Γιατί η Ευρώπη εξακολουθεί να χρειάζεται τα μετρητά;

18:24 6/5/2017 - Πηγή: Protagon

Τα συστήματα πληρωμών στην Ευρώπη διανύουν φάση αναταραχής. Με την ψηφιακή επανάσταση, η οποία προσφέρει ολοένα ταχύτερα και πιο βολικά μέσα διακανονισμού των συναλλαγών, κάποιοι πιστεύουν ότι τα μετρητά δεν έχουν μέλλον. Θα ήταν όμως λάθος να διαγράψουμε τον ρόλο που παίζουν τα τραπεζογραμμάτια και τα κέρματα στην οικονομία.

Οι επιλογές πληρωμής χωρίς μετρητά εξαπλώνονται τα τελευταία χρόνια. Οι πιστωτικές κάρτες, η ηλεκτρονική μεταφορά χρημάτων και οι πληρωμές με άμεση χρέωση έχουν

πια εδραιωθεί. Τώρα έδαφος κερδίζουν οι επιλογές ψηφιακής πληρωμής μέσω έξυπνων κινητών τηλεφώνων και τα ηλεκτρονικά πορτοφόλια. Η εμφάνιση καινοτομιών με πιθανώς ανατρεπτικές συνέπειες, όπως οι τεχνολογίες κατανεμημένου καθολικού, είναι σημάδι ότι περαιτέρω, πιθανώς θεμελιώδεις αλλαγές βρίσκονται καθ’ οδόν.

Ανεξάρτητα από αυτές τις νεοεμφανιζόμενες επιλογές, έχουν δημοσιευθεί διάφορες μελέτες που ασκούν πιέσεις για κατάργηση των μετρητών. Οι υπέρμαχοι μιας κοινωνίας χωρίς μετρητά εντάσσονται κατά κανόνα σε τρία διαφορετικά στρατόπεδα.

Στο πρώτο στρατόπεδο, οι αλχημιστές θέλουν να ξεπεράσουν τους περιορισμούς που επιβάλλει στη νομισματική πολιτική το μηδενικό επίπεδο επιτοκίων (zero lower bound). Στο δεύτερο, οι υπέρμαχοι του νόμου και της τάξης επιθυμούν να φράξουν τον βασικό δίαυλο πληρωμής για παράνομες δραστηριότητες. Και στο τρίτο, η συμμαχία της χρηματοπιστωτικής τεχνολογίας (Fintech) προβλέπει μεγάλες επιχειρηματικές ευκαιρίες οι οποίες απορρέουν από την εξάλειψη του υψηλού κόστους αποθήκευσης, έκδοσης και διαχείρισης των μετρητών που βαρύνει σήμερα τον χρηματοπιστωτικό κλάδο.

Oμως τα επιχειρήματα υπέρ της κατάργησης των μετρητών μπορούν να αμφισβητηθούν. Ας ξεκινήσουμε από την περίπτωση των αλχημιστών. Αληθεύει ότι σε ένα περιβάλλον πολύ χαμηλών επιτοκίων η άσκηση νομισματικής πολιτικής γίνεται δύσκολη.

Κι όμως η εμπειρία μάς έχει δείξει ότι το ελάχιστο δυνατό επίπεδο επιτοκίων (effective lower bound) διαφέρει από το μηδενικό επίπεδο επιτοκίων. Πράγματι, τα αρνητικά επιτόκια έχουν λειτουργήσει αποτελεσματικά, χωρίς να προκαλέσουν μαζική προσφυγή στα μετρητά, ιδίως από τη στιγμή που συνδυάζονται με οριστικές αγορές περιουσιακών στοιχείων, μακροπρόθεσμες πιστοδοτικές πράξεις (συμπεριλαμβανομένων πράξεων «σταθερού επιτοκίου με πλήρη κατανομή» και «στοχευμένων» πράξεων) και παροχή ενδείξεων για τη μελλοντική εξέλιξη της νομισματικής πολιτικής. Έτσι, τα αρνητικά επιτόκια θα πρέπει να εκλαμβάνονται ως ειδικό μη συμβατικό μέσο νομισματικής πολιτικής διαφορετικό από τα χαμηλά επιτόκια.

Αλλά ούτε και το βασικό επιχείρημα που επικαλείται το στρατόπεδο του νόμου και της τάξης υπέρ της κατάργησης των μετρητών ευσταθεί. Ως μέσο αποθησαυρισμού και πληρωμής, τα μετρητά εκπληρώνουν μια σημαντική κοινωνική λειτουργία για πολλούς νομοταγείς πολίτες. Θα σκεφτόταν ποτέ κανείς να προτείνει την απαγόρευση της ιδιοκτησίας πολυτελών αυτοκινήτων ή πολύτιμων λίθων επειδή μπορεί να προσελκύσουν τους εγκληματίες; Το να πλήξουμε την πλειονότητα αξιοπρεπών πολιτών προκειμένου να τιμωρηθεί μια μειονότητα με παρεκκλίνουσα συμπεριφορά θα ήταν σαν να θέλαμε να αντιμετωπίσουμε μια μόλυνση στο δάχτυλο κόβοντας ολόκληρο το χέρι.

Εάν η Ευρώπη καταργούσε τα μετρητά, οι πολίτες θα έχαναν τον μοναδικό άμεσο σύνδεσμό τους με το χρήμα κεντρικής τράπεζας. Σε ένα δημοκρατικό καθεστώς, η ύπαρξη ενός τέτοιου συνδέσμου ενισχύει τη δημόσια αποδοχή της ανεξαρτησίας των κεντρικών τραπεζών

Τέλος, η συμμαχία της χρηματοπιστωτικής τεχνολογίας υπόσχεται ότι, με τις καινοτόμες της επιλογές για ψηφιακές πληρωμές, μπορεί να διευκολύνει τη διενέργεια των χρηματοοικονομικών συναλλαγών. Οι πελάτες δεν θα χρειάζεται πια να έχουν πάνω τους ένα σωρό μετρητά ή να ψάχνουν για μηχανήματα ανάληψης. Παραμένει ανοιχτό ωστόσο το ερώτημα κατά πόσον ο τομέας των ψηφιακών πληρωμών, ο οποίος εξακολουθεί να είναι σε μεγάλο βαθμό κατακερματισμένος, θα ωφελήσει τους πελάτες περισσότερο από ό,τι τις εταιρείες που προσφέρουν αυτές τις επιλογές πληρωμής.

Υπάρχει ένα ακόμη σοβαρό πρόβλημα που κλονίζει τα επιχειρήματα υπέρ μιας κοινωνίας χωρίς μετρητά: οι περισσότεροι άνθρωποι, τουλάχιστον στη ζώνη του ευρώ, δεν επιθυμούν μια τέτοια εξέλιξη. Σύμφωνα με έρευνα της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας η οποία δεν έχει ακόμη δημοσιευθεί και στην οποία συμμετείχαν 65.000 κάτοικοι της ζώνης του ευρώ, σχεδόν το 80% όλων των συναλλαγών σε σημεία πώλησης γίνονται σε μετρητά. Αν λάβουμε υπόψη την αξία των συναλλαγών, πάνω από το 50% των πληρωμών γίνονται σε μετρητά.

Oπως συμβαίνει συχνά στην Ευρώπη, παρατηρούνται έντονες διαφορές μεταξύ κρατών μελών: το ποσοστό των συναλλαγών σε μετρητά κυμαίνεται από 42% στη Φινλανδία έως 92% στη Μάλτα. Γενικά, όμως, η πίστη των πολιτών στα μετρητά παραμένει ισχυρή – γίνεται μάλιστα ολοένα ισχυρότερη.

Πράγματι, ο ρυθμός αύξησης της συνολικής ζήτησης για μετρητά είναι ταχύτερος από τον ρυθμό αύξησης του ονομαστικού ΑΕΠ. Την τελευταία πενταετία, ο μέσος ετήσιος ρυθμός αύξησης των τραπεζογραμματίων ευρώ ήταν 4,9% όσον αφορά την αξία και 6,2% όσον αφορά τον αριθμό τραπεζογραμματίων. Αυτή η αύξηση αφορά τις ονομαστικές αξίες που χρησιμοποιούνται πρωτίστως για συναλλαγές και όχι για αποταμίευση.

Τα ευρήματα αυτά επιβεβαιώνουν ότι η ουδέτερη στάση που τηρεί η ΕΚΤ όσον αφορά τις πληρωμές, αποδεχόμενη τις συναλλαγές τόσο με μετρητά όσο και χωρίς μετρητά, είναι η ενδεδειγμένη. Αυτή η προσέγγιση στηρίζεται σε τέσσερις αρχές: 1) τεχνολογική ασφάλεια, 2) αποδοτικότητα, 3) τεχνολογική ουδετερότητα και 4) ελευθερία επιλογής μέσου πληρωμής.

Υπέρτατος στόχος της ΕΚΤ είναι να διασφαλίζει τη σταθερότητα των τιμών. Για να τον επιτύχει, παρέχει ασφαλή ρευστότητα κεντρικής τράπεζας υπό τη μορφή τόσο αποθεματικών που οι εμπορικές τράπεζες διακρατούν στην κεντρική τράπεζα όσο και τραπεζογραμματίων (των μόνων με ισχύ νόμιμου χρήματος στη ζώνη του ευρώ).

Εάν η Ευρώπη καταργούσε τα μετρητά, οι πολίτες θα έχαναν τον μοναδικό άμεσο σύνδεσμό τους με το χρήμα κεντρικής τράπεζας. Σε ένα δημοκρατικό καθεστώς, η ύπαρξη ενός τέτοιου συνδέσμου ενισχύει τη δημόσια αποδοχή της ανεξαρτησίας των κεντρικών τραπεζών, ενδυναμώνοντας την εμπιστοσύνη και τη στήριξη των πολιτών στην άσκηση αποτελεσματικής νομισματικής πολιτικής.

Η ΕΚΤ θα εξακολουθήσει να παρέχει τραπεζογραμμάτια. Θα διευκολύνει επίσης την περαιτέρω ανάπτυξη μιας ολοκληρωμένης, καινοτόμου και ανταγωνιστικής αγοράς για επιλογές πληρωμών λιανικής στη ζώνη του ευρώ. Εάν κάποια μέρα τα μετρητά αντικατασταθούν με ηλεκτρονικά μέσα πληρωμής, θα πρόκειται για απόφαση που θα αντανακλά τη βούληση των πολιτών και όχι την ισχύ των ομάδων πίεσης.

© Project Syndicate, 2017 www.project-syndicate.org

* Ο Yves Mersch είναι μέλος της Εκτελεστικής Επιτροπής της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας.

The post Γιατί η Ευρώπη εξακολουθεί να χρειάζεται τα μετρητά; appeared first on Protagon.gr.