlied, στην άλλη, απέναντί του, μια σειρά από σύγχρονα ζητήματα (σε ηθικό, πνευματικό, υλικό επίπεδο). Γνώριμες πληγές σε κάθε τομέα (πολιτειακό, κοινωνικό, οικονομικό, θρησκευτικό κ.ά.). Επιβίωση, εκπτώσεις ιδεών, αποχύμωση αισθημάτων, ευδαιμονισμός, ξερίζωμα-προσφυγιά, βιοπάλη, καθημερινότητα, ξεπουλημένοι ηγέτες, συντρίμμια όνειρα, ανεργία κ.λπ. αναπαράγουν έναν κόσμο, ο οποίος θυμίζουμε πως με ίδιες σχεδόν συνθήκες ανάθρεψε πολλές δικτατορίες τη δεκαετία 1920-1930, με τα δεινά που επέφεραν. Ανάμεσα στις δυο προαναφερθείσες θέσεις η Δήμητρα Παυλάκου, για να διακόψει την επανάληψη του φαινομένου, απλώνει εμπόδιο την ποίηση. Συνομιλώντας ο αναγνώστης με το περιεχόμενο της συλλογής, στην πραγματικότητα ανατρέπει τον τίτλο της. Η ποίηση είναι η κατεξοχήν τέχνη που μπορεί να παρακινήσει μια καρδιά να κατανοήσει, να κρίνει, ν’ αγαπήσει. Τη δεχόμαστε όταν μας δωρίζεται απόλυτα ειλικρινής, όπως εδώ.

Πυκνοί στίχοι, καίρια και πλήρης περιγραφή, ρυθμός και μουσικότητα από τόνους-παρηχήσεις· οι λέξεις της συχνά λειτουργούν ως στίχοι, αυτάρκεις σε νόημα και συνοχή· έχουμε πρωτότυπες μεταφορές και προσπελάσιμους συμβολισμούς· τα σημεία στίξης είναι προσαρμοσμένα στους νοηματικούς και όχι στους γραμματικούς κανόνες· μας τυλίγει η πολυτονική (άρα ιδιαίτερα μουσική) γραφή της σαν ανάσα, ευγενικά παρά τη σκληρότητα των θεμάτων, που έρχονται για να φωτίσουν το Νυν και να εξηγήσουν δωρικά πού, σε ποιον και γιατί Αεί απευθύνονται. Εγχείρημα πολύ-πολύ δύσκολο. Η διακήρυξη ανήκει στην πεζογραφία. Η ποίηση δολοφονείται οπόταν πλαστογραφεί, φλυαρεί ή τραυλίζει κι ανθίζει όποτε έχει να πει.

«Φωτογραφία στο Διρό» …ο κύριος υπουργός/ με τα χρυσά μανικετόκουμπα/ σήκωσε/ υψωμένη γροθιά/ πάλευε με τον άνεμο/ του ακροατηρίου/ προς το τέλος/ πήρε το μεγάλο ψαλίδι/ κι άρχισε/ να κόβει ανθρωπάκια/ χάρτινα/ στη σειρά.

«Καλύτερες μέρες». Μας άφησαν/ στην αίθουσα αναμονής/ Η πόρτα κλειστή/ Σταύρωσε τα χέρια της/ και περίμενε/ Τι άλλο να έκανε;/ Κοίταζε/ τα τετράγωνα σχέδια/ του πατώματος/ για να περάσει/ η ώρα/ Κάποιος βγήκε/ κρατώντας/ μπρούτζινο προσωπείο/ Το κρέμασε στον τοίχο/ Από τότε/ είμαστε στην αναμονή/ η πόρτα σφραγισμένη/ και το σαρδόνιο/ του προσωπείου/ χαμόγελο/ απέναντι.

Είναι ειλικρινής ποίηση, επειδή το υλικό της πηγάζει από τη φύση της δημιουργού. Παρατηρεί, κρίνει, προσφέρει αυθόρμητα. Η συμπεριφορά κάθε ανθρώπου φανερώνει πόσο ανεπτυγμένη είναι η ανθρωπιά του. Στην πολύχρονη γνωριμία μαζί της, ένιωσα την αρμονία σε αυτό που θέλει (λογική) και σε αυτό που δίνει (συναίσθημα). Το ξεχωριστό, χωρίς να χάνεται, οφείλει να υπηρετεί το κοινωνικό και το εφαρμόζει αποδεικνύοντας ότι ζωή για τον άνθρωπο δεν υπάρχει χωρίς έναν ακόμα άνθρωπο. Θεωρώ ότι πρόκειται για ένα από τα πιο ώριμα έργα της. Απόλαυσα τον σεβασμό, την ευσέβεια, τη βαθιά πίστη που συγκρατεί/εμπνέει /ενθαρρύνει, τα λόγια που εξυψώνουν ό,τι έχει απομείνει δικό μας, όπως ο ελληνισμός, η παιδεία, οι ιερές ελιές, η γνήσια Ορθοδοξία, αναμμένα κεριά για να πλουτίσουν τη φτώχεια μας. Με αυτή την έννοια ο συμβολισμός του τίτλου μπορεί να αναστραφεί σε μια αισιόδοξη μαρτυρία, για να εκφράσει ένα εμβατήριο που μπορεί να δώσει ρυθμό σε ψυχές, που η σημασία του υποτάχθηκε σε αυτούς που πόνεσαν, και πάλεψαν, κι αγάπησαν, και θυσιάζονται για τον Άνθρωπο.

Τα ποιήματα αξίζουν ξανά και ξανά την προσοχή μας. Όπως και η ψυχή που τα υπογράφει.

Ο Γιάννης Πλαχούρης είναι δημοσιογράφος. Αρθρογραφεί και γράφει ποίηση, παραμύθια και προσεγγίσεις βιβλίων.

Panzerlied
Δήμητρα Παυλάκου
Αρμός
σ. 64
ISBN: 978-960-615-230-6
Τιμή: 7,00€