Ευάγγελος Μαυρουδής: συνέντευξη στον Ελπιδοφόρο Ιντζέμπελη

20:17 6/6/2023 - Πηγή: Diastixo

O Ευάγγελος Μαυρουδής, μικρασιατικής καταγωγής, γεννήθηκε το 1953 στην Αθήνα. Είναι γιατρός και ζει στη Ραφήνα. Ασχολείται με το ιστορικό μυθιστόρημα. Από τις Εκδόσεις Κέδρος κυκλοφορούν τα μυθιστορήματά του: Η θάλασσά μας (2010), Ittihat ve Terakki (2010), Φως εξ Ανατολών (2011), τα οποία αποτελούν την τριλογία «Επιστροφή στη Σμύρνη», Ο χρόνος με τη Ρόζι (2013), Το κόκκινο τανγκό (γραμμένο μαζί με τον Κώστα Κουτσομύτη, 2016), Το ταξίδι (2020).

Η ανάκριση του Αρμοστή της Σμύρνης, που μας έδωσε την αφορμή για την ακόλουθη συνέντευξη, είναι το έβδομο βιβλίο του.

Πώς ξεκίνησε η ιδέα για τη συγγραφή του βιβλίου Η ανάκριση του Αρμοστή της Σμύρνης;

Η ιδέα ξεχωριστού βιβλίου για τον Αριστείδη Στεργιάδη δημιουργήθηκε λίγο μετά την έκδοση της τριλογίας «Επιστροφή στη Σμύρνη». Από τη 15χρονη έρευνα που είχε προηγηθεί για την τριλογία, αναδεικνυόταν ο γνωστός αλλοπρόσαλλος και καταστροφικός χαρακτήρας του Ύπατου Αρμοστή. Κατόρθωσα όμως τότε να βρω επιτέλους τη διδακτορική διατριβή της Βικτωρίας Σολομωνίδου για την ελληνική διοίκηση στο βιλαέτι Αϊδινίου από το 1919 έως το 1922. Εκείνη την εποχή, βιβλία και διατριβές ήταν πολύ πιο δυσεύρετα και το σύγγραμμα της Σολομωνίδου, που ολοφάνερα αποτελούσε την πιο εμπεριστατωμένη και αξιόπιστη μελέτη για την παρουσία της Ελλάδας στη Μικρά Ασία, ανέτρεπε τα πάντα γύρω από τις ευθύνες και τις συνέπειες της δράσης του Ύπατου Αρμοστή. Τροποποίησα λοιπόν πολλές σκηνές στον τρίτο τόμο (Φως εξ Ανατολών) οι οποίες, αν παρέμεναν, θα ήταν συκοφαντικές. Καθώς η έρευνά μου συνεχίστηκε και μετά την έκδοση της τριλογίας, μεταστρέφοντας εντελώς τις παλιές απόψεις μου για το ιστορικό αυτό πρόσωπο, πρόσθεσα καινούργια στοιχεία στις επανεκδόσεις που έγιναν, αφαιρώντας δευτερεύουσες πληροφορίες, μέσα στο ασφυκτικό περιβάλλον της υπάρχουσας σελιδοποίησης. Η ανάγκη για ξεχωριστό βιβλίο για τον Στεργιάδη έγινε μέσα μου πιεστική.

Τι είδους πρόσωπο ήταν ο Ύπατος Αρμοστής Σμύρνης;

«Ήταν έντιμος άνθρωπος και πατριώτης κι έπραττε το καθήκον του σύμφωνα με τις οδηγίες που είχε από τον Βενιζέλο και τους διαδόχους του». Αυτά είναι τα λόγια του Πλαστήρα, διά του απεσταλμένου του, που εμφανίζεται ως από μηχανής θεός στο τέλος του έργου. Αυτό λένε σήμερα και όλοι οι επιστήμονες ιστορικοί. Το φορτίο που κλήθηκε να σηκώσει έτσι όπως εξελίχθηκαν τα γεγονότα ήταν πέραν των δυνάμεων οποιουδήποτε ανθρώπου. Παρότι, όπως αποδεικνύουν τα ντοκουμέντα, του δόθηκε η ευκαιρία να το αποφύγει, παρέμεινε με αποτέλεσμα να συντριβεί. Η μεγάλη αδικία είναι ότι, ενώ αποφάσισε να λειτουργήσει ως Λεωνίδας, αντιμετωπίστηκε ως Εφιάλτης.

Φλεβάρης 1923. Μια ομάδα της οργάνωσης «Μικρασιατική Άμυνα» συλλαμβάνει μυστικά στο Παρίσι τον πρώην Αρμοστή Σμύρνης. Πού είναι η πραγματικότητα και πού ξεκινά η φαντασία;

Το περιστατικό είναι φανταστικό, ωστόσο η οργάνωση «Μικρασιατική Άμυνα» υπήρξε πράγματι. Δημιουργήθηκε από επιφανείς Σμυρνιούς μετά την αποτυχημένη εκστρατεία στον Σαγγάριο, το φθινόπωρο του 1921. Σκοπός της ήταν η δημιουργία εθελοντικού στρατού και κινήματος για τη μη αποχώρηση από τη Μικρά Ασία. Πρόεδρός της ήταν ο εθνομάρτυρας Χρυσόστομος Σμύρνης, ο οποίος είχε προτείνει συγκεκριμένα φορολογικά μέτρα για τη χρηματοδότησή της, που περιλάμβαναν το 20% της περιουσίας όλων των Μικρασιατών αλλά και τα ασημένια κανδήλια των εκκλησιών. Είχε μάλιστα βρει όπλα, Μάνλιχερ και Στενάουερ με χίλιες σφαίρες για το καθένα, στην τιμή των 160 γαλλικών φράγκων.

Ποιες είναι οι σκέψεις που κάνουν για τον Αρμοστή οι απαγωγείς;

Είναι αποφασισμένοι να τον σκοτώσουν. Ο νεότερος μάλιστα θεωρεί χαμένο χρόνο την ανάκριση και πιέζει για την εκτέλεση του κρατούμενου από την αρχή. Ωστόσο, ο μεγαλύτερος απαγωγέας ο οποίος, ανήκοντας στην ηγεσία της «Μικρασιατικής Άμυνας», είχε συγκρουστεί και προσωπικά με τον Στεργιάδη στο παρελθόν, επιδιώκει να τον ταπεινώσει. Θέλει να του αποσπάσει ομολογία ενοχής, ώστε εκείνος να τους εκλιπαρήσει στη συνέχεια για τη ζωή του.

Αμφιλεγόμενο πρόσωπο και αντιφατικό. Για ποιο λόγο, άραγε;

Οι πράξεις όλων και ιδιαίτερα των πολιτικών κρίνονται εκ του αποτελέσματος. Οι ήττες, όπως έλεγε ο Ελευθέριος Βενιζέλος, αποτελούν λάθη τα οποία είναι λογικό να αποδίδονται σε εκείνους που τα διαπράττουν. Για τη Μικρασιατική Καταστροφή καταδικάστηκαν και εκτελέστηκαν πέντε πολιτικοί και ένας στρατιωτικός. Εις θάνατον καταδικάστηκε άλλος ένας στρατιωτικός που δεν εκτελέστηκε, ενώ σε βαριές ποινές μερικοί ακόμα. Έναν μήνα πριν από τη χρονολογία όπου εκτυλίσσεται το έργο, είχε δοθεί αμνηστία σε όλους. Έναν αιώνα μετά την Καταστροφή, οι εκτελεσμένοι έχουν αποκατασταθεί στη δημόσια Ιστορία και μάλιστα εδώ και δεκαετίες. Ανιστόρητες κατηγορίες εξακολουθούν να αποδίδονται και κατά του Βενιζέλου. Μόνο ο Στεργιάδης κουβαλά ακόμη τη ρετσινιά του προδότη. Η αιτία βρίσκεται, κατά τη γνώμη μου, στην επίμονη άρνησή του να μιλήσει, να εξηγήσει, να απολογηθεί.

{jb_quote}Η μεγάλη αδικία είναι ότι, ενώ αποφάσισε να λειτουργήσει ως Λεωνίδας, αντιμετωπίστηκε ως Εφιάλτης.{/jb_quote}

Εσάς ποια είναι η γνώμη σας για τον Στεργιάδη;

Αυτό είναι ουσιαστικά το θέμα του έργου και ο λόγος για την επιλογή της θεατρικής μορφής από μέρους μου. Η αιτία για την άρνηση του Στεργιάδη ν’ απολογηθεί βρίσκεται στον χαρακτήρα του. Η Τέχνη όμως δίνει δυνατότητες που η Ιστορία ως επιστήμη αδυνατεί να αξιοποιήσει. Ο Ντοστογιέφσκι έλεγε για τον Σαίξπηρ ότι μένοντας πιστός στην ποιητική αλήθεια, μπορούσε να δώσει ασύγκριτα πιο πολλά για την ιστορία των δικών μας ημερών. Ο Στεργιάδης λοιπόν έχει αδικηθεί, αλλά η αδικία αυτή δεν αφορά τόσο το παρελθόν όσο κυρίως αφορά το μέλλον μας.

Έχετε εξαιρετικές υποσημειώσεις και άγνωστες. Γνωρίζει σήμερα ο Έλληνας για τον Αριστείδη Στεργιάδη;

Δυστυχώς, όχι. Στη δημόσια Ιστορία ο Στεργιάδης εξακολουθεί να αποτελεί τον αποδιοπομπαίο τράγο για τη Μικρασιατική Καταστροφή. Το γεγονός φαίνεται σαν προσωπική αδικία και αντιστοιχεί πράγματι στην καταδίκη ενός ανθρώπου για έγκλημα που δεν έκανε. Για την κοινωνία, όμως, σε περιπτώσεις τέτοιων λαθών, πέρα από την αδικία, το σοβαρό πρόβλημα έγκειται στο γεγονός πως ο πραγματικός ένοχος κυκλοφορεί ελεύθερος και συνεχίζει να εγκληματεί. Για το έγκλημα της Μικρασιατικής Καταστροφής, μολονότι ό,τι συνέβη έγινε πριν από έναν αιώνα και όλοι οι εμπλεκόμενοι έχουν έτσι κι αλλιώς αποδημήσει, ο πραγματικός ένοχος κατά τη γνώμη μου βρίσκεται εν ζωή και συνεχίζει τη δράση του…

Στις Σημειώσεις περιλαμβάνονται στοιχεία από τα αρχεία των Υπουργείων Εξωτερικών Ελλάδας και Βρετανίας, του Αρχείου ΓΕΣ, της Διεύθυνσης Ιστορίας Στρατού, του Αρχείου Χρυσοστόμου Σμύρνης και του Αρχείου Στεργιάδη στο Εθνικό Ιστορικό Μουσείο. Τι σας έκανε εντύπωση από την ανάγνωση όλων αυτών των εγγράφων;

Το γεγονός πως, παρότι δεν ήταν διαβαθμισμένα, οι ιστορικοί ασχολήθηκαν μαζί τους με καθυστέρηση δεκαετιών.

Αληθεύει ότι το κείμενό σας θέλατε να το κάνετε τηλεταινία;

Ήταν ιδέα του Κώστα Κουτσομύτη διαβάζοντας μια πρώτη εκδοχή του θεατρικού έργου το 2012. Συνεργαζόμασταν τότε για την τηλεοπτική παραγωγή της τριλογίας «Επιστροφή στη Σμύρνη». Υπήρχαν ενδιαφέρουσες προοπτικές, που αναστάλθηκαν από την οικονομική κρίση. Ο Κώστας είχε διακρίνει την τραγικότητα του χαρακτήρα του Ύπατου Αρμοστή και τη δυνατότητα της ανάδειξής του σε θεατρικό πρόσωπο που θα μπορούσε να σταθεί πλάι σε ήρωες-ογκόλιθους του παγκόσμιου δραματολογίου όντας, επιπλέον, αληθινό πρόσωπο.

Παρά τη θεατρική μορφή και τη σκηνική οικονομία του έργου (πρωταγωνιστούν 6 πρόσωπα που ερμηνεύονται από 4 ηθοποιούς), η ανάκριση του Αρμοστή της Σμύρνης είναι απόλυτα ντοκουμενταρισμένη. Για ποιο λόγο;

Διότι μολονότι το σκηνικό επεισόδιο, που ελπίζω να υπάρξει το θάρρος να παρασταθεί, είναι φανταστικό, όσα αναφέρονται είναι απόλυτα αληθινά και επιστημονικά επιβεβαιωμένα. Με την αναφορά των ντοκουμέντων δίνεται στον θεατή ή τον αναγνώστη η δυνατότητα να επιβεβαιώσει των λόγων το αληθές.

Κάποτε έγραψαν ότι ο Στεργιάδης είχε κρυμμένο ένα αρχείο. Τι αληθεύει σχετικά με αυτό;

Το Αρχείο Στεργιάδη βρίσκεται στο Εθνικό Ιστορικό Μουσείο. Ίσως τα περί μυστικού αρχείου προέρχονται από τις λίγες κουβέντες του πρώην Αρμοστή στον Κώστα Ουράνη που ειπώθηκαν στα όρθια, σε κάποιο καφενείο στη Νίκαια της Γαλλίας και δημοσιεύτηκαν ως συνέντευξη το 1927 στην εφημερίδα Ελεύθερος Τύπος. Ο Στεργιάδης λέει πως υπάρχουν έγγραφά του που δείχνουν ότι έπραξε ό,τι ήταν δυνατόν να πράξει και ότι έτσι έχει ήσυχη τη συνείδησή του. Τα έγγραφα αυτά υπάρχουν πράγματι, όπως αποδείχτηκε, στο Αρχείο του Υπουργείου Εξωτερικών. Ο δημοσιογράφος, όμως, στην αρχή του άρθρου έχει κάνει λόγο για έγγραφα που πήρε μαζί του ο πρώην Αρμοστής και για κάποιο βιβλίο που φημολογείται πως γράφει. Όσο δεν έψαχνε κανείς στα αρχεία του κράτους, τόσο διαιωνιζόταν η παρεξήγηση.

Η ανάκριση του Αρμοστή της Σμύρνης
Θέατρο-Ντοκουμέντο
Ευάγγελος Μαυρουδής
Κέδρος
σ. 160
ISBN: 978-960-04-5336-2
Τιμή: 12,50€