Ελένη Σαραντίτη: «Κάποτε ο κυνηγός»

23:39 23/12/2022 - Πηγή: Diastixo

Το Κάποτε ο κυνηγός της Ελένης Σαραντίτη, βιβλίο αγαπημένο και βραβευμένο με τον Έπαινο της UNESCO, το Κρατικό Βραβείο και το Βραβείο του ελληνικού τμήματος της ΙΒΒΥ, επανακυκλοφόρησε από τις Εκδόσεις Πατάκη. Η υπόθεση αρχετυπική, ενυπάρχει μέσα σε ιστορίες που υφίστανται από καταβολής κόσμου. Ένα πλούσιο αγόρι, ο Σωτήρης, ερωτεύεται την Ευρυδίκη, κόρη προσφύγων από την Τασκένδη. Το δράμα

ξετυλίγεται, εσωκλείοντας θέματα όπως ο ρατσισμός, η κοινωνική απομόνωση και ο εργασιακός αποκλεισμός, ειπωμένα μέσα από την αλήθεια της καρδιάς. Στον παλμό της αφήγησης χωράει το λίγο των ανθρώπων και το πολύ της αγάπης, ενώ η αγιοσύνη του έρωτα περιβάλλεται με φως, το φως που βλέπει η Ευρυδίκη γύρω από τον Σωτήρη όταν τον πρωτοαντικρίζει. «Έλαμπε βέβαια ο ήλιος, η μέρα ασυννέφιαστη και καταγάλανη, οι ιτιές και οι ευκάλυπτοι έπλεαν μες στο ασήμι, το ίδιο και οι λεύκες, μια λευκότητα διάφανη είχε κατακάτσει παντού, απ’ άκρη σ’ άκρη στο κτήμα, μα το δικό του φως δεν έχει σχέση με την ατμόσφαιρα, μήτε με τις αντανακλάσεις. Αυτός ακτινοβολούσε».

Το βιβλίο κινείται σε δύο χρόνους, το πριν και το μετά την επιστροφή στην Ελλάδα, εξιστορώντας με εμπνευσμένες αφηγηματικές πινελιές την ιστορία της οικογένειας. Η γιαγιά προδομένη από την Ελλάδα του Εμφυλίου καταφεύγει αρχικά στην Αλβανία, μετά στην Ουγγαρία και τελικά στην Τασκένδη. Εκεί, ο γιος της γίνεται καθηγητής πανεπιστημίου, παντρεύεται και αποκτά τρία παιδιά. Με τη νοσταλγία ριζωμένη στην καρδιά και τα όνειρα στις βαλίτσες, η οικογένεια αποφασίζει να επιστρέψει στην πατρίδα. Ο ενθουσιασμός μετατρέπεται σε μελαγχολία κι ενίοτε σε απελπισία, καθώς η Ελλάδα αρνείται να τους χαρίσει την επιστροφή που ονειρεύτηκαν. Οι πόλεις αλλάζουν, τα πρόσωπα μένουν ίδια, ενώ μεταβάλλονται τα σημάδια του χρόνου στα πρόσωπά τους.

Η γιαγιά αντιπροσωπεύει το άνοιγμα της αγάπης που θρέφει και χωράει. Με τη γενναιότητα των χρόνων στο πλευρό της, παραστέκεται στα βάσανα των δικών της ανθρώπων, σαν μια μοίρα που φέρει το πεπρωμένο όλης της οικογένειας. Όσο δέχεται επιθέσεις, τόσο στρέφεται εσωτερικά στις αξίες της, υψώνοντας έτσι ένα ηθικό παράστημα. Σκοτεινιάζει κι ανθίζει μέσα από τα γεγονότα της ζωής, θνητή και υποκείμενη στη φθορά του χρόνου και των καταστάσεων.

Στο βιβλίο της Ελένης Σαραντίτη φύση, αντικείμενα και ζώα βρίσκονται σε διαρκή συνδιαλλαγή με την αλήθεια των ηρώων καθρεφτίζοντας το βαθύ συναίσθημα. Αυτός είναι ο πραγματικός τόπος γραφής της συγγραφέως, που γνωρίζει καλά πώς να δονεί τον ανθρώπινο ψυχισμό μέσα από τις λεπτές αποχρώσεις της γλώσσας και του συμβολισμού. Με μαεστρία στήνει ένα διαρκές παιχνίδι αντιθέσεων, το οποίο αναδεικνύει με τις εν δυνάμει εντάσεις του την ψυχική κατάσταση των κεντρικών προσώπων. Όλα ζεσταίνονται ή κρυώνουν ανεξαρτήτως εποχής, παρασυρμένα από τις συναισθηματικές εναλλαγές των ηρώων. Σε αυτόν τον χορό συμμετέχουν όλες οι αισθήσεις προσδίδοντας μια εσωτερική διάσταση στις εικόνες που αποκαλύπτει με ονειρικό, σχεδόν υπερρεαλιστικό τρόπο, τις κρυφές πτυχές των προσώπων. «Μύριζε κιόλας. Δάσος. Και πουλιά. Αυτή η φίλη, που έπαιζε βιολί σαν να σπάραζε η ψυχή της». Οι συχνές τελείες στο κείμενο είναι στοιχεία έντασης. Πρόκειται για παύσεις οι οποίες δημιουργώντας μια προσμονή και μια ανάσα ταυτόχρονα, πιάνουν από το χέρι τον αναγνώστη και τον οδηγούν σε ένα ξάφνιασμα. Επιπλέον, η συχνή χρήση υποκοριστικών αποπνέει τρυφερότητα και εγγύτητα για τα πρόσωπα.

Η φύση συμμετέχει στα πάθη της Ευρυδίκης ως ένας δικός της αντικατοπτρισμός μέσα από εικόνες λεπτής ομορφιάς. Οι λέξεις τής χαρίζονται αποκαλύπτοντας στον αναγνώστη κρυμμένες πτυχές της αλήθειας όσων περιγράφει. Διάχυτος λυρισμός, αιθέρια χρωματισμένες λεπτομέρειες, υμνολογία του μεγάλου μέσα από το μικρό, όλα οδηγούν σε εικόνες που κάνουν τον αναγνώστη κοινωνό σε μία ανομολόγητη αίσθηση ομορφιάς και ζεστασιάς. Οι περιγραφές αναδεικνύουν την ιερότητα της φύσης, μιας φύσης που «θεραπεύει» σε μία μυστηριακή ένωση με τις ψυχές των ανθρώπων. «Και οι μυστικές φωνές της γης ας αντάμωναν ανάμεσα στα χόρτα που ψήλωναν, λέπταιναν, έφεγγαν στο πρωινό φως. Χοροπηδητά, σουρσίματα, κελαηδήματα, και μια φύση να την κάνεις εικόνισμα».

Τα πουλιά, στοιχείο αέρινο όσο και ουράνιο, κρύβουν στα φτερά τους το γιατί και το πώς του κόσμου, έχοντας διττό συμβολικό ρόλο. Στην πρώτη περίπτωση, οι ιδιότητες των πουλιών περνάνε στον άνθρωπο. Ενδεικτικά, το πλάνταγμα για τον τόπο είναι κακό πουλί, τα σχέδια για γυρισμό είναι άπιαστα πουλιά και οι σκέψεις είναι πουλιά που πονούν. Στη δεύτερη περίπτωση, η παρουσία των πουλιών καθρεφτίζει τον εύθραυστο ψυχισμό της ηρωίδας. Στη χαρά της τα πουλιά δεν σωπαίνουν και στην ανησυχία της τα πουλιά αγριεύουν στριφογυρίζοντας στις κούρνιες τους. Η ίδια η Ευρυδίκη, ως προσφυγοπούλα, ταυτίζεται με τους λαμπερούς κοκκινολαίμηδες που ταξιδεύουν «με πυξίδα τη μνήμη», ουσιαστικά όμως με «την αρχέγονη ανάγκη επιβίωσης». Στο τελευταίο κεφάλαιο τα πουλιά πετούν χαμηλά περιμένοντας βροχή και τότε η Ευρυδίκη αποχαιρετώντας τη χτυπημένη αγριόπαπια που γιάτρεψε και το αηδόνι που τους νανούριζε τα όνειρα, θα πρέπει να αποχαιρετήσει όχι μόνο τον έρωτα, αλλά κι ένα κομμάτι της δικής της αθωότητας.

{jb_quote}Διάχυτος λυρισμός, αιθέρια χρωματισμένες λεπτομέρειες, υμνολογία του μεγάλου μέσα από το μικρό, όλα οδηγούν σε εικόνες που κάνουν τον αναγνώστη κοινωνό σε μία ανομολόγητη αίσθηση ομορφιάς και ζεστασιάς. {/jb_quote}

Υπό την επιρροή του φεγγαριού εξελίσσεται η κορυφαία ερωτική σκηνή. Το φεγγάρι μετράει τον χρόνο. Κάνει κύκλους, ολοκληρώνεται, γεννάει το καινούργιο. Ωραίο, ατάραχο και υπεροπτικό, τρέφει –όπως και ο έρωτας– με ψευδαισθήσεις το νέο ζευγάρι αλλάζοντας όγκο και σχήματα στον κόσμο που τους περιβάλλει. Το νέο φεγγάρι θα είναι μια υπόσχεση που θα ασθενήσει, όπως ακριβώς ασθενεί και το φως του στο πέρασμα του χρόνου.

Το σπίτι αντιπροσωπεύει τη σχέση με τον τόπο. Η απώλεια του σπιτιού στη Λακωνία για τη γιαγιά είναι ένας ξεριζωμός όχι μόνο δικός της, αλλά και των γενιών που το τίμησαν με την αγάπη και την τέχνη τους. Ο τόπος της μνήμης αλλοτριώνεται. Στο φιλόξενο σπίτι της Τασκένδης η Ελλάδα ζει στα κεντημένα από τη γιαγιά κουρτινάκια. Το δανεικό σπίτι στα Τρίκαλα πρέπει να επιδιορθωθεί, να καθαριστεί και να ζεσταθεί για να στεγάσει τη ζωή. Η τέχνη της οικειοποίησης του τόπου ξεκινά με τον στολισμό του σπιτιού που γίνεται συμβολικά με ένα χαλί, τις κουρτίνες και τα κουτιά Πάλεχ, αντικείμενα δηλαδή φερμένα από την Τασκένδη. Παλιά και νέα πατρίδα θα συνυπάρξουν μέσα σε ένα σπίτι που κλαίει, απλώνει χέρια και αγκαλιάζει με «δάχτυλα σαν λουλουδιασμένα κλαδιά δέντρων», αποκτώντας ανθρώπινες ιδιότητες.

Τα κεντρικά πρόσωπα ονειρεύονται μια ανέφικτη επιστροφή σε έναν τόπο φαντασιακά δικό τους, ξεχνώντας πως τελικά πατρίδα είναι οι πρώτες μνήμες. Η απόσταση ανάμεσα στο πραγματικό και στο ιδανικό μοιάζει χαοτική, όταν η ανάγκη για επιβίωση γίνεται μονόδρομος. Με εμβόλιμες αφηγήσεις μέσα στην ιστορία (εγκιβωτισμός), η Ελένη Σαραντίτη συντροφεύει τους ήρωές της με πρόσωπα όπως η βατραχίνα που εγκατέλειψε τον ανάξιο πρίγκιπα, τα δυο βουνά από τα δάκρυα των οποίων γεννήθηκε ο ποταμός Πηνειός, η Αγγέλα της Λακωνίας που μετανάστευσε για το εξώγαμο παιδί της. Κοινό σημείο όλων των προσώπων είναι η περιφορά τους γύρω από ένα τετελεσμένο γεγονός, που τους οδηγεί στην αναζήτηση μιας νέας συνθήκης διαβίωσης, δηλαδή μιας άλλης πατρίδας.

Η μικρή Ευρυδίκη, λέει η συγγραφέας, φόρεσε ένα Π στα φύλλα της καρδιάς της, «που σημαίνει Πρόσφυγας, Παραδαρμένος» αλλά επέλεξε να τα μετατρέψει σε «Πίστη, Περηφάνια […] Πατριώτης, Προαιώνιος». Κέντησε, δηλαδή, με τις αξίες της τον πόνο της απώλειας, μετατρέποντάς τον στην πιο ακριβή της νίκη. Τελικά τα γράμματα έχουν τη δική τους μοίρα. Ονειρεύονται και παλεύουν να βρουν τον δρόμο της αλήθειας και της ομορφιάς μέσα από λέξεις που γίνονται ιστορίες. Αυτός είναι και ο δρόμος της κυρίας Ελένης Σαραντίτη, που από τον Κήπο με τ’ αγάλματα μέχρι τον Κάβο του Αγίου Αγγέλου και τη Χαρούλα στους εφτά ουρανούς κέντησε με λόγια τρυφερά την ύπαρξή μας.

Κάποτε ο κυνηγός
Αναθεωρημένη έκδοση
Ελένη Σαραντίτη
Εικονογράφηση εξωφύλλου: Θέντα Μιμηλάκη
Εκδόσεις Πατάκη
224 σελ.
ISBN 978-960-169-716-1
Τιμή €9,90