Δημήτρης Γουλής: «Από το Ρεζί Βαρδάρ στην Ξηροκρήνη»

10:18 24/4/2023 - Πηγή: Diastixo

Στις αρχές του 20ού αιώνα, η περιοχή Ρεζί Βαρδάρ κατοικείται από φτωχούς πυροπαθείς, που έχασαν τα σπίτια τους στις πυρκαγιές του 1890 και του 1917, η πλειοψηφία των οποίων είναι άστεγοι εβραίοι. Στη γειτονική περιοχή της Ξηροκρήνης εγκαθίστανται το 1922 άλλοι 4.000 πρόσφυγες Θράκες και Μικρασιάτες, οι οποίοι ζουν μέσα στην αθλιότητα σε παράγκες και τρώγλες που πλημμυρίζουν σε κάθε νεροποντή. Στα προβλήματα των κατοίκων προστίθεται και η γειτνίαση με την περίφημη «Μπάρα», την κακόφημη περιοχή της Θεσσαλονίκης

όπου στεγάζονταν δεκάδες πανδοχεία και οίκοι ανοχής, που αυξήθηκαν γεωμετρικά με την απόβαση των δυνάμεων της Αντάντ κατά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο.

Σ’ αυτή την περιοχή των εκρηκτικών ανεπαρκειών χιλιάδες παιδιά προσπαθούν να επιβιώσουν φοιτώντας σε σχολεία που, όπως αναφέρει μια εφημερίδα της εποχής, «είναι χωρητικότητας εκατόν πενήντα μέχρι διακοσίων παιδιών. Πόσα όμως νομίζετε ότι στεγάζονται; Ακούσατε τον αριθμόν και μη φρίξετε, μην ιλιγγιάτε. Χίλια με χίλια διακόσια παιδιά. Τα εξακόσια παιδιά του 8ου εξαταξίου το πρωί και τα 600 του 19ου εξαταξίου το βράδυ […] Εξακόσια παιδιά μαντρώνονται σε χώρο που είναι μόνο για διακόσια. Και δεν είναι μόνο αυτό. Μόλις τελειώσει το ένα εξατάξιο της πρωινής βάρδιας, περιμένουν τα παιδιά του άλλου για να μαντρωθούν. Πώς να αεριστεί που δεν μένει καιρός, το χειμώνα προ πάντων. Και οι γονείς αυτών των παιδιών; Έχουν φάει τα λυσσακά τους για να τεθεί τέρμα στην κατάσταση αυτήν…»

{jb_quote}Οι κάτοικοι των σύγχρονων πόλεων αγνοούν συχνά την ιστορία τους.{/jb_quote}

Ο Δημήτρης Γουλής, που υπήρξε διευθυντής του 67ου Δημοτικού Σχολείου στην περιοχή της Ξηροκρήνης, ανακάλυψε το 2012 προπολεμικά αρχεία του σχολείου κι ένιωσε ότι θα μπορούσε να ξαναζωντανέψει με τη μονογραφία του τις συνθήκες μέσα στις οποίες καλούνταν οι μαθητές να τελειώσουν τη βασική τους εκπαίδευση. Τα μαθητολόγια, όπως και τα Βιβλία του Συλλόγου Διδασκόντων και της Σχολικής Εφορείας, παρουσίαζαν ανάγλυφα την εικόνα των κατοίκων που αποτελούσαν ένα μωσαϊκό ανθρώπων καταγόμενων από τόπους όπου κάποτε ανθούσε ο ελληνισμός: 40 Εκκλησιές, Άγκυρα, Αδριανούπολη, Αμάσεια, Βατούμ, Γευγελή, Εσκί Σεχίρ, Ικόνιο, Πέργαμος, Προύσα, Σινώπη, Στρώμνιτσα, Φιλιππούπολη. Αλλά και τα επαγγέλματα των γονέων που καταγράφονται στα αρχεία έχουν ενδιαφέρον, καθώς επιβεβαιώνουν την ύπαρξη μιας παραδοσιακής εργατικής γειτονιάς, όπου οι άνθρωποι ασκούν επαγγέλματα που δε συναντούμε πλέον: λεβητοποιοί, καροποιοί, βυρσοδέψες, αμαξηλάτες, τηλεγραφητές, πλινθοποιοί και φυσικά καπνεργάτες, που πάλευαν με τα δέματα του καπνού στα γειτονικά καπνομάγαζα. Μέσα από την αναζήτησή του ο συγγραφέας και ερευνητής κινήθηκε στο πλαίσιο της λεγόμενης μικροϊστορίας, προσπαθώντας να αναπλάσει το παρελθόν μιας υποβαθμισμένης συνοικίας, τον τρόπο με τον οποίο συμβίωνε το εβραϊκό στοιχείο με τους πρόσφυγες, τον δυναμισμό των κατοίκων που ριζοσπαστικοποιήθηκαν μέσα από συλλόγους και σωματεία, τις αλλαγές που έφερε η τεχνολογική εξέλιξη με την ανέγερση του Σιδηροδρομικού Σταθμού Θεσσαλονίκης, που ξεσπίτωσε ακόμα μια φορά τους κατοίκους του λεγόμενου «τενεκέ μαχαλά». Στην προσπάθεια του διευθυντή εντάχθηκαν και τα παιδιά του σχολείου, τα οποία μετείχαν στη συνολική διαδικασία, διδάχτηκαν την ιστορία του Ολοκαυτώματος, που εξαφάνισε το εβραϊκό στοιχείο της γειτονιάς, κι απέκτησαν αντίληψη της ιστορικότητας του χώρου όπου κατοικούν.

Οι κάτοικοι των σύγχρονων πόλεων αγνοούν συχνά την ιστορία τους· κάτι τέτοιο συνέβη με τον Γιώργο, έναν τεχνίτη της Ξηροκρήνης που πήγε στο σχολείο για να αλλάξει τα τζάμια κι όταν έψαξε για τον διευθυντή, του είπαν ότι «κάνει βόλτες με τους μαθητές στη γειτονιά, τους δείχνει τα αξιοθέατα». «Μα ποια αξιοθέατα έχει η Ξηροκρήνη;» φώναξε ο τεχνίτης. «Πενήντα χρόνια ζω εδώ πέρα». Κι όμως, η έρευνα του Δημήτρη Γουλή απέδειξε ότι υπάρχουν αξιοθέατα στη σημερινή Ξηροκρήνη, όπως ο πλάτανος που δεσπόζει στην περιοχή και φυτεύτηκε το 1928 στην αυλή του Κωνσταντίνου Γουντσίδη, τη χρονιά που γεννήθηκε ο γιος του. Υπάρχει η κρήνη που στέρεψε, χαμένη πια ανάμεσα στις πολυκατοικίες, κι έπειτα υπάρχουν οι μαρτυρίες που δίνουν μια άλλη διάσταση στο ανθρωπογεωγραφικό παρελθόν του τόπου, μαρτυρίες για την Εκκλησία των Αγίων Πάντων που χτίστηκε με προσωπική εργασία των σιδηροδρομικών, για τους δασκάλους εκείνης της εποχής που «δεν έσπασαν ποτέ το στόμα τους να χαμογελάσουν», για τους εβραίους που «πέρασαν από την οδό Αγίων Πάντων μ’ έναν τουρβά μόνο στην πλάτη τους» για να φορτωθούν στα εμπορικά βαγόνια που πήγαιναν στη Γερμανία…

Από το Ρεζί Βαρδάρ στην Ξηροκρήνη
Πρόσφυγες και Εβραίοι σε μια εργατική γειτονιά της Θεσσαλονίκης (1926-1940)
∆ημήτρης Γουλής
University Studio Press
184 σελ.
ISBN 978-960-12-2541-8
Τιμή €17,00