Πολιτιστική ανταλλαγή και ευρωπαϊκή ταυτότητα

09:00 12/11/2013 - Πηγή: Antinews

Στη μέση του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου, ο Μαρσέλ Προυστ δημιούργησε χαρακτήρες οι οποίοι, παρά τη σύγκρουση, προσελκύονταν από το γερμανικό πολιτισμό. Είναι η απόδειξη, όπως γράφει στην ιταλική L’ Espresso ο σημειολόγος Ουμπέρτο Έκο, ότι η πολιτιστική ανταλλαγή συνέβαλε περισσότερο από οτιδήποτε άλλο στην οικοδόμηση της Ευρώπης του σήμερα.

Εκείνοι που κάνουν το ίδιο επάγγελμα με εμένα, κάνουν τιτάνιες προσπάθειες να αποφύγουν

τα συνέδρια, τα συμπόσια και τις συνεντεύξεις σχετικά για το επίμονο θέμα της ευρωπαϊκής ταυτότητας. Είναι ένα θέμα που δεν είναι νέο, αλλά έχει γίνει ένα καυτό ζήτημα τα τελευταία χρόνια, σε μια εποχή που οι άνθρωποι συχνά αρνούνται την ύπαρξή του.

Πολλοί από εκείνους που απορρίπτουν την ευρωπαϊκή ταυτότητα είναι σε μεγάλο βαθμό απαλλαγμένοι από τις πολιτιστικές αποσκευές, εκτός από μια σχεδόν συγγενή ξενοφοβία, η οποία θα ήθελε να δει την ήπειρο να χωρίζεται σε ένα συνονθύλευμα από μικροσκοπικές πατρίδες. Δεν γνωρίζουν ότι είναι μια ταυτότητα η οποία συγκροτείται από την ίδρυση του Πανεπιστημίου της Μπολόνια (το 1088) και τους «περιπλανώμενους κληρικούς» όλων των ειδών, που περιπλανιόνταν σε όλη την ήπειρο από πανεπιστήμιο σε πανεπιστήμιο – από την Ουψάλα στη Σουηδία ως το Σαλέρνο στην Ιταλία- επικοινωνώντας στη μοναδική κοινή γλώσσα που ήξεραν, τα λατινικά. Η ευρωπαϊκή ταυτότητα, όπως φαίνεται, γίνεται αντιληπτή μόνο από μορφωμένους ανθρώπους. Και αυτό είναι λυπηρό, αλλά είναι μια αρχή.

Φιλογερμανικοί λόγοι

Σε αυτό το πλαίσιο, θα ήθελα να παραθέσω μερικές σελίδες από το «Αναζητώντας τον χαμένο χρόνο: Ο ξανακερδισμένος χρόνος» του Προυστ. Η σκηνή εκτυλίσσεται στο Παρίσι κατά τη διάρκεια του Α ‘Παγκοσμίου Πολέμου. Τη νύχτα, η πόλη φοβάται την άφιξη των Zeppelins, να αιωρούνται πάνω από τις στέγες. Οι άνθρωποι κατηγορούν τους μισητούς «Boches» για κάθε είδους φρικαλεότητα. Ωστόσο, αυτές οι σελίδες του Προυστ αναδίδουν ένα φιλογερμανικό άρωμα που διαπερνά τις συνομιλίες μεταξύ των χαρακτήρων.

Ο βαρόνος Charlus είναι γερμανόφιλος, ακόμη και αν ο θαυμασμός του για τους Γερμανούς φαίνεται λιγότερο συνδεδεμένος με πολιτιστικές συγγένειες απ’ ότι με τις σεξουαλικές του προτιμήσεις: «‘Ο θαυμασμός μας για τους Γάλλους δεν θα πρέπει να μας κάνει να υποτιμούμε τους εχθρούς μας. Αυτό θα ήταν σα υποτιμούμε τους εαυτούς μας. Και δεν ξέρετε τι στρατιώτης είναι ένας Γερμανός στρατιώτης, εσείς που δεν τον έχετε δει όπως εγώ, να βαδίζει με ρυθμό στην παρέλαση’. Επιστρέφοντας στο ιδανικό του ανδρισμού που μου παρουσίασε στο Μπαλμπέκ, μου είπε: ‘Βλέπεις τι υπέροχος και εύσωμος τύπος είναι ο στρατιώτης Boche, ένας ισχυρό, υγιές που σκέφτεται μόνο το μεγαλείο της χώρας του, Deutschland über alles’».

Ας αφήσουμε τον Charlus και τις λίγες λογοτεχνικές αναμνήσεις που έχουμε ανακαλύψει στην φιλογερμανική ομιλία του και ας προχωρήσουμε στον Saint- Loup, έναν γενναίο στρατιώτη που αργότερα σκοτώθηκε στη μάχη. «Ο Saint- Loup για να με κάνει να καταλάβω ορισμένες αντιθέσεις του φωτός και της σκιάς που είχε ‘η γοητεία του πρωινού του’ [ ... ] δεν δίστασε να με παραπέμψει σε μια σελίδα του Ρομέν Ρολάν, ακόμη και του Νίτσε, με την ανεξαρτησία εκείνων των ανδρών που ήταν στα χαρακώματα και οι οποίοι, σε αντίθεση με αυτούς που έμειναν στο πίσω μέρος, δεν είχαν τον παραμικρό φόβο να προφέρουν ένα γερμανικό όνομα [ ... ]. Ο Saint- Loup μου μιλούσε για μια μελωδία του Σούμαν. Μου είπε τον τίτλο μόνο στα γερμανικά και μου είπε αμέσως, χωρίς δισταγμούς , ότι, όταν τα ξημερώματα είχε ακούσει ένα πρώτο κελάηδισμα στην άκρη ενός δάσους, είχε μεθύσει, σαν αυτό το πουλί να του είχε μιλήσει για αυτόν τον ‘θεσπέσιο Ζίγκφριντ’ που ο ίδιος ήλπιζε να ακούσει μετά τον πόλεμο».

Τίποτα που να μπορεί να εξαλείψει ένας πόλεμος

Ή: «Έμαθα ότι ο Robert de Saint- Loup σκοτώθηκε δύο ημέρες μετά την επιστροφή του στο μέτωπο, καλύπτοντας την υποχώρηση των ανδρών του. Ποτέ δεν είχε κανένας άνθρωπος θρέψει λιγότερο μίσος από έναν ολόκληρο λαό από ό,τι αυτός [ ...] . Τα τελευταία λόγια που είχα ακούσει να βγαίνουν από το στόμα του, έξι ημέρες νωρίτερα, ήταν εκείνα που ξεκίνησαν ένα τραγούδι του Σούμαν, το οποίο σιγοτραγουδούσε στις σκάλες μου, στα γερμανικά. Αλλά λόγω των γειτόνων, έπρεπε να του κλείσω το στόμα».

Και ο Προυστ σπεύδει να προσθέσει ότι τίποτα στη γαλλική κουλτούρα δεν απαγορεύει τη μελέτη , ακόμη και τότε, της γερμανικής κουλτούρας, αν και σίγουρα με μερικές προφυλάξεις: «Ένας καθηγητής έγραψε ένα αξιόλογο βιβλίο για τον Σίλερ και αναφέρθηκε στις εφημερίδες . Ωστόσο, πριν να μιλήσουμε για τον συγγραφέα του βιβλίου, έγραψε σαν να ζητούσε άδεια για να το δημοσιεύσει, ότι είχε πάει στη Μαρν, στη Βερντέν και ότι είχε πέντε αναφορές και ότι δύο από τους γιους του είχαν σκοτωθεί. Μετά από αυτό εξήρε τη σαφήνεια και το βάθος του βιβλίου του για τον Σίλερ, ο οποίος θα μπορούσε να περιγραφεί ως «σπουδαίος» μόνο για όσο διάστημα είπατε, αντί γι’ «αυτόν τον σπουδαίο Γερμανό», «αυτόν τον σπουδαίο Boche».

Αυτό είναι που αποτελεί τη βάση της ευρωπαϊκής πολιτιστικής ταυτότητας: ένας διαρκής διάλογος μεταξύ λογοτεχνιών, φιλοσοφιών, μουσικών και θεατρικών έργων. Τίποτα που ένας πόλεμος μπορεί να εξαλείψει. Και είναι αυτή η ταυτότητα που είναι το θεμέλιο μιας κοινότητας η οποία αντιστέκεται στα μεγαλύτερα εμπόδια, αυτά της γλώσσας.

presseurop