Βλάπτουν οι ειδήσεις;

12:02 21/4/2013 - Πηγή: Antinews

Ο Ελβετός Rolf Dobelli , συγγραφέας του βιβλίου «The Art of Thinking Clearly» («Η τέχνη της καθαρής σκέψης») δεν παρακολουθεί ειδήσεις. Προβάλλει αυτή την αποχή ως στάση ζωής, με μια ίσως επιτηδευμένη υπερβολή που πλησιάζει το γνωστό μότο της αποτοξίνωσης «Με λένε … και είμαι καθαρός», παραθέτοντας ωστόσο βάσιμα επιχειρήματα.

Πρόσφατα, ο Guardian

δημοσίευσε μια σύνοψη του άρθρου του «Αποφύγετε τις ειδήσεις». Η παρακολούθηση ειδήσεων βλάπτει την υγεία. Οδηγεί σε φόβο και επιθετικότητα και παρακωλύει τη δημιουργικότητα καθώς και την εις βάθος σκέψη.

Η λύση; Σταματήστε την εντελώς! Αυτά υποστηρίζει συνοπτικά ο Dobelli. Είναι έτσι; Οι θέσεις του τις τελευταίες δεκαετίες, οι οξυδερκείς διέγνωσαν τους κινδύνους από την υπερκατανάλωση τροφίμων (παχυσαρκία, διαβήτης) και τροποποίησαν τη διατροφή τους. Όμως οι περισσότεροι δεν έχουν ακόμα αντιληφθεί πως η είδηση είναι για τον νου ό,τι η ζάχαρη για το σώμα.

Οι ειδήσεις πέπτονται εύκολα. Τα μέσα μαζικής ενημέρωσης μας τροφοδοτούν με μπουκίτσες ασήμαντων θεμάτων, κουτσομπολιά που δεν αφορούν πραγματικά τη ζωή μας και δεν απαιτούν σκέψη. Αυτός είναι ο λόγος που δεν φτάνουμε σχεδόν ποτέ σε κορεσμό.

Σε αντίθεση με την ανάγνωση βιβλίων και μακροσκελών άρθρων από περιοδικά (που απαιτούν σκέψη), μπορούμε να «καταπιούμε» απεριόριστες ποσότητες έκτακτων ειδήσεων, οι οποίες λειτουργούν για το μυαλό όπως οι πολύχρωμες καραμέλες.

Σήμερα, αναφορικά με την ακατάπαυστη ειδησεογραφική πληροφόρηση έχουμε φτάσει στο ίδιο σημείο όπου βρισκόμασταν αντίστοιχα πριν από 20 χρόνια σε σχέση με τη διατροφή. Αρχίσαμε να αναγνωρίζουμε πόσο τοξική μπορεί να γίνει.

Οι ειδήσεις παραπλανούν

Δείτε το ακόλουθο συμβάν (δανεισμένο από τον Nassim Taleb). Μια γέφυρα καταρρέει ενώ διέρχεται ένα αυτοκίνητο. Σε τι θα εστιάσουν τα μέσα μαζικής ενημέρωσης; Στο αυτοκίνητο. Στον οδηγό. Από πού ερχόταν. Πού πήγαινε. Πώς βίωσε την κατάρρευση (εάν επέζησε). Αλλά όλα αυτά είναι ασήμαντα. Ποιο είναι το σημαντικό; Η κατασκευαστική αναξιοπιστία της γέφυρας. Αυτός υπήρξε ο αφανής κίνδυνος που κρυβόταν στη συγκεκριμένη και ενδεχομένως κρύβεται και σε άλλες γέφυρες. Όμως, το αυτοκίνητο προκαλεί εύκολα εντυπώσεις, είναι συγκεκριμένο και όχι αφηρημένο – όπως ο κίνδυνος. Και είναι μια είδηση φθηνή να παραχθεί.

Οι ειδήσεις μας οδηγούν στο να ζούμε με εντελώς λανθασμένη αντίληψη κινδύνου στο μυαλό μας. Έτσι, η τρομοκρατία είναι υπερτιμημένη. Το χρόνιο στρες υποτιμημένο. Η κατάρρευση της Lehman Brothers υπερτιμημένη. Η δημοσιονομική επιπολαιότητα υποτιμημένη. Οι αστροναύτες υπερτιμημένοι. Οι νοσοκόμες υποτιμημένες. Το να εκτίθεσαι στον Τύπο είναι παραλογισμός. Βλέποντας στην τηλεόραση ένα αεροπορικό δυστύχημα μεταβάλλεται η στάση σας ως προς αυτόν τον κίνδυνο, ανεξάρτητα από την πραγματική πιθανότητα που υπάρχει να συμβεί. Σφάλλετε αν νομίζετε ότι μπορείτε αυτό να το αντισταθμίσετε με την προσωπική σας θεώρηση (για το ζήτημα).

Οι ειδήσεις είναι ασήμαντες

Από τις περίπου 10.000 ειδήσεις που έχετε διαβάσει τους τελευταίους 12 μήνες, μπορείτε να αναφέρετε μια που – επειδή την προσλάβατε – σας βοήθησε να πάρετε μια καλύτερη απόφαση για ένα σοβαρό θέμα που αφορά τη ζωή σας, την καριέρα σας ή την επιχείρησή σας; Ουσιαστικά, η «κατανάλωση» ειδήσεων δεν είναι σημαντική για τη ζωή σας. Αλλά οι άνθρωποι δυσκολεύονται να αναγνωρίσουν τι είναι σημαντικό, ενώ ευκολότερα αναγνωρίζουν τι είναι νέο. Το σημαντικό εναντίον του νέου είναι η βασική διαμάχη στην σύγχρονη εποχή. Οι ειδησεογραφικοί οργανισμοί θέλουν να πιστεύετε ότι οι ειδήσεις σας προσφέρουν ανταγωνιστικό πλεονέκτημα. Πολλοί όντως το πιστεύουν. Ανησυχούν όταν χάνουν τη ροή των ειδήσεων. Στην πραγματικότητα, η κατανάλωση ειδήσεων αποτελεί ανταγωνιστικό μειονέκτημα. Όσο λιγότερο καταναλώνετε ειδήσεις, τόσο μεγαλύτερο το πλεονέκτημα σας.

Οι ειδήσεις δεν έχουν ερμηνευτική αξία

Οι ειδήσεις είναι φυσαλίδες που αναδύονται στην επιφάνεια από έναν βαθύτερο κόσμο. Θα σας βοηθήσει η συσσώρευση γεγονότων να αντιληφθείτε τον κόσμο; Δυστυχώς, όχι. Η σχέση λειτουργεί αντίστροφα. Τα σημαντικά ζητήματα δεν αποτελούν ειδήσεις : αργά, ισχυρά κινήματα που αναπτύσσονται κάτω από τα «ραντάρ» των δημοσιογράφων, αλλά οδηγούν σε κοινωνικούς μετασχηματισμούς. Όσο περισσότερα δήθεν γεγονότα προσλαμβάνετε μέσω των ειδήσεων τόσο λιγότερο διακρίνετε την μεγάλη εικόνα. Εάν η περισσότερη πληροφόρηση οδηγούσε σε μεγαλύτερη οικονομική επιτυχία οι δημοσιογράφοι θα βρισκόντουσαν στην κορυφή της πυραμίδας των πλουσίων. Δεν συμβαίνει.

Οι ειδήσεις είναι τοξικές για τον οργανισμό

Ο τρόμος που εισπράττει ο οργανισμός από τον πανικό που εκπέμπουν οι ειδήσεις τον κεντρίζει να απελευθερώνει διαρκώς γλυκοκορτικοειδή (κορτιζόλη). Αυτό απορυθμίζει το ανοσοποιητικό σύστημα και αναστέλλει την απελευθέρωση των αυξητικών ορμονών. Με άλλα λόγια, το σώμα βρίσκεται σε κατάσταση χρόνιου στρες. Υψηλά επίπεδα γλυκοκορτικοειδών προκαλούν διαταραχή της πέψης, έλλειψη ανάπτυξης (κυττάρων, μαλλιών, οστών), νευρικότητα και ευαισθησία σε λοιμώξεις. Άλλες πιθανές παρενέργειες περιλαμβάνουν το φόβο, την επιθετικότητα, απώλεια της περιφερειακής όρασης και απευαισθητοποίηση.

Οι ειδήσεις αυξάνουν τα γνωστικά λάθη

Οι ειδήσεις τροφοδοτούν το μέγιστο από τα γνωστικά λάθη : προκατειλημμένη επιβεβαίωση. Όπως είπε ο Warren Buffett: «Το ανθρώπινο ον είναι άφθαστο στο ερμηνεύει όλες τις νέες πληροφορίες, έτσι ώστε να παραμένουν άθικτα τα συμπεράσματα που είχε εκ των προτέρων εξάγει». Οι ειδήσεις επιτείνουν αυτό το ελάττωμα. Γινόμαστε επιρρεπείς σε υπερβολική αυτοπεποίθηση, αναλαμβάνουμε ανόητα ρίσκα και υποτιμούμε πραγματικές ευκαιρίες. Επιδεινώνει επίσης άλλο ένα γνωστικό λάθος: προκατειλημμένη εξιστόρηση. Ο εγκέφαλος μας διψά για ιστορίες που «βγάζουν νόημα» – ακόμη και αν δεν ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα. Κάθε δημοσιογράφος που γράφει «Η αγορά κινήθηκε λόγω του X» ή «Η εταιρεία χρεοκόπησε λόγω του Ψ» είναι ηλίθιος. Έχω απηυδήσει με αυτό το φθηνό τρόπο «ερμηνείας» του κόσμου.

Οι ειδήσεις αναστέλλουν τη σκέψη

Η σκέψη απαιτεί συγκέντρωση. Η συγκέντρωση απαιτεί αδιάκοπτο χρόνο. Οι ειδησούλες είναι ειδικά σχεδιασμένες για να διακόπτουν. Σαν τους ιούς παραπλανούν τον οργανισμό για να τον βλάψουν. Οι ειδήσεις μας κάνουν ρηχούς, επιπόλαιους στοχαστές. Αλλά το χειρότερο, επηρεάζουν σοβαρά τη μνήμη. Υπάρχουν δύο τύποι μνήμης. Η «χωρητικότητα» της μακροπρόθεσμης μνήμης είναι σχεδόν άπειρη, αλλά η λειτουργική μνήμη εργασίας είναι περιορισμένη και εξαντλείται όταν αποθηκεύει ποσότητες ευτελών δεδομένων. Η διαδρομή από τη βραχυπρόθεσμη στη μακροπρόθεσμη μνήμη λειτουργεί ως σημείο φραγής στον εγκέφαλο, όμως ο,τιδήποτε θέλετε να κατανοήσετε οφείλει να περάσει από εκεί. Εάν η δίοδος μπλοκαριστεί, δεν περνά τίποτα. Και επειδή οι ειδήσεις διασπούν τη συγκέντρωση, αποδυναμώνεται η κατανόηση. Οι ειδήσεις online έχουν ακόμα χειρότερη επίδραση. Μελέτη του 2001 στον Καναδά έδειξε πως η κατανόηση υποχωρεί όσο ο αριθμός των υπερσυνδέσμων (links) σε ένα έγγραφο αυξάνεται. Γιατί; Γιατί κάθε φορά που εμφανίζεται ένας υπερσύνδεσμος ο εγκέφαλος θα πρέπει να κάνει τουλάχιστον την επιλογή να μην τον «κλικάρετε», η οποία από μόνη της αποσπά την προσοχή.

Οι ειδήσεις λειτουργούν σαν ναρκωτικό

Καθώς οι ιστορίες ξετυλίγονται θέλουμε να μάθουμε πώς συνεχίζονται. Με εκατοντάδες αφηγήσεις στο μυαλό μας, αυτή η λαχτάρα γίνεται όλο και πιο συναρπαστική και τελικά δύσκολο να αγνοηθεί. Παλιά οι επιστήμονες πίστευαν ότι οι πυκνές συνδέσεις που σχηματίζουν κάπου 100 δισεκατομμύρια νευρώνες στον εγκέφαλο μας παγιώνονται όταν ενηλικιωνόμαστε. Αυτό δεν ισχύει. Τα νευρικά κύτταρα διαρκώς «σπάνε» παλιές συνδέσεις και σχηματίζουν καινούριες. Όσο περισσότερες ειδήσεις καταναλώνουμε, τόσο περισσότερο ασκούμε τα νευρωνικά κυκλώματα που διατίθενται για πρόχειρα διαβάσματα και πολλαπλά καθήκοντα, ατροφώντας εκείνα που χρησιμοποιούνται για εμβριθή ανάγνωση και επικεντρωμένη σκέψη. Οι περισσότεροι καταναλωτές ειδήσεων – ακόμη και αν υπήρξαν μανιώδεις αναγνώστες βιβλίων – έχουν απολέσει την ικανότητα να αφομοιώσουν μακροσκελή άρθρα ή βιβλία. Μετά από τέσσερις, πέντε σελίδες κουράζονται, η συγκέντρωσή τους εξαφανίζεται, γίνονται ανήσυχοι. Δεν οφείλεται στο ότι γέρασαν ή στο ότι το πρόγραμμά τους επιβαρύνθηκε. Είναι επειδή η φυσική δομή του εγκεφάλου τους άλλαξε.

Οι ειδήσεις είναι σπατάλη χρόνου

Αν διαβάζετε εφημερίδα 15 λεπτά κάθε πρωί, μετά ενημερώνεστε για 15 λεπτά ενώ γευματίζετε και 15 λεπτά πριν πέσετε για ύπνο, προσθέτοντας επιπλέον λίγα λεπτά εδώ και εκεί όταν εργάζεστε, συνυπολογίζοντας τον χρόνο περισπασμού και συγκέντρωσης ξανά, έχετε χάσει τουλάχιστον μισή ημέρα κάθε εβδομάδα. Οι πληροφορίες δεν είναι πλέον σπάνιο αγαθό. Αλλά η προσοχή είναι. Συνήθως αποφεύγετε επιπολαιότητες με τα χρήματα, τη φήμη ή την υγεία σας. Γιατί το κάνετε με το μυαλό σας;

Οι ειδήσεις μάς κάνουν αδρανείς

Στη συντριπτική τους πλειοψηφία αφορούν πράγματα που δεν μπορούμε να επηρεάσουμε. Η καθημερινή επανάληψη ειδήσεων για πράγματα πάνω στα οποία δεν μπορούμε να επενεργήσουμε μας κάνει παθητικούς. Μας συνθλίβει μέχρι που υιοθετούμε μια κοσμοθεώρηση απαισιόδοξη, απευαισθητοποιημένη, σαρκαστική και μοιρολατρική. Ο επιστημονικός όρος είναι «επίκτητη ανημπόρια». Είναι λίγο υπερβολικό, αλλά δεν θα με εξέπλησσε εάν η κατανάλωση ειδήσεων, τουλάχιστον εν μέρει, συμβάλλει στην ευρέως σήμερα διαδεδομένη κατάθλιψη.

Οι ειδήσεις σκοτώνουν τη δημιουργικότητα

Τέλος, πράγματα που ήδη γνωρίζουμε περιορίζουν τη δημιουργικότητά μας. Είναι ένας λόγος που μαθηματικοί, λογοτέχνες, συνθέτες και επιχειρηματίες συνήθως παράγουν τα πλέον δημιουργικά τους έργα σε νεαρή ηλικία. Ο εγκέφαλός τους απολαμβάνει έναν ευρύ, καθαρό χώρο που τους ενθαρρύνει να επιζητήσουν πρωτότυπες ιδέες. Δεν γνωρίζω ούτε έναν πραγματικά δημιουργικό νου που να είναι εθισμένος στην κατανάλωση ειδήσεων – ούτε έναν συγγραφέα, συνθέτη, μαθηματικό, γιατρό, επιστήμονα, μουσικό, σχεδιαστή, αρχιτέκτονα ή ζωγράφο. Από την άλλη, γνωρίζω ένα σωρό άκρως μη δημιουργικά μυαλά που καταναλώνουν ειδήσεις όπως τα ναρκωτικά. Όσοι ψάχνουν για καινούριες λύσεις αγνοούν την ειδησεογραφία. Όσοι την παρακολουθούν, καταλήγουν ξανά στις παλιές. Η κοινωνία χρειάζεται τη δημοσιογραφία – αλλά με διαφορετικό τρόπο. Η ερευνητική δημοσιογραφία είναι πάντοτε σημαντική. Χρειαζόμαστε ρεπορτάζ που ελέγχουν τους θεσμούς και αποκαλύπτουν την αλήθεια. Αλλά τα σημαντικά ευρήματα δεν πρέπει να αναδεικνύονται με τη μορφή ειδήσεων. Ουσία εμπεριέχουν τα μακροσκελή άρθρα σε περιοδικά και τα εμπεριστατωμένα βιβλία. Έχοντας τέσσερα χρόνια χωρίς να παρακολουθώ ειδήσεις, μπορώ να δω και να αναφέρω τα αποτελέσματα αυτής της ελευθερίας: λιγότερη αποδιοργάνωση, λιγότερο άγχος, βαθύτερη σκέψη, περισσότερο χρόνο, περισσότερες γνώσεις. Δεν είναι εύκολο, αλλά αξίζει τον κόπο.

Το σχόλιο

Χρόνια πριν, ο Νοαμ Τσομσκι είχε επισημάνει την νέα πραγματικότητα που διαμόρφωνε η πλημμυρίδα των πληροφοριών : «Στο μέλλον επιστήμονας θα είναι αυτός ο οποίος γνωρίζει τί καιπού να ψάξει στο Διαδίκτυο».

Και αυτό καθαυτό το εγχείρημα antinews συνίσταται στην φιλοδοξία να λειτουργεί σαν προβολέας ή σαν κρησάρα, ανάλογα, ανιχνεύοντας και αναδεικνύοντας το σημαίνον μέσα σε έναν ωκεανό ειδησεογραφικής ασημαντότητας.

Ο Γάλλος κοινωνιολόγος και οικονομικός αναλυτής Bernard Poulet, παρομοιάζει την ιστορική εξέλιξη στην ειδησεογραφική πληροφόρηση με ημιτονοειδή καμπύλη.

Με τη σημερινή υπεραφθονία ειδήσεων η καμπύλη «βουτά» προς τα κάτω, οδεύουμε σε ένα ειδησεογραφικό «Μεσαίωνα» όπου θα επικρατεί η φτηνή και αναξιόπιστη πληροφορία-είδηση. Αυτός ο εκπεσμός μελλοντικά θα δημιουργήσει ξανά την ανάγκη σοβαρής και τεκμηριωμένης γνώσης, δηλαδή ανόδου της καμπύλης.

Κι ο Robelli ; Αντλεί πολλά από τα επιχειρήματά του από το εξαίρετο άρθρο του Nicholas Carr “Is Google Making Us Stupid?”, αλλά ορθά συνθέτει την δυσμενή επίδραση της ευτελούς πληροφόρησης στις νοητικές διεργασίες.

Και όσον αφορά στη συμβουλή «Κόψτε τις ειδήσεις!»;

Θα λέγαμε η απάντηση βρίσκεται, ως συνήθως, στους αρχαίους Έλληνες : Μέτρον άριστον.

Η έμφυτη περιέργεια του ανθρώπου για τις ειδήσεις και η λαχτάρα του για την αναπαραγωγή τους αποτυπώνεται θαυμάσια στις σπηλαιογραφίες εκείνων των αρχέγονων προπατόρων, που αν και κυνηγημένοι από άγρια θηρία έβρισκαν τη φλόγα να μεταφέρουν στα τοιχώματα των σπηλαίων σκηνές βίου.

Σε επίρρωση, η ακροτελεύτια στην αυτοβιογραφία του κατάθεση ψυχής τού μεγάλου Ισπανού σκηνοθέτη Λουίς Μπουνιουέλ, λίγο πριν πεθάνει, το 1982 :

«Μια ομολογία : παρόλο το μίσος μου για την πληροφόρηση, θα μ’ άρεσε να μπορούσα, κάθε δέκα χρόνια, να σηκώνομαι από τους νεκρούς, να προχωράω μέχρι ένα περίπτερο με εφημερίδες και ν’ αγοράζω μερικές. Δεν θα ζητούσα τίποτε περισσότερο. Με τις εφημερίδες μου κάτω από τη μασχάλη, χλωμός, προχωρώντας σύρριζα στους τοίχους, θα ξαναγύριζα στο νεκροταφείο και θα διάβαζα για τις καταστροφές του κόσμου, πριν ξανακοιμηθώ, ικανοποιημένος, στο ασφαλές καταφύγιο του τάφου μου».

Επιλογές – Απόδοση – Σχολιασμός :

Προφήτης

Διαβάστε :

Bernard Poulet, «Το τέλος των εφημερίδων και το μέλλον της ενημέρωσης», Εκδ. ΠόλιςΛουίς Μπουνιουέλ, «Η τελευταία πνοή», Εκδ. ΟδυσσέαςNicholas Carr, “Is Google Making Us Stupid? ”, The Atlantic, 1 Ιουλίου 2008