Φτιάχνουμε θεούς ανάλογα με το περιβάλλον

15:01 11/11/2014 - Πηγή: Antinews

Από πού προέρχεται η τεράστια ποικιλομορφία των θρησκευτικών πεποιθήσεων, την οποία βλέπουμε τόσο καθαρά σε όλο τον κόσμο; Η πιο προφανής (και λιγότερο αμφιλεγόμενη) απάντηση είναι ότι πρόκειται απλά για μια συνάρτηση της πολιτισμικής μετάδοσης - με άλλα λόγια, οι ιδέες που μεταφέρονται στις οικογένειες και στη συνέχεια εξαπλώνονται από τη μία ομάδα στην άλλη με παράγοντες που κυμαίνονται από τη διαπροσωπική πειθώ ως την στρατιωτική κατάκτηση.

Μία νέα εργασία στα Πρακτικά της Εθνικής Ακαδημίας των Επιστημών, ωστόσο, κάνει

μια ριζικά διαφορετική προσέγγιση. Η μελέτη - από μια διεπιστημονική ομάδα ερευνητών από την Αυστραλία, τη Νέα Ζηλανδία και τη Γερμανία, καθώς και Αμερικανούς ερευνητές- υποστηρίζει αντ 'αυτού ότι το περιβάλλον στο οποίο ένας πολιτισμός ή μια κοινωνία δημιουργείται και ζει μπορεί να διαμορφώσει δυναμικά το είδος της θρησκείας που υιοθετεί. Με άλλα λόγια, υποστηρίζει η μελέτη, υπάρχει ένα είδος γεωγραφίας της ανθρώπινης θρησκευτικότητας, στο οποίο οι πεποιθήσεις αντιστοιχούν σε συγκεκριμένα κλίματα και στην οικολογία διαφόρων περιοχών.

«Κατέστη σαφές ότι υπήρχε ένα χωρικό πρότυπο στην κατανομή των θρησκευτικών πεποιθήσεων και ιδιαίτερα η πεποίθηση ότι υπάρχει κάποιο είδος θεότητας που εμπλέκεται στην ανθρώπινη ηθική» λέει ο Κάρλος Μποτέρο, συγγραφέας της νέας μελέτης και εξελικτικός οικολόγος στο North Carolina State University. Η ιδέα αυτή σίγουρα φαίνεται λογική, τουλάχιστον αν σκεφτεί κανείς αυτό που έχει βρει η πρόσφατη έρευνα στην ψυχολογία της θρησκείας. Οι μελέτες αυτές υποστηρίζουν συχνά ότι η θρησκεία είναι μια δύναμη που δρα για να «δένει» τις ανθρώπινες ομάδες και ότι επιδρά πιο έντονα όταν οι ομάδες αυτές αντιμετωπίζουν πολλές εξωτερικές προκλήσεις (περιβαλλοντικές ή άλλες).

Σε ένα ιδιαίτερα χαρακτηριστικό παράδειγμα, μια μελέτη στη Νέα Ζηλανδία έδειξε αξιοσημείωτη άνοδο της θρησκευτικότητας μετά από έναν φονικό σεισμό, αλλά μόνο μεταξύ των ανθρώπων που επλήγησαν άμεσα από τον σεισμό. Σε μία άλλη έρευνα, όταν οι άνθρωποι σκέφτονταν για το θάνατο και την μοίρα φάνηκε να προωθούν περισσότερο θρησκευτικές απαντήσεις. Άλλες παλαιότερες έρευνες τονίζουν πώς η θρησκεία χρησιμεύει για να επιβάλουν την κοινωνική, ομαδικά προσανατολισμένη συμπεριφορά: Για παράδειγμα, μια μελέτη διαπίστωσε ότι οι άνθρωποι δίνουν περισσότερα χρήματα σε ένα οικονομικό παιχνίδι, αν, διακριτικά, τους κάνουν να σκεφτούν τον Θεό ή τη θρησκεία πριν από το παιχνίδι.

Αλλά είναι ένα πράγμα το να πρέπει να υποθέσουμε ότι η θρησκεία είναι ένας τρόπος για να μας ενώνει σε απειλητικά περιβάλλοντα - και εντελώς κάτι άλλο το να το αποδεικνύουμε. Για να το κάνουν αυτό, ο Μποτέρο και οι συνεργάτες του στράφηκαν προς μία κλασική ανθρωπολογική πηγή, τον Εθνογραφικό Άτλαντα, μια συλλογή ερευνών σε διάφορες παραδοσιακές κοινωνίες σε όλο τον κόσμο, που συγκεντρώθηκαν στο προηγούμενο μέρος του 20ου αιώνα. Η μελέτη εξέτασε τις θρησκευτικές πεποιθήσεις που καταγράφονται σε 583 από αυτές τις κοινωνίες και συνέκρινε αυτές τις πεποιθήσεις με μια σειρά από οικολογικούς παράγοντες, ειδικά για τις περιοχές στις οποίες οι ομάδες ζουν ή ζούσαν, με ιδιαίτερη έμφαση σε περιβαλλοντικούς παράγοντες που επηρεάζουν την κλιματική σταθερότητα (την κανονικότητα των βροχοπτώσεων, για παράδειγμα, ή τις προβλέψιμες θερμοκρασίες) και τη διαθεσιμότητα των πόρων (όπως την αφθονία των φυτών, τα αμφίβια και τα θηλαστικά).

Οι μελετητές βρήκαν ότι οι κουλτούρες που πίστευαν σε έναν ηθικολογικό θεό ή θεούς - υπέρτατα όντα που πιστεύεται ότι εμπλέκονται στη μοίρα των ανθρώπων και που πρόσφεραν ηθικές συνταγές για το πώς να συμπεριφέρονται - έτειναν να βρίσκονται σε περιβάλλοντα που ήταν «σκληρότερα» και λιγότερο σταθερά κλιματικά. «Σε δύσκολα περιβάλλοντα, προφανώς οι ομάδες πρέπει να ενωθούν και συνεργασθούν και μια κοινή πίστη σε έναν ηθικολόγο θεό τους βοηθά να το κάνουν.

Οι ερευνητές πάντως τονίζουν ότι τα ευρήματά τους δεν πρέπει να εκληφθούν ως μια μορφή γεωγραφικού ντετερμινισμού. Εκτός από το περιβάλλον και την οικολογία, το μοντέλο τους έλαβε επίσης υπόψη παράγοντες όπως η γλώσσα, η πολιτική πολυπλοκότητα μιας κοινωνίας και το αν είναι γεωργική ή κτηνοτροφική. «Μετά τον έλεγχο όλων αυτών των παραγόντων, διαπιστώσαμε ότι η οικολογία εξακολουθεί να έχει επίδραση» σχολιάζει ο Μποτέρο. Πράγματι, λαμβάνοντας υπόψιν όλους τους σχετικούς παράγοντες (και όχι μόνο την οικολογία), η μελέτη ήταν σε θέση να προβλέψει τι είδους θρησκευτικές πεποιθήσεις θα έχει ένας πολιτισμός, με ακρίβεια 91 τοις εκατό.

www.washingtonpost.com

Διαβάστε περισσότερα