Μαρία Σκιαδαρέση: συνέντευξη στον Ελπιδοφόρο Ιντζέμπελη

08:17 18/5/2021 - Πηγή: Diastixo

Η Μαρία Σκιαδαρέση γεννήθηκε στην Αθήνα το 1956. Σπούδασε Ιστορία και Αρχαιολογία στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών. Ασχολήθηκε με την Προϊστορική Αρχαιολογία και με τη Νεότερη Ιστορία. Έχει γράψει μυθιστορήματα, διηγήματα, ιστορικές μελέτες και βιβλία για παιδιά. Κείμενά της δημοσιεύονται κατά καιρούς σε περιοδικά και εφημερίδες, ενώ διηγήματά της συμπεριλαμβάνονται συχνά σε λογοτεχνικά περιοδικά και συλλογικές εκδόσεις.

Έργα της έχουν μεταφραστεί στα γερμανικά, ισπανικά, καταλανικά και τουρκικά. Το βιβλίο της Σαν άνεμος – Λόρδος Μπάιρον, που κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Πατάκη, μας έδωσε την αφορμή για την ακόλουθη συνέντευξη.

{loadmodule mod_adsence-inarticle-makri} {loadposition adsence-inarticle-makri}

Τι σας ώθησε να γράψετε το βιβλίο Σαν άνεμος – Λόρδος Μπάιρον;

Ήταν ένας ακόμα τόμος της σειράς που ξεκίνησα το 2007 με γενικό τίτλο «Προσωπογραφίες» και κοινή θεματική πρόσωπα που συνέβαλαν στη δημιουργία της σύγχρονης Ελλάδας. Και, δεδομένου ότι η Ελληνική Επανάσταση είναι ο τοκετός του νέου ελληνικού κράτους, ξεκίνησα με πρόσωπα που έπαιξαν ρόλο σ’ αυτήν. Ο Μπάιρον εκπροσωπεί επάξια το φιλελληνικό κίνημα μιας και δεν ήρθε μόνο να αγωνιστεί, όπως πολλοί άλλοι, αλλά υπήρξε και γενναιόδωρος χορηγός της Επανάστασης, καθώς και ένας από τους ανθρώπους που εργάστηκαν άοκνα για να πάρουν οι Έλληνες δάνειο από την Αγγλία.

Τι είναι αυτό που σας γοήτευσε στον λόρδο Μπάιρον;

Πρόκειται για μια προσωπικότητα που, ξεκινώντας να γράφεις γι’ αυτήν, δε χρειάζεται να επινοήσεις τίποτα, είναι ήδη ένας μυθιστορηματικός ήρωας ως προς τη ζωή, τον χαρακτήρα και τη δράση του. Γι’ αυτό δε χρειάστηκε καμιά μυθοπλαστική πλοκή για να δουλέψω αυτό το έργο· ιστορώντας με γλαφυρό τρόπο τον βίο και την πολιτεία του, ολοκληρώθηκε μια ιστορική νουβέλα. Είναι ένα πλάσμα πύρινο, που καίγεται πρωτίστως ο ίδιος μέσα στη φωτιά του, μια φιγούρα άκρως γοητευτική που με συγκινεί ακριβώς γι’ αυτό που είναι. Όποιος διαβάσει το βιβλίο θα καταλάβει τί εννοώ.

Πώς προσεγγίσατε την προσωπικότητά του;

Όπως είπα και πριν, δε χρειάστηκε να τον προσεγγίσω κάπως ιδιαίτερα, παρά μόνο να εκθέσω, φυσικά με τον τρόπο μιας μυθιστορηματικής αφήγησης, την ίδια τη ζωή του, την καθημερινότητά του, τις συμπεριφορές του. Τον προσέγγισα δε κυρίως ως έναν άνθρωπο που αποφάσισε να αντιμετωπίσει τη μοίρα του στο πεδίο της μάχης, εν προκειμένω ως συμμέτοχο στην Ελληνική Επανάσταση, και όχι ως ποιητή, που ήταν η κυρίως ιδιότητά του.

Ενώ ο Μπάιρον γύρισε όλη την Ευρώπη, αγάπησε την Ελλάδα. Από πού προήλθε αυτή η έλξη;

Το 1816, όταν ο Μπάιρον φεύγει για την Ευρώπη, προσπαθεί να αποφύγει την κατακραυγή της αγγλικής société που τον έχει κηρύξει αποσυνάγωγο. Είναι κουρασμένος απ’ όλα αυτά και βαθιά πληγωμένος από τη συμπεριφορά ανθρώπων που κάποτε υπήρξαν, ή τουλάχιστον δήλωναν, φίλοι του. Άρα στην Ευρώπη καταφεύγει. Η αναχώρησή του όμως για την επαναστατημένη Ελλάδα είναι ξεκάθαρη απόφαση, και μάλιστα ύστερα από ώριμη σκέψη, για να βοηθήσει με όποιον τρόπο μπορεί και να πολεμήσει, ακόμα και να πεθάνει, για την υπόθεση της απελευθέρωσης του ελληνικού λαού. Αυτή ήταν μια ριζική διαφορά ανάμεσα στα ταξίδια του στην Ευρώπη και σ’ αυτό το δεύτερο και τελευταίο ταξίδι του στον ελλαδικό χώρο – και για να αποφασίσει να καταθέσει στην υπόθεση αυτή ό,τι είχε και δεν είχε, αυτό κάτι σημαίνει.

{jb_quote} Δεν αλλάζουν σχέσεις που έχουν χτιστεί από καιρό σε βάση καχυποψίας, στόχευσης εξουσίας και δογματισμού. {/jb_quote}

Ο τόπος όπου έμεινε τους τελευταίους μήνες της ζωής του ήταν το Μεσολόγγι. Πώς οδηγήθηκε στην απόφαση αυτή;

Αρχικά δεν είχε την πρόθεση να πάει στο Μεσολόγγι. Φτάνοντας όμως στην Κεφαλονιά, προσωρινή στάση στο ταξίδι του προς την επαναστατημένη Ελλάδα, ενημερώθηκε λεπτομερώς για τα τεκταινόμενα στους κόλπους της Επανάστασης και την εξέλιξή της. Εκείνον τον καιρό είχαν ήδη ξεκινήσει οι έντονες αντιπαραθέσεις ανάμεσα στις φατρίες των Ελλήνων που γρήγορα εξελίχθηκαν σε εμφύλια διαμάχη. Ο Μπάιρον θύμωσε με όλο αυτό και μάλιστα πολλές φορές σκέφτηκε να μην πατήσει καν το πόδι του απέναντι. Απεχθανόταν τους φατριασμούς και έγραφε διαρκώς επιστολές προσπαθώντας να ηρεμήσει τα πνεύματα. Όμως, φαίνεται πως η θέλησή του να συμμετάσχει στον αγώνα αυτόν επικράτησε και στο τέλος του 1823 έρχεται στο Μεσολόγγι, γιατί αυτή ήταν η έδρα του Αλέξανδρου Μαυροκορδάτου, που είχε την αρχηγία της Δυτικής Χέρσου Ελλάδος. Ο Μαυροκορδάτος είχε γνωριστεί με τον Μπάιρον στην Ιταλία και ασκούσε πάνω του μεγάλη επιρροή.

Ο λόρδος Μπάιρον έδωσε πολλά χρήματα για να βοηθήσει τους Έλληνες, πιστεύοντας ότι κάτι θα αλλάξει και θα ενισχύσει τον Αγώνα. Άλλαξαν οι συμπατριώτες μας συμπεριφορά ή, θα έλεγα, νοοτροπία να δουν τα πράγματα διαφορετικά;

Σίγουρα δεν άλλαξαν. Δεν αλλάζουν σχέσεις που έχουν χτιστεί από καιρό σε βάση καχυποψίας, στόχευσης εξουσίας και δογματισμού. Κάθε φατρία εξακολούθησε να απαιτεί για τον εαυτό της χρήματα από τον λόρδο που δεν έπαυε να αντιστέκεται φροντίζοντας, όσο το δυνατόν, τα χρήματά του να εξυπηρετούν τα συνολικά συμφέροντα του μάχιμου λαού.

Ο υπηρέτης Φλέτσερ είναι ο αφηγητής του βιβλίου. Είναι πραγματικό πρόσωπο ή φανταστικό;

Όπως όλα τα πρόσωπα της αφήγησης, έτσι και ο Φλέτσερ είναι υπαρκτός. Βαλές του –προσωπικός του υπηρέτης– από τα δεκαοκτώ του χρόνια, δεν έφυγε ποτέ από κοντά του παρά μόνο για λίγους μήνες, όταν ο λόρδος τον έστειλε πίσω στην Αγγλία, κατά το πρώτο ταξίδι του στην Ανατολή, διότι δεν άντεχε στις αντιξοότητες του ταξιδιού και παραπονιόταν διαρκώς. Το μόνο, κατά κάποιον τρόπο, μυθοπλαστικό στοιχείο είναι οι ίδιες οι σκέψεις του, που τις καταγράφω έτσι όπως φαντάζομαι πως θα σκεφτόταν ένας τόσο αφοσιωμένος υπηρέτης.

Η αφήγησή σας στρέφεται στη διαμονή του Μπάιρον πρώτα στην Κεφαλονιά. Αλήθεια, πώς βρέθηκε εκεί;

Ερχόμενος ο Μπάιρον στον επαναστατημένο ελλαδικό χώρο, σκόπευε να πάει στην Πελοπόννησο, δεδομένου ότι εκεί βρισκόταν η διοίκηση της Επανάστασης, ώστε να συναντηθεί με τις κεφαλές του Αγώνα. Φτάνοντας στα νερά του Ιονίου, έκανε μια στάση στην Κεφαλονιά για να έχει κάποιες διερευνητικές επαφές αλλά και με την προοπτική να συναντήσει τον Μάρκο Μπότσαρη, για τον οποίο του είχε μιλήσει με θερμά λόγια ο Ιγνάτιος Ουγγροβλαχίας, τονίζοντάς του πως είναι από τους πιο ανιδιοτελείς αγωνιστές, πράγμα που όντως συνέβαινε. Δυστυχώς, και ενώ υπήρχε άμεση προοπτική της γνωριμίας τους, μέρες μετά την άφιξή του πληροφορείται τον θάνατο του Μπότσαρη και πέφτει σε βαθιά θλίψη. Σιγά σιγά ενημερώνεται και για τη διαμάχη που έχει ξεσπάσει ανάμεσα στους Έλληνες και αποφασίζει να μην περάσει στον ελλαδικό χώρο, αν δεν ηρεμήσουν τα πνεύματα. Έτσι παραμένει στην Κεφαλονιά, αγγλικό έδαφος την εποχή εκείνη, σχεδόν έξι μήνες.

Έπειτα ο Φλέτσερ αφηγείται την παραμονή του Μπάιρον στο Μεσολόγγι. Τον υποδέχτηκε κανείς στο Μεσολόγγι;

Όταν αποφάσισε τελικά να περάσει απέναντι, άλλαξε γνώμη και πέρασε στο Μεσολόγγι που ήταν η έδρα της διοίκησης της Δυτικής Χέρσου Ελλάδος με διοικητή τον Μαυροκορδάτο που, όπως είπαμε, ο Μπάιρον εκτιμούσε ιδιαίτερα. Η πόλη σύσσωμη τον υποδέχεται με μεγάλες τιμές και γι’ αυτό στο βιβλίο επιμένω σ’ αυτό, δεδομένου ότι σίγουρα αυτή η θερμή υποδοχή τόνωσε το ηθικό του, πράγμα που, εκείνη τη στιγμή, είχε ανάγκη περισσότερο από κάθε τι άλλο.

Και μόνο η παρουσία του δίνει κύρος στον Αγώνα. Πώς ένιωσαν οι Έλληνες όταν χάθηκε ο Μπάιρον;

Δεν ξέρω για όλους τους Έλληνες, εξάλλου τότε η ενημέρωση δεν ήταν ούτε συχνή ούτε εύκολη. Σίγουρα, οι άνθρωποι που τον γνώρισαν, συνεργάστηκαν μαζί του, τον έζησαν σε στιγμές δύσκολες και σκληρές, ιδιαίτερα δε οι Μεσολογγίτες και όσοι από τους Έλληνες μπόρεσαν να εκτιμήσουν και να εννοήσουν την πολύπλευρη προσφορά του στον Αγώνα, θρήνησαν για τον θάνατό του και τον πένθησαν αληθινά.

{jb_quote} Αυτό όμως που με ικανοποιεί ιδιαίτερα είναι ότι οι τόμοι της σειράς έχουν μπει στα σπίτια ως οικογενειακό ανάγνωσμα, για όλες τις ηλικίες. {/jb_quote}

Θυμάμαι το ποίημα του Διονύσιου Σολωμού για τον θάνατο του Μπάιρον. «Λευθεριά, για λίγο πάψε να χτυπάς με το σπαθί· τώρα σίμωσε και κλάψε εις του Μπάιρον το κορμί». Γιατί μας συγκλονίζει το συγκεκριμένο ποίημα;

Το μακροσκελές αυτό ποίημα θεωρώ ότι γράφτηκε για να δοξάσει τον ποιητή, αλλά και για να δώσει ευκαιρία στον Σολωμό να πει όσα πιστεύει για την Ελλάδα της εποχής της Επανάστασης, για τη στάση της Ευρώπης απέναντί της και όλα τα συναφή. Υπ’ αυτή την έννοια είναι κατά βάση ένα ποίημα που στοχεύει στη σκέψη μας. Η πρώτη όμως αυτή στροφή, που καλεί την ίδια την Ελευθερία να κλάψει πάνω από το νεκρό κορμί του Μπάιρον, στοχεύει σ’ αυτήν ακριβώς τη συγκίνηση αλλά και στο να τονίσει τον θάνατο και την απώλεια, που είναι θέματα δεδομένα συγκινητικά.

Στην Επανάσταση ήρθαν αρκετοί ξένοι, που προσπάθησαν να συμβάλουν στον Αγώνα για την ανεξαρτησία. Ποιοι από αυτούς διακρίθηκαν και βοήθησαν πραγματικά;

Η συμβολή των ξένων στην Επανάσταση των Ελλήνων, αυτό δηλαδή που σήμερα εννοούμε με τη λέξη «φιλελληνισμός» για κείνη την εποχή, είναι πολλαπλών στόχων, αναγκών, προτεραιοτήτων και επιλογών. Καθένας από αυτούς ήρθε για τους δικούς του λόγους και συνέβαλε ή όχι με τον δικό του τρόπο στην υπόθεση τους Αγώνα. Έτσι, δεν μπορούμε να αντιμετωπίζουμε όλους τους επονομαζόμενους «φιλέλληνες» με τα ίδια κριτήρια. Αν ρωτάτε γι’ αυτούς που πολέμησαν δίνοντας τη ζωή τους, υπάρχουν πολλοί και σημαντικοί παρότι ο κόσμος γνωρίζει μόνο τους πιο γνωστούς, αυτούς που για διάφορους λόγους προβλήθηκαν Τι ξέρουμε αλήθεια για εκείνους τους «ανώνυμους» αγωνιστές που θυσιάστηκαν στη μάχη του Πέτα ή πόσοι γνωρίζουν και μνημονεύουν τον Καρλ φον Νόρμαν-Έρενφελς, που πέθανε από τα τραύματά του λίγο καιρό μετά τη φονική αυτή μάχη; Από την άλλη, όλοι μιλούν για τον Σανταρόζα που και αυτός σκοτώθηκε σε μάχη, σ’ αυτήν της Σφακτηρίας, όμως η μνήμη ήταν πιο γενναιόδωρη μαζί του κι έγινε και δρόμος της Αθήνας. Έτσι, λοιπόν, δε θέλω να μιλήσω κατ’ ανάγκη για κάποιους που διακρίθηκαν, γιατί όλοι όσοι έδωσαν τη ζωή τους στον Αγώνα είναι εξίσου σημαντικοί. Ο Μπάιρον, αίφνης, δεν πέθανε από βόλι ή σπαθί στο πεδίο της μάχης, όμως σίγουρα πέθανε για τον αγώνα των Ελλήνων.

Ποια είναι η γνώμη σας για τους φιλέλληνες;

Εκτός από κάποιους τυχοδιώκτες που ήρθαν για δικούς τους λόγους, όπως συμβαίνει σε κάθε ανάλογη περίπτωση, οι άνθρωποι που ήρθαν να πολεμήσουν ανιδιοτελώς στο πλευρό των Ελλήνων σίγουρα μόνο αισθήματα ευγνωμοσύνης πρέπει να μας προκαλούν. Πολλοί από αυτούς έφυγαν νωρίς είτε δυσαρεστημένοι από τη στάση των Ελλήνων απέναντί τους –κάποιοι από αυτούς τους έβλεπαν ανταγωνιστικά και όχι συναδελφικά– είτε γιατί δεν άντεξαν στις δυσκολίες του πολέμου. Μην ξεχνάμε, αρκετοί από αυτούς ήταν γόνοι ευγενών ή μεγαλοαστών, νέοι μεγαλωμένοι αλλιώς και τα βρήκαν σκούρα σε μια πολεμική ζώνη της εποχής εκείνης. Όσοι όμως έμειναν δίπλα στους Έλληνες και άφησαν εδώ την τελευταία τους πνοή ή ακόμα και εκείνοι που γλίτωσαν τον θάνατο και επέζησαν, όπως π.χ. ο Φίνλεϊ, ξέρουμε πως έμειναν πιστοί στην Ελλάδα και πολλοί από αυτούς συνέχισαν να βοηθούν το νεοσύστατο κράτος στα πρώτα του βήματα.

Πέρα από τη ζωή του Μπάιρον, έχετε δημιουργήσει μια σειρά με προσωπικότητες που στήριξαν την Επανάσταση. Μπορείτε να μας πείτε λίγα λόγια για αυτή τη σειρά;

Όπως προανέφερα, η σειρά με γενικό τίτλο «Προσωπογραφίες» ξεκίνησε το 2007. Ο Μπάιρον είναι ο τέταρτος τόμος. Στόχος μου, όταν ξεκίνησα, ήταν να στήσω μια σειρά με πρόσωπα που συνέβαλαν, το καθένα με τον τρόπο του, στη δημιουργία και εξέλιξη του Νεοελληνικού Κράτους. Η Επανάσταση του ’21 είναι το θεμέλιο της νεότερης Ελλάδας και ήταν λογικό να ξεκινήσω με πρόσωπα που σχετίζονται με αυτήν. Ο τόμος Λίγο πριν το τέλος σκιαγραφεί τον Ρήγα Βελεστινλή, τον Διαφωτιστή που έδωσε το έναυσμα της προετοιμασίας του Αγώνα. Τα χρόνια της φωτιάς μιλούν για τον Κανάρη, έναν ναυμάχο του Αγώνα και μετέπειτα πολιτικό. Ο Πρίγκιπας είναι ο Αλέξανδρος Υψηλάντης, που ξεκινάει τον αγώνα της ανεξαρτησίας ως Αρχηγός της Φιλικής. Και τώρα, το Σαν άνεμος ασχολείται με τη ζωή και τη δράση του λόρδου Μπάιρον, του εμβληματικότερου φιλέλληνα.

Οι αναγνώστες ανταποκρίθηκαν διαβάζοντας τα βιβλία της σειράς;

Η σειρά απευθύνεται κυρίως σε εφήβους και νέους, που έχουν μια ιδέα των γεγονότων του 19ου αιώνα από τα σχολικά εγχειρίδια και τους βοηθούν, με τρόπο γλαφυρό και τη βοήθεια ιστορικών πληροφοριών, πηγών και σημειώσεων, να διαμορφώσουν μια σφαιρική αντίληψη της εποχής εκείνης. Ειδικά τα πρόσωπα της Επανάστασης που έχουν ήδη σκιαγραφηθεί έχουν από καιρό μπει σε πολλά σχολεία ως επικουρικό σύγγραμμα των εγχειριδίων του μαθήματος της Ιστορίας, δεδομένου ότι η σειρά αγαπήθηκε από πολλούς εκπαιδευτικούς και μαθητές. Αυτό όμως που με ικανοποιεί ιδιαίτερα είναι ότι οι τόμοι της σειράς έχουν μπει στα σπίτια ως οικογενειακό ανάγνωσμα, για όλες τις ηλικίες. Με τιμά αυτή η προτίμηση των αναγνωστών.

Τι γνωρίζει σήμερα ο μέσος Έλληνας για την Επανάσταση του 1821;

Παρότι είμαστε ένα έθνος με μακρά ιστορική διαδρομή, οι ιστορικές γνώσεις του μέσου Έλληνα, όπως είπατε, είναι –σε γενικές γραμμές– αποκαρδιωτικές. Αυτό οφείλεται κυρίως –και μιλώ ως διδάξασα το μάθημα αυτό επί τριακονταετία–, στο ότι η ιστορία αντιμετωπίζεται, και από τα αναλυτικά προγράμματα του Υπουργείου αλλά και από τους περισσότερους εκπαιδευτικούς, ως «δευτερεύον» μάθημα, που ο καθένας, ανάλογα με τις ανάγκες του σχολικού προγράμματος, μπορεί να διδάξει –από φιλόλογος έως και γυμναστής στην ανάγκη– με αποτέλεσμα να στερείται της σοβαρότητας που του αρμόζει ως αντικείμενο σπουδής. Από την άλλη, το μάθημα της ιστορίας στηρίζεται όχι στη μελέτη των ιστορικών γεγονότων αλλά στην απλή απομνημόνευσή τους, με αποτέλεσμα να κουράζει τα παιδιά και φυσικά να το βαριούνται. Έτσι, ο μελλοντικός ενήλικος Έλληνας δεν μαθαίνει ιστορία και, όταν πια πάψει να είναι μαθητής και του δημιουργείται η ανάγκη να μάθει δυο-τρία πράγματα ώστε να μην δείχνει τελείως ανενημέρωτος, καταφεύγει είτε σε πληροφορίες δημοσιογραφικού χαρακτήρα με αφορμή επετειακά πανηγύρια, είτε στη Βικιπαίδεια τώρα πια, που τη θεωρούν θέσφατο αλλά η χρήση της θέλει μεγάλη προσοχή γιατί βρίθει λαθών και αυθαιρεσιών. Γενικότερα ο μέσος Έλληνας αγγίζει την ιστορία του με μια επιπόλαιη προσέγγιση, που φυσικά πόρρω απέχει από αυτό που θα χαρακτηρίζαμε ιστορική γνώση. Αυτό ισχύει όχι μόνο για την Επανάσταση αλλά για την ιστορία στο σύνολό της, ελληνική ή παγκόσμια, πράγμα που είναι πολύ δυσάρεστο, για να μην πω επικίνδυνο, για έναν λαό, δεδομένου ότι η ημιμάθεια, που εκδηλώνεται με βεβαιότητες και θέσφατα, είναι αυτή που αναπαράγει στερεότυπα οδηγώντας συχνά στην πλήρη παρανόηση.

Τι σημαίνει για εσάς ο εορτασμός της επετείου των διακοσίων χρόνων από την Επανάσταση του 1821;

Γενικά οι επέτειοι δεν μου λένε τίποτα. Το ίδιο ισχύει και γι’ αυτή την επέτειο. Προτιμώ ο πολίτης να ζει με την επίγνωση της κάθε μέρας και στιγμής γύρω από όσα του συμβαίνουν, πράγμα που τον κρατεί σε μια εγρήγορση και του ακονίζει τη συνείδηση, από το να ξεσηκώνεται σε κάθε ευκαιριακή επικαιρότητα ή να γίνεται σε κάθε επέτειο ένας ευήκοος δέκτης καταιγιστικής υπερπληροφόρησης λαϊκίστικων και ατεκμηρίωτων συμπερασμάτων, που μόνο να τον βαυκαλίζουν και να τον αποπροσανατολίζουν καταφέρνουν.

Σαν άνεμος – Λόρδος Μπάιρον
Μαρία Σκιαδαρέση
Εικονογράφηση: Κατερίνα Βερούτσου
Εκδόσεις Πατάκη
σ. 104
ISBN: 978-960-16-8938-8
Τιμή: 8,80€