Το μέλλον της Ευρωπαϊκής Ένωσης

15:18 26/3/2017 - Πηγή: Antinews

Στα 60ά γενέθλιά της, η Ευρωπαϊκή Ένωση είναι σε κακή κατάσταση. Χρειάζεται μεγαλύτερη ευελιξία για να αναζωογονηθεί, υποστηρίζει ο John Peet.

Το ευρωπαϊκό σχέδιο πολλές φορές δίνει την εντύπωση ότι είναι σε διαρκή κρίση. Πράγματι, ο πνευματικός πατέρας του, Ζαν Μονέ, το είδε ως τον καλύτερο τρόπο για να προχωρήσει στον προτιμώμενο στόχο του, την "ολοένα στενότερη ένωση", υποστηρίζοντας ότι "η Ευρώπη θα πρέπει να σφυρηλατηθεί μέσα από κρίσεις, και θα είναι το άθροισμα των λύσεων που υιοθετούνται σε αυτές τις κρίσεις". Ωστόσο, καθώς η

ένωση γιορτάζει τα 60 χρόνια από την ίδρυσή της συνθήκης που υπογράφηκε στη Ρώμη στις 25 Μαρτίου 1957, έχει μεγαλύτερα προβλήματα από ποτέ.

Ένας μεγάλος λόγος για αυτό είναι η πολιτική στις χώρες-μέλη της ΕΕ. Κρίσιμες εκλογές "παραμονεύουν" σε πολλές χώρες φέτος, και λαϊκιστικά κόμματα σε αντίθεση με το ευρωπαϊκό σχέδιο και υπέρ των δημοψηφισμάτων για την ένταξη στο ευρώ, την ΕΕ ή και τα δύο είναι πιθανό να τα πάνε καλά. Στην Ολλανδία, το αντιευρωπαϊκό Κόμμα Ελευθερίας του Γκέερτ Βίλντερς απέκτησε έδρες στις εκλογές στις 15 Μαρτίου, αν και λιγότερες από ό,τι πολλοί είχαν φοβηθεί. Στη Γαλλία, η Μαρίν Λεπέν του Εθνικού Μετώπου αναμένεται να κερδίσει μια θέση στο δεύτερο γύρο των προεδρικών εκλογών στις αρχές Μαΐου, όπως ακριβώς και ο πατέρας της το 2002. Παρά το γεγονός ότι, όπως και αυτός, θα χάσει κατά πάσα πιθανότητα, θα έρθει πιο κοντά στη νίκη απ' ότι εκείνος. Και αν χάσει, μπορεί να είναι από τον Εμανουέλ Μακρόν, ο οποίος λειτουργεί ως αουτσάιντερ με ένα αδοκίμαστο πολιτικό κόμμα.

Στη συνέχεια, το Σεπτέμβριο, η Γερμανία θα προσέλθει στις κάλπες, και το αντιευρωπαϊκό κόμμα Εναλλακτική για τη Γερμανία είναι πιθανό να κερδίσει τις πρώτες έδρες του στην Ομοσπονδιακή Βουλή. Παρά το γεγονός ότι η Άνγκελα Μέρκελ μπορεί ακόμα να παραμείνει καγκελάριος, ο νέος Σοσιαλδημοκράτης αμφισβητίας της, Μάρτιν Σουλτς, είναι πολύ κοντά στις δημοσκοπήσεις. Αν αντικαταστήσει τη Μέρκελ, το σοκ για το ευρωπαϊκό πρόγραμμα που έχει προωθήσει εδώ και 12 χρόνια θα είναι βαθύ. Η Ιταλία πρέπει επίσης να διεξάγει εκλογές στις αρχές του 2018. Δύο από τα κορυφαία κόμματα της έχουν σε διαφορετικές χρονικές στιγμές ζητήσει δημοψήφισμα για την ένταξη της χώρας στο ευρώ.

Ένας λόγος για την πιθανή επιτυχία των λαϊκιστών εναντίον των κατεστημένων φορέων είναι ότι το οικονομικό κλίμα της Ευρώπης είναι τόσο απαισιόδοξο. Παρόλο που η ανάπτυξη έχει επιστρέψει και η ζώνη του ευρώ έχει σταθεροποιηθεί, οι ρυθμοί ανάπτυξης εξακολουθούν να είναι χαμηλοί και, ιδίως στην περιοχή της Μεσογείου, η ανεργία (ιδίως των νέων) είναι τιμωρητικά υψηλή. Η Ελλάδα παραμένει μία άλυτη περίπτωση στο θέμα της χρεοκοπίας και οι αγορές είναι νευρικές για την Ιταλία και τη Γαλλία. Το δημόσιο χρέος σε όλη την Ένωση παραμένει μεγάλο και η πρόοδος στην απελευθέρωση των διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων έχει σταματήσει σε μεγάλο βαθμό. Η ευρωζώνη έχει μία μερική τραπεζική ένωση, ένα κεντρικό ταμείο διάσωσης και μία Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (ΕΚΤ) που είναι έτοιμη να δράσει ως δανειστής έσχατης ανάγκης, αλλά η αρχιτεκτονική της παραμένει ατελής και υπάρχει μικρή συμφωνία για το πώς θα ολοκληρώσει το έργο.

Η μετανάστευση παραμένει ένα τεράστιο πρόβλημα. Οι αριθμοί που εισέρχονται στην ΕΕ από τη Μέση Ανατολή και την Αφρική έχουν μειωθεί πολύ, αλλά κυρίως λόγω της αμφιβόλου διμερούς συμφωνίας με την Τουρκία για να κλείσει η κύρια οδός διέλευσης προς την Ελλάδα, που θα μπορούσε να καταρρεύσει ανά πάσα στιγμή. Εκατοντάδες επίδοξοι μετανάστες εξακολουθούν να μεταφέρονται με σαπιοκάραβα σε όλη την Μεσόγειο κάθε εβδομάδα. Η κατανομή μεταξύ των χωρών εκείνων των προσφύγων που πέρασαν στην ΕΕ έχει δημιουργήσει σοβαρές εντάσεις, με τη Γερμανία ιδιαίτερα εξοργισμένη από την άρνηση των χωρών της Κεντρικής Ευρώπης να παραλάβουν περισσότερους -πλην ελάχιστων. Οι εργασίες για την ενίσχυση των εξωτερικών συνόρων της Ένωσης ήταν μη συντονισμένες, στην καλύτερη περίπτωση. Εσωτερικά, το σύστημα χωρίς σύνορα της Σένγκεν αντιμετωπίζει πρόβλημα και αρκετοί συνοριακοί έλεγχοι έχουν θεσπιστεί εκ νέου.

Η επιδείνωση του γεωπολιτικού περιβάλλοντος κάνει τα πράγματα χειρότερα. Η αναταραχή και ο πόλεμος στη Μέση Ανατολή και στη Βόρεια Αφρική ήταν μία μεγάλη αιτία της αύξησης των μεταναστευτικών εισροών. Μια επιθετική Ρωσία υπό τον πρόεδρο Βλαντιμίρ Πούτιν θεωρείται πλέον ως μια άμεση απειλή, ιδιαίτερα στην ανατολική Ευρώπη. Ο πρόεδρος της Τουρκίας, Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, γυρίζει την πλάτη του σε μια ομάδα που φαίνεται να έχει απορρίψει τις φιλοδοξίες του για ένταξη, ενώ απορρίπτει τις δημοκρατικές αξίες της. Και, επιπλέον, ο νέος πρόεδρος των ΗΠΑ, Ντόναλντ Τραμπ, έχει φανεί εχθρικός όχι μόνο στο πολυμερές ελεύθερο εμπόριο και στους μουσουλμάνους μετανάστες, αλλά κατά διαστήματα και στην ΕΕ, επαινώντας την απόφαση της Βρετανίας να φύγει και παροτρύνοντας και άλλους να ακολουθήσουν.

Αυτό δείχνει ίσως στο μεγαλύτερο τρέχον μέλημα όλων: την αντιδημοτικότητα της ΕΕ, τόσο με τις εθνικές κυβερνήσεις όσο και με τους ψηφοφόρους της. Μετά το δημοψήφισμα του περασμένου Ιουνίου, στο οποίο οι Βρετανοί αποφάσισαν να φύγουν με 52% υπέρ και 48% κατά, η πρωθυπουργός τους Τερέζα Μέι πρόκειται να ενεργοποιήσει την διετή διαδικασία για το Brexit σύμφωνα με το άρθρο 50 της Συνθήκης της ΕΕ. Το Brexit μπορεί να είναι πιο επώδυνο για τη Βρετανία από ό,τι για τους 27 εταίρους της, αλλά εξακολουθεί να αποτελεί απειλή για το μέλλον της Ένωσης που στο παρελθόν μόνο επεκτεινόταν. Κάποιοι πολιτικοί σε άλλες χώρες έχουν ανοιχτά δηλώσει ότι θέλουν να ακολουθήσουν το παράδειγμα της Βρετανίας. Τα ποσοστά δημοτικότητας της ΕΕ σε άλλες χώρες-μέλη έλαβαν μια μικρή ώθηση από την απόφαση του Brexit, αλλά παραμένουν εντυπωσιακά χαμηλά σε σχέση με το παρελθόν.

Πράγματι, κάθε φορά που κάποια ευρωπαϊκή συνθήκη έχει τεθεί σε ψηφοφορία κατά τα τελευταία χρόνια, είχε τις ίδιες πιθανότητες να απορριφθεί, όσο και να εγκριθεί. Οι Δανοί και οι Ιρλανδοί είναι διάσημοι για το γεγονός ότι εκλήθησαν να ψηφίσουν δύο φορές για να παράγουν το επιθυμητό αποτέλεσμα. Γάλλοι και οι Ολλανδοί ψηφοφόροι καταψήφισαν την συνταγματική συνθήκη της ΕΕ το 2005. Οι Ολλανδοί απέρριψαν επίσης μια συμφωνία σύνδεσης με την Ουκρανία το περασμένο έτος. Σε πρωτεύουσες σε όλη την Ευρώπη, διπλωμάτες συμπεραίνουν ζοφερά ότι δεν μπορεί να υπάρξει άλλη συνθήκη, επειδή τουλάχιστον μία χώρα σίγουρα θα αποτύχει να την επικυρώσει.

Τα θεσμικά όργανα των Βρυξελλών δεν είναι σε πολύ καλύτερη κατάσταση. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή υπό τον Ζαν-Κλοντ Γιούνκερ μείωσε αξιέπαινα την παραγωγή της γραφειοκρατίας. Ωστόσο, ο Γιούνκερ ήταν μια κακή επιλογή, που επιβλήθηκε στους ηγέτες της ΕΕ από ένα φιλόδοξο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Ο πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, Ντόναλντ Τουσκ, ενίοτε ασχολείται με το να διαφωνεί με την κυβέρνηση της γενέτειράς του Πολωνίας. Το κοινοβούλιο συνεχίζει να δείχνει και να αυξάνει τη δύναμή του, αλλά οι ψηφοφόροι το περιφρονούν. Η προσέλευση στις άμεσες εκλογές από τις πρώτες το 1979 έχει πέσει, φτάνοντας ένα νέο χαμηλό του 42,6% το 2014.

Όταν η περισσότερη Ευρώπη δεν είναι η απάντηση

Οι Ευρωπαίοι ηγέτες που γιορτάζουν στη Ρώμη γνωρίζουν καλά αυτά τα προβλήματα. Οι απαντήσεις τους σε παρόμοια προβλήματα στο παρελθόν κατατάσσονται σε δύο κατηγορίες, καμία από τις οποίες δεν φαίνεται επαρκής αυτή τη φορά. Η μία είναι να ακολουθήσουν τις συμβουλές του Μονέ και να λάβουν ένα περαιτέρω τολμηρό άλμα προς την όλο και στενότερη ένωση. Μετά την απόφαση του Brexit έχει υπάρξει πολλή συζήτηση για μια νέα γαλλο-γερμανική πρωτοβουλία για την επανεκκίνηση του πρότζεκτ. Είναι αλήθεια ότι οι πιστοί, όπως ο Γκι Φερχόφσταντ, πρώην Βέλγος πρωθυπουργός που είναι τώρα επικεφαλής της Ομάδας των Φιλελευθέρων στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και μόλις έγραψε το βιβλίο "Ευρώπη, Τελευταία ευκαιρία», υποστηρίζουν ότι, δεδομένου ότι τα προβλήματα της ένωσης δημιουργούνται κυρίως σε εθνικό επίπεδο, η περισσότερη Ευρώπη και το άλμα προς την όλο και στενότερη ένωση θα πρέπει να είναι η απάντηση.

Ωστόσο, η απόδειξη είναι ότι οι άνθρωποι στις περισσότερες χώρες-μέλη απλά δεν συμφωνούν. Το Brexit ήταν μια προειδοποίηση για το τι μπορεί να συμβεί όταν η ΕΕ χάνει την επαφή με τους ψηφοφόρους. Και πολλές κυβερνήσεις, επίσης, διαφωνούν με τον Φερχόφσταντ. Οι πολιτικοί ηγέτες της Γαλλίας και της Γερμανίας αντιμετωπίζουν τώρα την ένωση ως ουσιαστικά μια διακυβερνητική οργάνωση και δυσφημούν ανοιχτά την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Κατά τη διάρκεια της κρίσης του ευρώ, η Μέρκελ άρχισε να μιλά καταφανώς για μια "μέθοδο της Ένωσης" με βάση τις εθνικές πρωτεύουσες και τα κοινοβούλια αντί της κλασικής μεθόδου του Μονέ που βασίζεται στα θεσμικά όργανα της ΕΕ. Ακόμα και στην Ιταλία, ο Ματέο Ρέντσι, ένας παθιασμένος φιλοευρωπαϊστής, πέρασε ένα μεγάλο μέρος της πρόσφατης πρωθυπουργίας του επιτιθέμενος στις Βρυξέλλες για την υπερβολική ακαμψία στην εφαρμογή των κανόνων του ευρώ.

Αυτό αφήνει το δεύτερο είδος της απάντησης, η οποία πρόκειται να λυθεί. Εξάλλου, στις κρίσεις του ευρώ και της μετανάστευσης φαίνεται να έχουν περάσει τα χειρότερα. Η υπερβολική λιτότητα μπορεί να κάνει μεγάλη ζημιά, αλλά εκτός από την Ελλάδα, έχει τελειώσει σε μεγάλο βαθμό. Η ενιαία αγορά, ίσως το μεγαλύτερο επίτευγμα της ένωσης, έχει επιζήσει της οικονομικής κρίσης και σίγουρα μπορεί να ξεπεράσει το Brexit. Ο τομέας της συνεργασίας της εσωτερικής ασφάλειας στην τρομοκρατία και το έγκλημα είναι πιο κοντά από ποτέ. Στην εξωτερική πολιτική, οι χώρες της ΕΕ έχουν επιδείξει αξιέπαινη ενότητα στο θέμα των κυρώσεων στη Ρωσία, και ήταν ζωτικής σημασίας η συμβολή τους στην επίτευξη μιας πυρηνικής συμφωνίας με το Ιράν. Ενώ οι οικονομίες βελτιώνονται και οι δύσκολες φετινές εκλογές είναι σε εξέλιξη, η Ένωση θα καταφέρει με κάποιο τρόπο να συνεχίσει.

Αυτή είναι πράγματι η πιο πιθανή πορεία των γεγονότων, όμως εμπεριέχει σοβαρούς κινδύνους. Ένα ημιτελές ευρώ δεν μπορεί να είναι βιώσιμο μακροπρόθεσμα. Αν έπληττε την ευρωζώνη κάποια άλλη οικονομική κρίση, που κάποια στιγμή σίγουρα θα την πλήξει, το νόμισμα θα μπορούσε να καταρρεύσει. Ακόμη χειρότερα, τόσο η ευρωζώνη όσο και η ευρύτερη ΕΕ παραμένουν ευάλωτες σε πολιτικό ατύχημα ανά πάσα στιγμή. Οι πιθανότητες περιλαμβάνουν μια ανανεωμένη ελληνική κρίση, την άφιξη ανοιχτά αντιευρωπαίων ηγετών στη Γαλλία ή την Ιταλία, ή μια πιο σταθερή περιχαράκωση σε μία ή περισσότερες χώρες της Ανατολικής Ευρώπης αυτού που αποκαλούν "ανελεύθερη δημοκρατία". Λαμβάνοντας υπόψη τις προκλήσεις που αντιμετωπίζει η Ένωση, οι πρόχειρες λύσεις μπορεί πλέον να μην είναι η ασφαλέστερη επιλογή. Το Brexit θα μπορούσε ακόμη να αντιγραφεί από κάποιο άλλο μέλος, με αποτέλεσμα την αργή κατάρρευση της ένωσης. Όπως δήλωσε στο γερμανικό περιοδικό Der Spiegel ο σημερινός υπουργός Εξωτερικών της Γερμανίας Ζίγκμαρ Γκάμπριελ τον Ιανουάριο, "δεν είναι πλέον αδιανόητο η [ΕΕ] να διασπαστεί".

Παραλλαγές σε ένα οικείο θέμα

Αυτό που πραγματικά χρειάζεται είναι μια δημιουργική επανεξέταση ολόκληρου του ευρωπαϊκού σχεδίου. Η πιο προφανής ιδέα είναι να εγκαταλείψουν την άκαμπτη ιδέα "ένα μοντέλο για όλες τις δουλειές" και να υιοθετήσουν τη μεγαλύτερη ευελιξία ενός δικτύου. Αυτό βασίζεται σε τρεις απλές παρατηρήσεις. Η πρώτη είναι ότι ελάχιστες από τις 27 χώρες- μέλη της ΕΕ που θα παραμείνουν μετά το Brexit ευνοούν μια πολύ βαθύτερη πολιτική και οικονομική ολοκλήρωση. Η δεύτερη, ότι αυτές οι 27 χώρες έχουν ενσωματωθεί στην ΕΕ με πολλούς διαφορετικούς τρόπους: όλες είναι στην ενιαία αγορά, 26 στην τραπεζική ένωση, 21 στη Σένγκεν, άλλες 21 στο ΝΑΤΟ και 19 στη ζώνη του ευρώ, για να παραθέσουμε μόλις πέντε παραδείγματα. Και η τρίτη παρατήρηση είναι ότι η ευρωπαϊκή ήπειρος είναι το σπίτι όχι μόνο των 28 κρατών-μελών της ΕΕ, αλλά 48 χωρών συνολικά. Εκείνες εκτός ΕΕ φιλοδοξούν να διατηρούν ιδιαίτερες σχέσεις με την ένωση και κάποιες ανήκουν σε κομμάτια της ήδη.

Μια τέτοια ανομοιογένεια θα μπορούσε να οδηγήσει σε ένα σενάριο, στο οποίο οι χώρες της Ευρώπης κινούνται με διαφορετικές ταχύτητες, και όχι πάντα προς την ίδια κατεύθυνση. Εντός της ΕΕ, η ιδέα αυτή έχει μια μακρά ιστορία. Το 1975 η έκθεση Τίντεμανς, που συντάχθηκε από τον πρώην πρωθυπουργό του Βελγίου, προώθησε την ιδέα μιας Ευρώπης δύο ταχυτήτων. Το 1994, ο Εντουάρ Μπαλαντίρ, τότε πρωθυπουργός της Γαλλίας, πρότεινε μια Ευρώπη τριών ομόκεντρων κύκλων: έναν εσωτερικό πυρήνα του ενιαίου νομίσματος, μια μέση βαθμίδα όσων είναι στην ΕΕ αλλά όχι στο ενιαίο νόμισμα, και έναν εξωτερικό κύκλο μη μελών με στενούς δεσμούς με την ΕΕ. Την ίδια χρονιά δύο Γερμανοί Χριστιανοδημοκράτες βουλευτές, ο Καρλ Λάμερς και ο Βόλφγκανγκ Σόιμπλε (σήμερα υπουργός Οικονομικών της Γερμανίας), πρότεινε ένα κεντρικό "σκληρό πυρήνα".

Οι Συνθήκες της ΕΕ αργότερα τροποποιήθηκαν ώστε να επιτρέψουν την "ενισχυμένη συνεργασία" των υποομάδων. Το 2000 ο Γιόσκα Φίσερ, Γερμανός υπουργός Εξωτερικών, πρότεινε μια "avant-garde" από χώρες που είναι έτοιμες να οικοδομήσουν μια ομοσπονδιακή Ευρώπη. Ο Ζακ Σιράκ, πρόεδρος της Γαλλίας, μίλησε για "ομάδες πρωτοπόρους". Οι Βρετανοί προτιμούν τον όρο "μεταβλητή γεωμετρία". Το 2012 ο Ζαν-Κλοντ Πιρίς, πρώην επικεφαλής νομικός σύμβουλος στο Συμβούλιο των Υπουργών, έγραψε ένα βιβλίο υπέρ μιας Ευρώπης δύο ταχυτήτων.

Η ιδέα της ενισχυμένης συνεργασίας πρόσφατα κέρδισε εκ νέου ενδιαφέρον. Σε μια σύνοδο κορυφής της ΕΕ στη Μάλτα τον περασμένο μήνα, η Μέρκελ υποστήριξε στους εταίρους της ότι θα πρέπει να δεσμευθούν σε μια ένωση "διαφορετικών ταχυτήτων". Η πρόσφατη Λευκή Βίβλος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για το μέλλον της Ευρώπης πρότεινε πέντε επιλογές, μία εκ των οποίων ήταν να προχωρήσουν άμεσα σε μια Ευρώπη πολλών ταχυτήτων. Οι ηγέτες της Γαλλίας, της Γερμανίας, της Ιταλίας και της Ισπανίας υποστήριξαν αμέσως την αρχή αυτής της επιλογής, όπως και ο Γιόζεφ Μουσκάτ, ο πρωθυπουργός της Μάλτας, η οποία κατέχει την εκ περιτροπής προεδρία του Συμβουλίου.

Δεύτερη σκέψη

Ωστόσο, με μικρές εξαιρέσεις, αυτές οι ιδέες δεν έχουν αποδώσει καρπούς. Η ενισχυμένη συνεργασία έχει χρησιμοποιηθεί, αλλά τρεις φορές, για το διασυνοριακό διαζύγιο, το ευρωπαϊκό δίπλωμα ευρεσιτεχνίας και τα δικαιώματα ιδιοκτησίας. Μια τέτοια έλλειψη αποτελεσμάτων αντικατοπτρίζει εν μέρει τους φόβους ότι μια πολλαπλών ταχυτήτων Ευρώπη θα μπορούσε να αρχίσει να αναιρεί την ΕΕ. Αυτό εξηγεί επίσης τις ανεπιθύμητες αντιδράσεις σε μια μελέτη μιας ομάδας εμπειρογνωμόνων από τον Αύγουστο του 2016, που δημοσιεύτηκε από ένα think-tank των Βρυξελλών, το Bruegel, με τίτλο "Η Ευρώπη μετά το Brexit: Μια πρόταση για μία ευρωπαϊκή εταιρική σχέση". Μια τέτοια συνεργασία θα μπορούσε, ανέφερε η μελέτη, να προσφέρει στις χώρες μη μέλη της ΕΕ μερική ένταξη στην ενιαία αγορά, χωρίς πλήρη ελεύθερη κυκλοφορία των εργαζομένων, αλλά και να δημιουργήσει ένα σύστημα λήψης αποφάσεων που θα τους δίνει τρόπο τινά, άτυπα τον λόγο (αλλά καμία επίσημη ψήφο) στην δημιουργία των κανόνων. Το έγγραφο υποστήριζε ότι η Βρετανία, και ίσως και άλλοι, μπορεί να ενδιαφέρονται. Αλλά τόσο οι Βρυξέλλες όσο και οι εθνικές πρωτεύουσες απέρριψαν την πρόταση, διότι θα άφηνε τη Βρετανία και με την πίτα ολόκληρη (χωρίς φραγμούς στην πρόσβαση στην ενιαία αγορά) και με τον σκύλο χορτάτο (όρια στην ελεύθερη κυκλοφορία).

Η ιδέα αξίζει σίγουρα μια δεύτερη ματιά. Η ένωση των 28 ή ακόμα και των 27 μελών είναι πολύ διαφορετική από την αρχική ομάδα των έξι. Υπάρχουν αμέτρητα παραδείγματα εξαιρέσεων από τις κοινές πολιτικές, που κυμαίνονται από μεγάλες (το να μείνουν εκτός ευρώ, ή της κοινής πολιτικής ασφάλειας και άμυνας ή της Σένγκεν) ως ήσσονος σημασίας (έλεγχοι στις αγορές από ξένους κατοικιών στη Δανία και την Αυστρία, ή την παρέκκλιση της Σουηδίας από τους κανόνες για τον μασώμενο καπνό και την πώληση αλκοόλ). Υπό αυτή την έννοια, μια ένωση πολλαπλών ταχυτήτων και διαστάσεων υπάρχει ήδη.

economist.com

Διαβάστε περισσότερα