Πώς να γίνεις αθάνατος προτού πεθάνεις: Adieu στον Jean-Luc Godard

16:09 14/9/2022 - Πηγή: TheCaller

Έλεγε πως το σινεμά είναι αλήθεια 24 φορές το δευτερόλεπτο, και πως όσοι πηδούν στο κενό δεν χρωστάνε καμία εξήγηση σε όσους στέκονται και τους κοιτούν. Και τελικά αυτό ακριβώς έπραξε, αναζητώντας την αλήθεια και βουτώντας στο κενό της εξερεύνησης της φόρμας της 7ης τέχνης.

Σε μια εποχή που ο κινηματογράφος ομογενοποιείται και πασχίζοντας να εκφράσει κάτι νέο πέφτει στην παγίδα της εμπορευματοποίησης, η απώλεια ειδώλων ηχεί έτι περαιτέρω εκκωφαντικά.

Πόσο μάλλον όταν αυτά τα είδωλα αντιλαμβάνονταν το σινεμά ως αξιακή καλλιτεχνική και κοινωνική ανάγκη μα και συνάμα πολιτική τοποθέτηση•

ένα πραγματικό ζήτημα ζωής και θανάτου.

«To σινεμά πρέπει να έχει αρχή, μέση και τέλος – αλλά όχι απαραίτητα μ’ αυτή την σειρά.»

O Jean-Luc Godard σκηνοθετεί την Anna Karina στο σετ του Pierrot le fou (1965).

Ο Godard φεύγει ως πρωτοπόρος, ριζοσπάστης και πρωτεργάτης της Nouvelle Vague, του γαλλικού νέου κύματος, κινηματογραφικού ρεύματος που την δεκαετία του 60’ διαμόρφωσε μαζί με τον François Truffaut, τον Éric Rohmer και τον Jacques Rivette.Ένα ρεύμα που γέννησε ταινίες με καταιγιστικό ρυθμό, ερμηνευτικό αυτοσχεδιασμό, φυσικό φωτισμό, στον δρόμο, σε αληθινά διαμερίσματα και έξω από το προστατευμένο πλαίσιο των στούντιο, με το μοντάζ να γίνεται εμφανές αφηγηματικό εργαλείο και σκηνές χορού και πολιτικών και φιλοσοφικών προβληματισμών να ξεπηδούν μέσα στην αφήγηση, αποδεικνύοντας πως μια ιστορία μπορεί να ειπωθεί το ίδιο αποτελεσματικά και με μη γραμμική δομή.

Ένα ρεύμα στο οποίο ίσως οφείλουμε την ευρύτερη απελευθέρωση του σινεμά από πιο συντηρητικές δομές και την μεταμόρφωση του σε ένα λευκό καμβά δημιουργικότητας που όλα είναι πιθανά.

Οι ταινίες του νέου κύματος επηρέασαν έντονα και το μετέπειτα Αμερικάνικο σινεμά, οδηγώντας το στην απόλυτη πραγμάτωση και κορύφωση του την δεκαετία του 70’ με την χρυσή γενιά του New Hollywood και θρύλους όπως τον Martin Scorsese, τον Coppola, τον John Cassavetes, τον Robert Altman αλλά και πιο σύγχρονους δημιουργούς όπως τον Quentin Tarantino, να βρίσκουν αναφορές και έμπνευση στα δημιουργικά ευρήματα της nouvelle vague.

«To σινεμά είναι η πιο όμορφη μορφή απάτης που υπάρχει στον κόσμο.»

Οι χαρακτήρες που έπλασε ο Godard, όλοι τόσο παρόμοιοι μα και συνάμα τόσο διαφορετικοί, ήταν σαν με ένα μαγικό τρόπο να έσμιγαν την λάμψη των κινηματογραφικών ειδώλων με τον ρεαλισμό των πραγματικών ανθρώπων, την ρομαντική και δημιουργική φιλοσοφία του νέου κύματος με την ομορφιά, την ασχήμια και όλα τα καθέκαστα της ανθρώπινης φύσης και ρουτίνας.

Η πολυσχιδής φύση των ηρώων του αποτυπώθηκε και στην πλουραλιστική θεματικά, καλλιτεχνική του πορεία. Αφού εγκαθιδρύθηκε με ένα κύκλο εμβληματικών ταινιών που προσέγγισαν κοινωνικοπολιτικά ζητήματα με βασικούς άξονες την τέχνη και την φιλοσοφία (μεταξύ άλλων À bout de souffle (1960), Vivre sa vie (1962), Bande à part (1964), Le Mépris (1963) και), η επιρροή των γεγονότων του Μάη του 68’, οδήγησαν τον auteur σε μια απέκδυση του μανδύα του δημιουργού και μια αναδιαμόρφωση των θεματικών του με πιο σαφή γνώμονα τον πολιτικό προβληματισμό και τον Μαοϊσμό (με ταινίες όπως (La Chinoise (1967), Le Weekend (1967), 2 ou 3 choses que je sais d’elle (1967) και το πιο πρόσφατο Film Socialisme (2010)). Από την πολυδαίδαλη φιλμογραφία του δεν λείπουν και φιλμ σχετικά με την ιστορία και την κατασκευή του σινεμά αλλά και την επιρροή του χρόνου και της μνήμης στην ανθρώπινη ζωή (με πιο χαρακτηριστικά τα Histoire(s) du cinéma (1988), Nouvelle Vague (1990) και Adieu au Langage (2014)).

Τελικά όμως το έργο του, ανεξαρτήτως περιόδου και κατηγοριοποίησης, διαποτιζόταν ανέκαθεν από δύο θεμελιώδη στοιχεία• την ανατροπή και αναδιαμόρφωση της κινηματογράφησης και την εναντίωση και κριτική στο ιδεολογικό και κοινωνικοπολιτικό status quo. Ο πόλεμος στην Αλγερία (Le Petit Soldat (1963)), το Βιετνάμ και ο Ψυχρός Πόλεμος (Pierrot le Fou (1965)) και άλλα πολιτικά γεγονότα αναμειγνυόταν εκρηκτικά με τους υπαρξιακούς προβληματισμούς των χαρακτήρων του και ενατενίσεις για τον έρωτα και την τέχνη, συνθέτοντας ένα συνονθύλευμα που αναζητούσε να ερμηνεύσει την ζωή μέσα από το σινεμά και το σινεμά μέσα από την ζωή.

Jean-Paul Belmondo, Jean Seberg και Jean-Luc Godard στο σετ του À bout de soufflé (1960)

Στην πολύπλευρη πορεία του αποτυπώνεται έντονα και η δύσκολη προσωπικότητα του. Διάσημος για τους διαπληκτισμούς με την Agnès Varda και τον Alain Resnais, τους θυελλώδεις έρωτες του με τις αγαπημένες του Annas: την Anna Karina, την Anne Wiazemsky και την Anne-Marie Miéville αλλά και την μετέπειτα ακατανόητη φύση των δημόσιων πολιτικών του τοποθετήσεων, οι ταινίες του έγιναν εξελικτικά ασαφείς και οι θεματικές του προσανατολισμένες σε ουτοπικά ιδεώδη, απασχολώντας ολοένα και μικρότερο μέρος της κοινωνίας, με ακόμα και αυτό να συναντά τροχοπέδη στο να τις ερμηνεύσει.

Παρά την αμφιλεγόμενη προσωπικότητα του, ο Jean-Luc Godard φεύγει στα 91 του χρόνια αφήνοντας αδιαμφησβήτητα πίσω του μια από τις πιο εμβληματικές παρακαταθήκες στην ιστορία του κινηματογράφου. Τελευταίος από την ιερή τριάδα της Νouvelle Vague, μετά την μούσα και σύντροφο του Anna Karina και τον πρωταγωνιστή του Jean-Paul Belmondo και τελικά, όπως επιθυμούσε και μας αποκάλυψε μέσα από την θρυλική σεκάνς του Χωρίς Αναπνοή: αφού πρώτα έγινε αθάνατος εν ζωή.

Και ίσως μάλλον δεν έφυγε ποτέ – γιατί αέναα και ασταμάτητα θα βολτάρει, σαν ένα ασπρόμαυρο φάντασμα-είδωλο, πάνω-κάτω την λεωφόρο των Παρισινών Ηλυσίων Πεδίων, με ένα άφιλτρο τσιγάρο Gitanes στο στόμα, μία κάμερα στο χέρι, και αναζητώντας την επόμενη έμπνευση, το χαμόγελο μιας γυναίκας ή ένα όπλο.

Καλό ταξίδι Jean-Luc, le auteur fou, l’enfant terrible

*Ο Αχιλλέας Τσούτσης είναι δικηγόρος και ασχολείται με την παραγωγή και σκηνοθεσία ταινιών.