Νίκος Καζαντζάκης: «Ασκητική»

08:18 21/4/2023 - Πηγή: Diastixo

Ένα από τα πιο εμβληματικά κείμενα της νεοελληνικής λογοτεχνίας, που αποτελεί και ένα έργο παγκόσμιας δυναμικής και εμβέλειας, είναι η Ασκητική του Νίκου Καζαντζάκη, η οποία επανακυκλοφορεί με πρόλογο, εισαγωγή και επίμετρο του Δημήτρη Κόκορη δίνοντας την ευκαιρία στον σύγχρονο αναγνώστη να επανεκτιμήσει τις αρετές και τον νέο προσανατολισμό που ανοίγει η επαφή μαζί της. Πρόκειται για ένα δημιούργημα που ακροβατεί ανάμεσα σε πολλές περιοχές του λόγου και του πνεύματος, με κυρίαρχες τη λογοτεχνία και τη φιλοσοφία, οι οποίες συμπλέκονται και αλληλεπιδρούν σε ένα νέο, αξεχώριστο

σύνολο, όπου η συνείδηση αποκτά μια οραματική διάσταση και προοπτική. Το έργο γράφτηκε από τα τέλη Δεκεμβρίου 1922 μέχρι και τα τέλη Απριλίου 1923 και δημοσιεύτηκε το 1927, δηλαδή στον μεσοπόλεμο, που τόσο έντονες κοινωνικοπολιτικές ζυμώσεις και ανακατατάξεις γνώρισε. Θα μπορούσε κανείς να πει ότι το έργο αυτό είναι, στην πραγματικότητα, ό,τι ο τίτλος του –Ασκητική– δηλώνει, μια δοκιμή και μια δοκιμασία δηλαδή του ανθρώπου στο πεδίο της ύπαρξης, μια αναμέτρηση με τις δυνάμεις, τις επιθυμίες, τις ανάγκες του. Από αυτή την άποψη ο υπαρξιακός χαρακτήρας του κειμένου είναι πρόδηλος, όπως πρόδηλη είναι και η διάθεση ή η πρόθεση του δημιουργού του να καταθέσει τη δική του οπτική πάνω στο μυστήριο της ζωής, πάνω στο μυστήριο του κόσμου και του Θεού. Η κεντρική έννοια που προεξάρχει και συνέχει το κείμενο είναι αυτή της ελευθερίας ως ζητούμενο και κατάκτηση μαζί, ως ενορατικό κάλεσμα και ταυτόχρονα ως κάτι το απτό, το υπαρκτό, τουλάχιστον μέσα στο έδαφος της δημιουργίας. Από αυτή την άποψη το έργο μεταφέρεται από το επίπεδο της συγγραφής στο επίπεδο του βίου, της αληθινής ζωής όπως αυτή σφραγίζεται έντονα και καταλυτικά από το αίσθημα της απελευθέρωσης.

Δεν είναι λίγες οι στιγμές μέσα στο κείμενο που οδηγούν στη σχηματοποίηση της εντύπωσης ότι διεξάγεται μια πάλη, μια πάλη του ανθρώπου με τις ανώτερες δυνάμεις που τον κατοικούν και τον ορίζουν. Αυτή ακριβώς η εντύπωση ενισχύεται από τον δυναμικό χαρακτήρα της γραφής, από την εξωστρέφειά της, από τον ηχηρό της τόνο ο οποίος, όμως, αποκτά μια τέτοια σταθερότητα, έτσι που να προικίζει το κείμενο με τη χροιά και την απόχρωση ενός κατασταλαγμένου λόγου και μιας θυμοσοφίας βέβαιης και ασφαλούς, απόχρωση που συνυφαίνεται με τον πρωτοποριακό χαρακτήρα της πρώτης ύλης του συγγραφέα. Έτσι το κείμενο δεν συνδυάζει μονάχα λογοτεχνικές και φιλοσοφικές εξακτινώσεις, αλλά και τη διττή μορφή και φυσιογνωμία ενός δημιουργήματος που μοιάζει αυθόρμητο και πηγαίο, μαζί όμως απόλυτα βαθύ και στοχαστικό, σαν απόσταγμα μιας ψυχής σε αναζήτηση και προβληματισμό. Ένα εγχειρίδιο εσωτερικής ζωής τεχνουργεί με την Ασκητική ο Καζαντζάκης, μια πρόταση για τον τρόπο με τον οποίο πρέπει να σκέφτεται και να αισθάνεται ο άνθρωπος.

{jb_quote}Ακροβατεί ανάμεσα σε πολλές περιοχές του λόγου και του πνεύματος, με κυρίαρχες τη λογοτεχνία και τη φιλοσοφία, οι οποίες συμπλέκονται και αλληλεπιδρούν σε ένα νέο, αξεχώριστο σύνολο, όπου η συνείδηση αποκτά μια οραματική διάσταση και προοπτική.{/jb_quote}

Το πρώτο ενικό στο οποίο είναι γραμμένο το βιβλίο δίνει την αίσθηση της αυτοαναφοράς και της προσωπικής κατάθεσης, είναι από τις λίγες όμως φορές στη νεοελληνική λογοτεχνία που το πρόσωπο αυτό μετακυλίεται στο «εγώ» του αναγνώστη, εναποτίθεται σαν προσωπείο πάνω στο πρόσωπό του. Έτσι τεχνουργείται μια ένωση του συγγραφέα με τον αποδέκτη, μια ενοποίησή τους κάτω από την επιτακτική ανάγκη της κατάκτησης της ελευθερίας σε κάθε πτυχή της ζωής. Οι διάλογοι που παρεισφρέουν στην αφήγηση εντείνουν το ενδιαφέρον και λειτουργούν και πάλι αυτοαναφορικά και ετεροαναφορικά, όπως άλλωστε και το δεύτερο ενικό πρόσωπο που ο ποιητής εκμεταλλεύεται για να απευθυνθεί στον αναγνώστη, αλλά και στον ίδιο του τον εαυτό. Η εναλλαγή των προσώπων και των τρόπων σύνθεσης και έκφρασης διαμορφώνουν ένα πλούσιο αφηγηματικό πεδίο, που πλουτίζεται και ποικίλλει ακόμα περισσότερο από τις νότες ποιητικότητας που τεχνουργεί ο συγγραφέας. Αυτή είναι μια ακόμα παράμετρος με ιδιαίτερη αξία και σημασία, διότι μεταθέτει το έργο στην περιοχή του συγκινησιακού και, γιατί όχι, του αισθητηριακού βιώματος, στο έδαφος της αφαιρετικότητας, εκεί όπου οι άμεσες και ευθείες αναφορές συμπληρώνονται από πλάγιες και υπόγειες νύξεις, εκεί όπου εννοούνται πολύ περισσότερα από όσα λέγονται. Αυτός ο μεικτός χαρακτήρας της Ασκητικής είναι που την κάνει να ηχεί σαν σύνθημα για τη διεκδίκηση της ανθρώπινης ουσίας όπως αυτή προσδιορίζεται από το αδέσμευτο της ψυχής, την κάνει να μοιάζει με ένα κέντρισμα για (ανα)στοχασμό των όρων και των συνιστωσών της ζωής. Πάνω από όλα όμως είναι μια άσκηση στη σκέψη ως την ανώτατη έκφραση της ανθρώπινης ποιότητας, στη συνειδητοποίηση των αντιφάσεων και των αντινομιών από τις οποίες βρίθει η ζωή και ο κόσμος, αλλά και μια αναμέτρηση με το θεϊκό στοιχείο και τον τρόπο που αυτό εκδηλώνεται μέσα στη ζωή και μέσα στην ανθρώπινη υπόσταση. Ζητήματα δηλαδή υπαρξιακά, ερωτήματα διαχρονικά και πάντα επανερχόμενα σε όποιον προσπαθεί να χαράξει το περίγραμμά του και να ανιχνεύσει το στίγμα της παρουσίας του μέσα στον κόσμο.

Ασκητική
Νίκος Καζαντζάκης
Διόπτρα
σ. 192
ISBN: 978-618-220-135-0
Τιμή: 15,50€