Θα εκδημοκρατιστεί ποτέ η Τουρκία;

16:30 23/7/2016 - Πηγή: Antinews

Ο Τούρκος Πρόεδρος θα πρέπει να φιλελευθεροποιήσει την χώρα αν θέλει να επιβιώσει, σχολιάζει ο Leonid Bershidsky.

Ο Πρόεδρος της Τουρκίας Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν φαίνεται να λαμβάνει όλο και πιο ακραία μέτρα ως αντίδραση στο αποτυχημένο πραξικόπημα το περασμένο Σαββατοκύριακο. Ωστόσο, η Τουρκία μπορεί να αναγκαστεί να εκδημοκρατιστεί μετά την απόπειρα του στρατιωτικού πραξικοπήματος και τις εκκαθαρίσεις του Ερντογάν. Τα πραξικοπήματα, τόσο τα επιτυχημένα όσο και τα αποτυχημένα, έχει αποδειχθεί ότι αυξάνουν την πιθανότητα εκδημοκρατισμού στις αυταρχικές χώρες.

Έρευνα

από Clayton Thyne του Πανεπιστημίου του Κεντάκι και του Jonathan Powell του Πανεπιστημίου της Κεντρικής Φλόριντα έδειξε ότι σε χώρες όπου τα πραξικοπήματα είχαν επιτύχει, "οι ηγέτες έχουν κίνητρα για να εκδημοκρατίσουν τη χώρα γρήγορα προκειμένου να καθορίσουν την πολιτική νομιμότητα και την οικονομική ανάπτυξη". Και σε χώρες όπως η Τουρκία, που έχουν βιώσει αποτυχημένα πραξικοπήματα, αυτά τα γεγονότα είναι "αξιόπιστες ενδείξεις ότι οι ηγέτες πρέπει να θεσπίσουν ουσιαστικές μεταρρυθμίσεις για να παραμείνουν στην εξουσία".

Ο Ερντογάν ασχολείται εδώ και καιρό με πρακτικές "θωράκισης από πραξικόπημα". Κατά κύριο λόγο, ο μετριοπαθής ισλαμιστής ενίσχυσε την αστυνομία σε βάρος του παραδοσιακά κοσμικού στρατού. Η αστυνομική δύναμη των 190.000 ατόμων είναι το ένα τρίτο του μεγέθους του στρατού, είναι καλά εκπαιδευμένοι και καλά εξοπλισμένοι και καθοδηγούνται από στελέχη πιστά στο καθεστώς.

Υπό τον Ερντογάν, οι ρόλοι του τμήματος πληροφοριών των αστυνομικών δυνάμεων και των ξεχωριστών μυστικών υπηρεσιών, της MIT, έχουν αυξηθεί. Επίσης, έχουν γεμίσει με πιστούς στο καθεστώς. Το καθεστώς έχει κάνει κάθε δυνατή προσπάθεια για να προωθήσει τις πολιτικές διαιρέσεις εντός του στρατού, ενώ οι συστηματικοί περιορισμοί στα κοσμικά μέσα ενημέρωσης έχουν δώσει στον Ερντογάν περισσότερο έλεγχο στο τι βλέπει και τι ακούει το τουρκικό κοινό.

Ορισμένα από αυτά τα μέτρα λειτούργησαν. Οι πραξικοπηματίες δεν βρήκαν υποστήριξη στο πλαίσιο του στρατού εκτός της δικής τους κλίκας και πιστοί αστυνομικοί πολέμησαν τις εξεγερμένες στρατιωτικές μονάδες. Η στρατηγική των μέσων ενημέρωσης δεν λειτούργησε τόσο καλά - ήταν μία κοσμική εταιρεία μέσων ενημέρωσης που πρώτη επέτρεψε στον Ερντογάν να αντιμετωπίσει το έθνος τη νύχτα του πραξικοπήματος.

Ο Ερντογάν έχει σαφώς αποφασίσει να μην το ρισκάρει. Μέχρι την Πέμπτη, 9.194 άτομα είχαν συλληφθεί, σύμφωνα με την εφημερίδα Hurriyet. Από αυτούς, οι 1.000 ήταν αξιωματικοί της αστυνομίας - ο πρόεδρος δεν εμπιστεύεται ακόμα και αυτές τις σε μεγάλο βαθμό πιστές δυνάμεις. Μαζί με 7.500 συλλήψεις στο στρατό, υπήρξαν δεκάδες χιλιάδες απολύσεις στο εκπαιδευτικό σύστημα, το δικαστικό σώμα και στον γραφειοκρατικό μηχανισμό της κυβέρνησης. Ο Ερντογάν, ο οποίος κατηγορεί εδώ και καιρό τον κληρικό Φετουλάχ Γκιουλέν με έδρα τις ΗΠΑ, για το πραξικόπημα, είναι πιθανό να "δουλεύει" με βάση λίστες υπόπτων γκιουλενιστών. Στο εκπαιδευτικό σύστημα, ο ίδιος φαίνεται να προσπαθεί να εξαλείψει την εκκοσμίκευση και μπορεί να σχεδιάζει να τοποθετήσεις περισσότερο θρήσκους πρυτάνεις και καθηγητές.

Την Πέμπτη, κήρυξε ένα καθεστώς έκτακτης ανάγκης τριών μηνών - που επιτρέπει ουσιαστικά την άμεση προεδρική εξουσία, δίνοντας στον Ερντογάν εξουσίες που δεν διαθέτει σύμφωνα με το σύνταγμα. Η Τουρκία ανέστειλε επίσης την προσήλωσή της στην Ευρωπαϊκή Σύμβαση για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα, κάτι που κατά πάσα πιθανότητα σημαίνει ότι θα πρέπει να εφαρμοστεί κάποια μορφή εξωδικαστικής τιμωρίας. Όλα αυτά τρομάζουν τους επενδυτές, οι οποίοι απορρίπτουν τα τουρκικά ομόλογα. Η λίρα έπεσε απότομα και οι εκκαθαρίσεις έχουν οδηγήσει σε εικασίες ότι ο Ερντογάν μπορεί να κινείται προς μια ισλαμική δημοκρατία.

Τα μέτρα αυτά δεν παρέχουν καμία ένδειξη ότι το αποτυχημένο πραξικόπημα πρόκειται να ανοίξει το δρόμο για περισσότερη δημοκρατία. Και όμως ο εκδημοκρατισμός είναι μια πιθανή μακροπρόθεσμη έκβαση. Δουλεύοντας με ένα σύνολο δεδομένων από όλα τα επιτυχημένα και μη πραξικοπήματα σε αυταρχικές χώρες μεταξύ του 1950 και του 2008, οι Thyne και Powell απέδειξαν σε μια εργασία του 2014 ότι τα επιτυχημένα πραξικοπήματα μπορεί να παρέχουν το σοκ που είναι "σχεδόν πάντα απαραίτητο για να κάνει τα αυταρχικά καθεστώτα να αλλάξουν σθεναρά την συνεχή πορεία καταπίεσής τους". Τα αποτυχημένα πραξικοπήματα συχνά έχουν παρόμοιο αποτέλεσμα, όπως έγραψαν:

"Σε αντίθεση με εξεγέρσεις και ταραχές, οι οποίες μπορεί να κατασταλούν από τους ηγέτες όπως ο απλός χουλιγκανισμός, μια επίθεση από τις άλλες ελίτ εντός του κράτους χρησιμεύει ως ένα αξιόπιστο μήνυμα, ότι η κατάσταση πρέπει να αλλάξει δραστικά για να διατηρήσει ο ηγέτης την εξουσία. Ακόμη και αν ο ηγέτης δηλώνει νίκη στην αντιμετώπιση μιας απόπειρας πραξικοπήματος, ο ίδιος δεν μπορεί να είναι βέβαιος πόσοι συνωμότες συνεχίζουν να υπάρχουν και κατά πόσον η αντικαθεστωτική θέρμη τους ενθαρρύνθηκε ή εξασθένισε από την απόπειρα πραξικοπήματος. Αυτό ισχύει ιδιαίτερα όταν ένα πραξικόπημα δεν αλλάζει τις συνθήκες που οδήγησαν στο πραξικόπημα εξ' αρχής".

Οι Thyne και Powell χρησιμοποίησαν τον δείκτη "Polity IV" ως το μέτρο της δημοκρατίας. Με αυτό το πρότυπο, η Τουρκία είναι πιο δημοκρατική από τις περισσότερες χώρες όπου έχουν λάβει χώρα πραξικοπήματα. Η προηγούμενη εμπειρία με τη δημοκρατία είναι ένα ακόμα ισχυρός προγνωστικός παράγοντας του μετα-πραξικοπηματικού εκδημοκρατισμού.

Ένας ηγέτης, όταν επιβιώσει από ένα πραξικόπημα, γράφουν οι ερευνητές, θα μπορούσε - και συνήθως το κάνει- να συμμετέχει σε θωράκιση από πραξικόπημα, επιδιώκοντας να εξαγνίσει την ελίτ, να διχάσει ή να αποδυναμώσει το στρατό και να δώσει περισσότερη δύναμη στις πιστές μονάδες. Αυτό, όμως, συνήθως έχει ως αποτέλεσμα την αποδυνάμωση των στρατιωτικών δυνατοτήτων της χώρας, και η Τουρκία δεν μπορεί να αντέξει κάτι τέτοιο: διεξάγει έναν πόλεμο εναντίον των Κούρδων αυτονομιστών και είναι σημαντική για τις προσπάθειες των Δυτικών στη Συρία.

Με αυτή τη λογική, η καταστολή του Ερντογάν θα πρέπει να είναι βραχύβια. Χρειάζεται να αποδείξει στους πιθανούς πραξικοπηματίες ότι το κόστος του να εξεγείρονται μπορεί να είναι απαγορευτικά υψηλό, αλλά το να βυθίσει τη χώρα σε μια παρατεταμένη περίοδο καχυποψίας, εκκαθαρίσεων, οικονομικής αβεβαιότητας και στρατιωτικής αδυναμίας είναι εκτός συζήτησης, αν ο Ερντογάν θέλει να εδραιώσει την εξουσία του.

Προς το παρόν, ωστόσο, ο Τούρκος ηγέτης φαίνεται να είναι θυμωμένος και να έχει παγιδευτεί στη βραχυπρόθεσμη σκέψη. Επιτίθεται σε Ευρώπη και ΗΠΑ, εν μέρει, σε μια προσπάθεια να καλύψει την εγχώρια πίστη και ψάχνει πιθανούς εχθρούς παντού. Δεν έχει, όμως, καταφέρει να κρατηθεί στην εξουσία από το 2003 σκεφτόμενος βραχυπρόθεσμα. Κάποια στιγμή, θα πρέπει να σκεφτεί τους βασικούς λόγους για το πραξικόπημα. Θα πρέπει να περιορίσει τα αντίποινα και να κάνει μια προσπάθεια να δελεάσει ξανά τους επενδυτές. Η Τουρκία μπορεί ακόμη να γίνει μια λιγότερο περιοριστική χώρα από ότι ήταν πριν από το πραξικόπημα. Αυτό, βέβαια, είναι μόνο μια θεωρητική δυνατότητα. Ωστόσο, η τακτική θωράκισης από πραξικόπημα δεν είναι ποτέ 100 τοις εκατό αποτελεσματική και αν ο Ερντογάν δεν σταματήσει την μανία του, μπορεί να αντιμετωπίσει μια καλύτερα οργανωμένη εξέγερση στους δρόμους.

bloomberg.com

Διαβάστε περισσότερα